του Κυριάκου Π. Λουκάκου
Με τον «L’Orfeo» (1607) του Claudio Monteverdi κινούμεθα στο κεφάλαιο της γένεσης του μελοδράματος. Η καταστροφή των περισσότερων έργων του συνθέτη περιόρισε τη γνώση μας στην τριλογία που συμπληρώνουν «Η επιστροφή του Οδυσσέα στην πατρίδα» και «Η στέψη της Ποππαίας», έργα που, σε σχέση με τον «Ορφέα», έρχονται από την άλλη άκρη της σχετικά μακράς ζωής του δημιουργού τους. Οι θεατές των παραστάσεων της 24ης και 25ης Νοεμβρίου 2017, στην αίθουσα «Αλεξάνδρα Τριάντη» του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, δεν παρακολούθησαν πάντως τον αυθεντικό «Ορφέα» του γεννημένου πριν 450 χρόνια δημιουργού από την Κρεμόνα, όπως άφηναν να εννοηθεί το εξώφυλλο του έντυπου προγράμματος, αλλά και το τηλεοπτικό τρέιλερ (μόνο στον ιστότοπο του ΜΜΑ η κατακλείδα της ανακοίνωσης μιλά για «μια νέα ηχητική δραματουργία του πρωτότυπου υλικού», με ό,τι σημαίνει αυτό).
Ακόμη κι εμείς, μόλις πριν την έναρξη, προσέξαμε, καταχωμένη στα «credits» του έντυπου προγράμματος, τη λέξη «διασκευές», μετά την ηπιότερα ανησυχητική «μεταγραφές» και πριν από την -αινιγματική για παρόμοια μουσική- μνεία «live electronics». Από την άλλη, το εκτενές εισαγωγικό σημείωμα του Μάρκελλου Χρυσικόπουλου, αρχιμουσικού της παραγωγής και επικεφαλής του σχηματισμού Latinitas Nostra, επέτεινε τη σύγχυση, αφού η έμφαση που αποδίδει σε μουσικολογικά ζητήματα, σε συνδυασμό με τη συμμετοχή του δικού του συγκροτήματος, το οποίο, όπως γνωρίζαμε, «υπηρετ[εί] χρόνια την ιστορικά ενημερωμένη ερμηνεία της παλαιάς μουσικής», προετοίμαζε για κάποιου είδους «αυθεντική» ερμηνευτική απόπειρα. Το ίδιο το κείμενο, συχνά «ακομβίωτο» σε λεκτικές εξάρσεις (α.ά. «σταμάτησε να χολοσκάει για τις βλέψεις ... στο παραδιπλανό δουκάτο»), αφήνει ανοικτή την -συζητήσιμη, κατά την άποψή μας- περίπτωση «Ο Ορφέας» να είναι η πρώτη όπερα της Ιστορίας, ενώ το κεφαλαιώδες συνίσταται στο ότι αυτός ακριβώς υπήρξε το έργο που επέβαλε την καθιέρωση της Όπερας ως του νέου genre. Επειδή o Μοντεβέρντι συνδύασε εμπνευσμένα τις σταδιακά διαμορφωμένες, ήδη από τα τέλη του 15ου αιώνα, μορφολογικές ατραπούς της ανάπτυξής της, αρχικά με την προπλασματική «Favola di Orfeo» του Angelo Poliziano, και, στη συνέχεια, αφ’ ενός με τη «Δάφνη» και την «Ευρυδίκη» του Jacopo Peri της Φλωρεντινής Καμεράτα, που υπερασπίζεται το λιτό stile rappresentativo της μουσικής απαγγελίας, και αφ’ ετέρου με μια ακόμη «Ευρυδίκη» του -διάσημου στην εποχή του κυρίως ως τραγουδιστή - Giulio Caccini που, λόγω αυτής του τής ιδιότητας, ενίσχυσε τη θέση της μουσικής έναντι του λόγου. Είναι, με άλλα λόγια, η αμαλγαματική τελείωση, την οποία ενσωματώνει ο «Ορφέας», που τον καθιστά γενέθλια αναφορά του είδους του και όχι η «ληξιαρχική» προτεραιότητα της γένεσής του.
Αλλού πάλι στο κείμενο επιχειρείται αντιπαράσταση π.χ. των ιντερμέδιων που συνετέθησαν για λαμπρούς βασιλικούς γάμους της εποχής με τα events μιας πιο συμπαθούς ελάσσονος αριστοκρατίας, η οποία περιέβαλε τον Μοντεβέρντι. Άποψη που αντιπαρέρχεται το γεγονός ότι ο πολιτικός κατακερματισμός της Ιταλίας ουδόλως επηρέαζε την ακτινοβολία της Αυλής των Μεδίκων της Φλωρεντίας ή των Γκοντσάγκα της Μάντουας, υποδοχέων νεοπλατωνικών φιλοσοφικών ανησυχιών και μιας ευρύτερης πολιτισμικής αυτοσυνειδησίας που, από το καταλυθέν Βυζάντιο, μεταφυτεύθηκε και εμπλουτίσθηκε στην ιταλική γη.
Τα κυριότερα όμως έπονται, με πρώτιστο ότι το τελικό θέαμα δεν διέθετε τις «ποιότητες μουσικής δωματίου... σε μια αίθουσα 1.500 » που διακήρυξε ότι επιθυμούσε ο Χρυσικόπουλος. Και πώς αλήθεια, με την -αδιανόητη για «Ορφέα» του Μοντεβέρντι- εκκωφαντική ενίσχυση των λυρικών ερμηνευτών, δίκην hard rock, που πρακτικά ακυρώνει τη δυνατότητα διατύπωσης κριτικής των επιδόσεών τους; Και να ήταν μόνον αυτό! Αρχή - αρχή, κυριολεκτικά εμβρόντητους μάς άφησε η ελαχιστοποίηση της πασίγνωστης εισαγωγικής φανφάρας του έργου σε δυσχερώς ακουστό ηχητικό υπαινιγμό μουσικού κουτιού, κατά σατανική σύμπτωση την προτεραία του εορτασμού των 50ών γενεθλίων της EBU, που επί μισό αιώνα την έχει καταστήσει εμβληματική για τη διασυνοριακή ανταλλαγή συναυλιών μεταξύ 56 χωρών. Αν μάλιστα αναλογισθούμε ότι η -οργανωμένη από το BBC- πανηγυρική, παγκόσμιας εμβέλειας, συναυλία της 27ης Νοεμβρίου εγκαινιάσθηκε με την... «Fanfare», παραγγελία του ιδρύματος στη -βουλγαρικής καταγωγής- συνθέτρια Dobrinka Tabakova.
Τέλος, εκ προοιμίου άστοχη θεωρούμε την απόπειρα του Χρυσικόπουλου και του Πέτρου Παπακωνσταντίνου να μελοποιήσουν «τον αρχικό επίλογο... της όπερας, ο οποίος σώζεται μόνο ως κείμενο», με τρόπο εντελώς παράταιρο υφολογικά και παρακάμπτοντας την υπάρχουσα μουσική του Μοντεβέρντι, πολλώ δε μάλλον αφού αυτός, ως ο εν προκειμένω τιμώμενος, καλώς ή κακώς, είτε δεν θέλησε να μελοποιήσει τελικά το συγκεκριμένο κείμενο του Striggio είτε, ακόμη και αν υπήρξε, παρόμοια μελοποίηση δεν έχει διασωθεί ουδέ καν ως σπάραγμα...
