Του Νίκου Ξυδάκη*
Όταν δύο Χιλιανοί, άνω των 50 ετών, άγνωστοι μεταξύ τους συναντιούνται και αρχίζουν να μιλούν, προσπαθούν ενστικτωδώς και με υπαινικτικές διερευνήσεις να αντιληφθούν σε ποια πλευρά είχε σταθεί ο συνομιλητής τα χρόνια της χούντας Πινοσέτ. Ή τουλάχιστον αν, στο δημοψήφισμα του 1988, ήταν με το Ναι ή το Όχι για παράταση της δικτατορίας. Αυτό μου περιέγραψε έμπειρος διπλωμάτης στο Σαντιάγο, κατά την άφιξή μου τον περασμένο Οκτώβριο, και μου το επιβεβαίωσαν αργότερα Χιλιανοί συνομιλητές κάθε ηλικίας.
Σαράντα πέντε χρόνια από τη δολοφονία του εκλεγμένου προέδρου Σαλβαντόρ Αλιέντε και το πραξικόπημα, την 11.9.1973, τρεις δεκαετίες μετά την «ομαλή» αποχώρηση της αιματοβαμμένης δικτατορίας και τη σταδιακή μετάβαση στη δημοκρατία, η χούντα του Πινοσέτ παραμένει η μεγάλη διαιρετική τομή στη ιστορία της Χιλής και παράγει πολιτικά γεγονότα. Η χούντα, που στη δεκαεπτάχρονη διάρκειά της δολοφόνησε, βασάνισε και εξόρισε τουλάχιστον 40.000 άτομα, σημαδεύει επίσης τους νεότερους, τα παιδιά των αντιστασιακών ή των χουντικών.
Τα μεγαλύτερα πολιτικά κινήματα, το 2006 και το 2011, ξεκίνησαν στα πανεπιστήμια σαν σφοδρή αντίδραση στην ιδιωτικοποίηση και την εγκατάλειψη της δημόσιας παιδείας και εξελίχθηκαν σαν αντίδραση στον νεοφιλελευθερισμό των Chicago boys και στο πρότυπο εργαστήριό που είναι η Χιλή. Χαρακτηριστικά: ο Πινοσέτ περιέκοψε τις δαπάνες των δημόσιων πανεπιστημίων έως και 80%. Λειτουργούν 25 ιδιωτικές νομικές σχολές, 34 οδοντιατρικές (στις ΗΠΑ λειτουργούν 16!). Όπως μας είπε πρώην υπουργός της Κεντροαριστεράς, μεγάλο μέρος των φτωχών σπουδαστών εγκαταλείπουν τα ιδιωτικά πανεπιστήμια μετά το δεύτερο έτος, είτε διότι δεν αντέχουν τα δίδακτρα είτε διότι το επίπεδο σπουδών είναι άθλιο.
Τα φοιτητικά κινήματα έφεραν στο προσκήνιο τη χιλιανή Νέα Αριστερά: Οι ηγέτες και οι ιδέες τους πρωταγωνιστούν σήμερα, συγκεντρώνοντας περίπου το 20% των εκλογέων στις περσινές προεδρικές εκλογές, και συγκροτώντας το ορμητικό τρίτο ρεύμα στην πολιτική σκηνή.
Frente Amplio: Το ευρύ μέτωπο της Αριστεράς
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της Νέας Αριστεράς; Με βάση όσα ακούσαμε στο Σαντιάγο και στο Βαλπαραΐζο τον περασμένο Οκτώβριο, κατά το συνέδριο «A Toda Marcha - Progressive thinking - Future building», που διοργάνωσε το νεότευκτο κόμμα Revolución Democrática, και κατά τις πυκνές, ποικίλες συναντήσεις με πολιτικές προσωπικότητες από όλο το προοδευτικό φάσμα, θα έλεγα επιγραμματικά τα εξής.
Η Νέα Αριστερά συγκροτείται βάσει μιας σκληρής και αταλάντευτης αντίθεσης στη νεοφιλελεύθερη ηγεμονία - κοινό χαρακτηριστικό σε όλους τους εκπροσώπους της λατινοαμερικανικής Αριστεράς που άκουσα στο συνέδριο, από το Περού, την Ουρουγάη, το Μεξικό, τη Βραζιλία, την Αργεντινή. Η Νέα Αριστερά συγκροτείται επίσης βάσει μιας αμφίπλευρης κριτικής: κατά του παραδοσιακού μαρξισμού - λενινισμού και κατά της σοσιαλδημοκρατίας.
Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στην οικολογία, τον φεμινισμό, τα ανθρώπινα δικαιώματα, τις τοπικές κοινότητες, τις εθνοτικές μειονότητες (εν προκειμένω τους ιθαγενείς Μαπούτσε), εν γένει στην ποικιλία των κοινωνικών και πολιτικών οικοσυστημάτων. Μιλούν για Αριστερές, όχι για μία Αριστερά, για ευρύ μέτωπο (=Frente Amplio), μια πλατφόρμα ευέλικτη, περιεκτική, συμμετοχική. Όχι ένα συμβατικό κόμμα, με τυπική δομή στελεχών και ιεραρχίας.
Στο Frente Amplio, το μέτωπο που συγκροτήθηκε για τις προεδρικές εκλογές 2017, συμμετείχαν 14 σχηματισμοί, εκτεινόμενοι ιδεολογικά από τον φιλελευθερισμό έως τον νεογκεβαρισμό και τον αναρχισμό. Έσπασαν τις προβλέψεις και κέρδισαν 20,27% στον α’ γύρο, υπολειπόμενοι μόλις 2,43% από τον υποψήφιο της Κεντροαριστεράς που πέρασε στον β’ γύρο. Επικεφαλής, υποψήφια πρόεδρος, εκλέχτηκε μια γυναίκα, η δημοφιλής δημοσιογράφος Beatriz Sanchez, εξαιρετική ρήτορας και ικανή να φέρει σε μεγάλα ακροατήρια την αντίληψη «πολιτική από μη πολιτικούς».
Η Σάντσεζ μιλά απλά και πειστικά για το τι σημαίνει επικοινωνία: Να μπορείς να απαντήσεις πολιτικά σε μια ερώτηση καθημερινής ζωής μέσα στο λεωφορείο. Τι επίπτωση έχει στη ζωή των ανθρώπων το δικό μας πολιτικό σχέδιο; Γιατί ψηφίζουν οι φτωχοί τον δισεκατομμυριούχο Πινιέρα (νυν Πρόεδρος της Χιλής) ή τον ακροδεξιό Μπολσονάρου; Δεν αρκεί να κατηγορούμε εχθρούς μας. Έχουμε μόνο εμείς το ηθικό πλεονέκτημα; Αρκεί αυτό σαν επιχείρημα για την πάταξη της διαφθοράς; Μήπως μιλώντας διαρκώς για το ηθικό μας πλεονέκτημα γινόμαστε πουριτανοί; Ή και υποκριτές;
Τριαντάρηδες απέναντι στο σκληρό κατεστημένο
Η Σάντσεζ δεν είναι το μόνο ηγετικό πρόσωπο. Οι σταρ της Νέας Αριστεράς είναι ο Τζιόρτζιο Τζάκσον της Revolución Democrática (πρωταθλητής ψήφων σε όλο το πολιτικό φάσμα στις βουλευτικές του 2017) και οι Γκαμπριέλ Μπόριτς και Χόρχε Σαρπ του Movimiento Autonomista, των κύριων συνιστωσών του Μετώπου. Ο Σαρπ εκλέχτηκε δήμαρχος στο Βαλπαραΐζο, τρίτη μεγαλύτερη πόλη της Χιλής, και έδρα του Κοινοβουλίου. Ο Τζάκσον και ο Μπόριτς ηγήθηκαν του φοιτητικού κινήματος του 2011, στο Καθολικό πανεπιστήμιο και στο Παν/μιο της Χιλής, αντίστοιχα, και εκλέχτηκαν βουλευτές πολύ πριν τα τριάντα τους χρόνια. Ολη η ηγεσία των δύο αυτών σχηματισμών και η κοινοβουλευτική τους δύναμη έχει ηλικία έως 31-32 ετών και μέσο όρο κάτω των 30!
Το νεαρό της ηλικίας συνυπάρχει με πολιτική ωριμότητα, υψηλή μόρφωση και οργανωτική ικανότητα. Στις μακρές συνομιλίες μας συνυπήρχαν πάθος και ευφυΐα, γνώση των διεθνών εξελίξεων και της θεωρίας. Μιλάμε για τις θεωρητικές συμβολές των Ούνγκερ, Πάλμα, Σαλασάρ, αλλά και Νίκου Πουλαντζά. Ορισμένοι δεν αναγνωρίζουν κανέναν πολιτικό πρόγονο, πλην του συμβολικού φορτίου της θυσίας Αλιέντε. Άλλοι αναγνωρίζουν την κληρονομιά του γκεβαρικού MIR, που στήριξε τον Αλιέντε και εξοντώθηκε από τον Πινοσέτ. Αναγνωρίζουν ότι πηγή της δύναμής τους είναι η δουλειά στη βάση, λ.χ. το κίνημα grassroot που έδωσε καρπούς στον Δήμο Βαλπαραΐζο. Γνωρίζουν ότι είναι οι infiltrados, οι απρόσμενοι εισβολείς, οι παρείσακτοι στην κεντρική σκηνή. Άρα γνωρίζουν επίσης ότι η αντίδραση του πανίσχυρου νεοφιλελεύθερου κατεστημένου, το οποίο ενσωματώνει τον πυρήνα του πινοσετισμού, θα εκδηλωθεί αργά ή γρήγορα. Πενήντα έως ογδόντα οικογένειες ελέγχουν το 85% του ΑΕΠ, οι ανισότητες είναι βαθιές και μεγεθύνονται, παρότι το ποσοστό των φτωχών τυπικά ελαττώνεται και η ανάπτυξη αυξάνει.
Σχέσεις με Κεντροαριστερά
Απέναντί τους βρίσκεται το βαθύ κατεστημένο, που στηρίζει τη νεοφιλελεύθερη υπερσυγκέντρωση και τρέφεται από αυτήν. Πλάι τους, παράλληλα, παρά τη σφοδρή κριτική που της ασκούν, βρίσκεται ο κεντροαριστερός συνασπισμός Nueva Mayoría, κυρίως το Σοσιαλιστικό Κόμμα του Aλιέντε και το αδελφό PPD, τα δύο κόμματα που στήριξαν την δις Πρόεδρο Μισέλ Μπατσελέτ, και παλαιότερα τον Πρόεδρο Ρικάρντο Λάγος. Ο σοσιαλιστικός - σοσιαλδημοκρατικός συνασπισμός υπήρξε κινητήρια δύναμη της πολιτικής της Συνεννόησης (Concertación), δηλαδή της μετάβασης από τη δικτατορία στη δημοκρατία, με αλλεπάλληλες αναθεωρήσεις του πινοσετικού συντάγματος του 1980. Η Νέα Αριστερά του Frente Amplio αντλεί ψηφοφόρους από την παλιά σοσιαλιστική Αριστερά και της ασκεί κριτική· την εκτοπίζει και ταυτόχρονα της προσφέρει πρόκληση για ανανέωση. Η παλιά φρουρά τους αντιμετωπίζει επιφυλακτικά, αλλά όχι εχθρικά. Η Πρόεδρος Μπατσελέτ μάλιστα λέγεται ότι τους βοήθησε με τον τρόπο της.
Σε κάθε περίπτωση, η Νέα Αριστερά του Frente Amplio, η Revolución Democrática και το Movimiento Autonomista, σε ανοιχτή γραμμή με ανάλογα αριστερά μέτωπα της Λατινικής Αμερικής, σε απευθείας επικοινωνία με τους Ισπανούς Podemos (o Ινιγκο Ερρεχόν, του ηγετικού πυρήνα των Podemos, εμπνευστής της συνεργασίας Podemos - PSOE, ήταν παρών στις συνομιλίες μας), έχει τη φρεσκάδα, το σφρίγος και την ορμή να ανανεώσει την πολιτική σκηνή και την κοινωνική δυναμική της Χιλής. Στο βαθμό που εδραιώνεται και προχωρεί, οι επιδράσεις στις λατινοαμερικανικές χώρες και τα συγγενή κινήματα θα είναι πολλαπλασιαστικές.
* Ο Νίκος Ξυδάκης είναι κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος ΣΥΡΙΖΑ, βουλευτής Β’ Αθηνών
Τα μεγαλύτερα πολιτικά κινήματα, το 2006 και το 2011, ξεκίνησαν στα πανεπιστήμια σαν σφοδρή αντίδραση στην ιδιωτικοποίηση και την εγκατάλειψη της δημόσιας παιδείας. Τα φοιτητικά κινήματα έφεραν στο προσκήνιο τη χιλιανή Νέα Αριστερά: Οι ηγέτες και οι ιδέες τους πρωταγωνιστούν σήμερα, συγκεντρώνοντας περίπου το 20% των εκλογέων
