Είναι μόλις η έβδομη χρονιά που οι Θεσσαλονικείς τιμούν σήμερα τους δεκάδες χιλιάδες Εβραίους Έλληνες θύματα του ναζιστικού Ολοκαυτώματος, περπατώντας τη διαδρομή του θανάτου, σε μια «Πορεία για τη Ζωή» από την πλατεία Ελευθερίας μέχρι τον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό.
Δεν είναι τυχαίο ότι η πορεία μνήμης για τα θύματα του ναζισμού στη Θεσσαλονίκη καθιερώθηκε πολύ πρόσφατα. Η πόλη, με απόλυτη ευθύνη των τοπικών αρχών, αλλά και των πολιτικών ηγεσιών της χώρας, προτίμησε να θάψει επί δεκαετίες τις ιστορικές αμαρτίες της έναντι των Εβραίων Ελλήνων, αλλά και αριστερών και Τσιγγάνων Ελλήνων πολιτών, που εκτοπίστηκαν στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Αντίθετα προτιμήθηκε να τιμηθούν σε δρόμους δωσίλογοι και συνεργάτες των Γερμανών κατακτητών, οι οποίοι στη μεταπολεμική και μετεμφυλιακή Ελλάδα όχι μόνο δεν τιμωρήθηκαν, αλλά επιβραβεύτηκαν καταλαμβάνοντας θέσεις και αξιώματα.
Από τα εβραϊκά ίχνη...
Τοπικοί άρχοντες και κυβερνήσεις επέλεξαν να θάψουν το πολυπολιτισμικό παρελθόν της Θεσσαλονίκης στο όνομα ενός στρεβλού «πατριωτισμού», αλλά προφανώς για να μην ξυπνήσουν κάποια δυσάρεστη συλλογική ενοχή... Μόνο ορισμένα εμβληματικά κτήρια και κάποιες εμπορικές επιγραφές δήλωναν πως κάποτε στην πόλη αυτή υπήρχε μια ακμάζουσα εβραϊκή κοινότητα.
Χρειάστηκε μεγάλος και πολύχρονος αγώνας της Ισραηλιτικής Κοινότητας (ΙΚΘ) για να τοποθετηθεί ένα μνημείο αφιερωμένο στους Έλληνες Εβραίους, θύματα του Ολοκαυτώματος. Το γλυπτό που σχεδιάστηκε από τους αδελφούς Glid, αρχικά προτιμήθηκε να τοποθετηθεί όχι σε κάποιο κεντρικό σημείο, αλλά κάπου παράμερα για να μην «προκαλεί»!
Τα αποκαλυπτήριά του έγιναν το 1997 σε παρκάκι της Νέας Εγνατίας, ενώ το 2006 μεταφέρθηκε στην πλατεία Ελευθερίας, εκεί όπου τον Ιούλιο του 1942 οι ναζί συγκέντρωσαν 9.000 άνδρες Εβραίους, ηλικίας από 18 έως 45 χρόνων, και, αφού τους υπέβαλλαν σε διάφορα μαρτύρια και εξευτελισμούς, τους οδήγησαν σε καταναγκαστικά έργα.
Το μνημείο βεβηλώθηκε πολλές φορές από φασιστοειδή, κάτι που έρχεται να μας υπενθυμίσει ότι ο αγώνας ενάντια στον ναζισμό και τον φασισμό πρέπει να είναι διαρκής.
...στην αποκατάσταση της Ιστορίας
Το κλίμα άλλαξε στην πόλη όταν ανέλαβε τη δημαρχία ο Γιάννης Μπουτάρης, που εξ αρχής εμφανίστηκε αποφασισμένος να αναδείξει το πολυπολιτισμικό της παρελθόν, όπως και να αποκαταστήσει την ιστορική μνήμη, χωρίς να κρύψει τις πιο οδυνηρές στιγμές, όπως είναι η εξαφάνιση του εβραϊκού της στοιχείου, άνευ ουσιαστικής αντίδρασης. Η ιδέα για την πορεία μνήμης γεννήθηκε το 2013 και στηρίχθηκε από την διοίκηση του δήμου και την παράταξη «Θεσσαλονίκη - Ανοιχτή Πόλη» με επικεφαλής τότε τον Τριαντάφυλλο Μηταφίδη. Έκτοτε έγινε θεσμός.
Επί ημερών Γιάννη Μυλόπουλου και Γιάννη Πανδή στην πρυτανεία του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου τοποθετήθηκε ένα ταφικό μνημείο για να μας θυμίζει ότι το τεράστιο κάμπους του πανεπιστημίου υφαρπάχθηκε βίαια από την Ισραηλιτική Κοινότητα. Εκεί βρίσκονταν τα εβραϊκά νεκροταφεία που ήταν τα αρχαιότερα στην Ευρώπη, ενώ πουθενά αλλού δεν παρατηρήθηκε τέτοιας έκταση σύληση.
Οι τάφοι ξηλώθηκαν μέσα σε μια μέρα από τους ναζί, αλλά με την παρότρυνση των τοπικών αρχών που συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς κατακτητές. Τα μάρμαρα σκορπίστηκαν σε όλη την πόλη, χρησιμοποιήθηκαν ως οικοδομικά υλικά, ενώ ορισμένα από αυτά στρώθηκαν στο πλακόστρωτο της εκκλησίας του Αγίου Δημητρίου.
Το ταφικό μνημείο πρόσφατα δέχτηκε επίθεση από φασιστοειδή, μετά από διαμαρτυρία που διοργάνωσαν ακροδεξιοί κύκλοι για το λεγόμενο "Μακεδονικό" ζήτημα. Επίσης στο ΑΠΘ την ίδια περίοδο τοποθετήθηκε στο φουαγιέ της Αίθουσας Τελετών ένα γλυπτό για τους Θεσσαλονικείς Εβραίους θύματα του Ολοκαυτώματος, ενώ πριν από δέκα ημέρες έγιναν στον ίδιο χώρο τα αποκαλυπτήρια ενός ακόμη γλυπτού που είναι αφιερωμένο στους Εβραίους φοιτητές θύματα του Ολοκαυτώματος. Και τα δύο είναι έργα του Ξενή Σαχίνη.
Αξίζει να σημειωθεί, επίσης, ότι το ακαδημαϊκό έτος 2014 - 2015 επαναλειτούργησε στο ΑΠΘ η έδρα Εβραϊκών Σπουδών που έκλεισε το 1939 ο δικτάτορας Ιωάννης Μεταξάς. Η σημερινή κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ ήρθε να ικανοποιήσει ένα άλλο διαχρονικό αίτημα της ΙΚΘ που οι προηγούμενες κυβερνήσεις το απέφευγαν διά της «γραφειοκρατίας», τη δημιουργία ενός Μουσείου Ολοκαυτώματος.
Τον θεμέλιο λίθο έβαλαν ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας και ο Πρόεδρος του Ισραήλ Ρούμπνε Ρίβλιν τον Ιανουάριο του 2018. Το Μουσείο θα ανεγερθεί σε έκταση της ΓΑΙΟΣΕ και στον χώρο από όπου έφευγαν τα τρένα του θανάτου για το Άουσβιτς και το Μπιρκενάου.
Επίσης με πρωτοβουλία της προηγούμενης υφυπουργού Εσωτερικών (Μακεδονίας - Θράκης) και σε συνεργασία με την ΙΚΘ προωθήθηκε η αποκατάσταση των Εβραίων θυμάτων του Ολοκαυτώματος στα μητρώα επιμελητηρίων και φορέων της Θεσσαλονίκης, από τα οποία είχαν διαγραφεί το 1943 και εν ζωή, με διαταγή της Γενικής Διοίκησης Μακεδονίας, που στεγαζόταν στο ΥΜΑΘ.
Κάθε βήμα...
Σήμερα οι Θεσσαλονικείς ενωμένοι, ανεξάρτητα από τον θεό στον οποίο πιστεύουν ή δεν πιστεύουν, ανεξάρτητα από πού «κρατάει η σκούφια» τους, θα περπατήσουν και πάλι από την πλατεία Ελευθερίας προς τον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό της Θεσσαλονίκης. Κάθε βήμα τους θα είναι αφιερωμένο σε όλες τις ψυχές που έγιναν στην κυριολεξία στάχτη και καπνός στα ναζιστικά στρατόπεδα. Θα είναι αφιερωμένο στις ψυχές που μαρτύρησαν και κατάφεραν να γλιτώσουν από την κόλαση και να ξαναστήσουν τις ζωές τους, έχοντας χαραγμένο το τατουάζ με τον αριθμό που τους χάραξαν οι ναζί.
Κάθε βήμα τους θα είναι αφιερωμένο στις ψυχές που μαρτύρησαν και συνεχίζουν να μαρτυρούν από ολοκληρωτικά καθεστώτα. Κάθε βήμα τους θα είναι ένα χτύπημα στους νεοναζιστές και τους φασίστες, στους αντισημίτες και τους ρατσιστές, στους εθνικιστές και τους πατριδοκάπηλους.
Σε μια Ευρώπη όπου η άνοδος της Ακροδεξιάς δεν μπορεί να περνάει απαρατήρητη, σε μια Ελλάδα όπου η οικονομική κρίση έφερε στη Βουλή ένα νεοναζιστικό κόμμα και σε μια Θεσσαλονίκη όπου τελευταία αλωνίζουν φασιστικές ομάδες, κάθε βήμα τους θα φωνάζει «Ποτέ ξανά» η ανθρωπότητα δεν πρέπει να ζήσει τέτοια εγκλήματα. Και θα φροντίσουμε όλοι εμείς γι' αυτό...
