Του Νικόλα Κουντούρη*
- Την απάντηση στην ταυτοτική του κρίση ο πολιτικός χώρος της ισπανικής Δεξιάς την αναζήτησε στα παλιά πολιτικά συστατικά του φρανκισμού. Πατριαρχία, καθολικισμός, συγκεντρωτικό κράτος, πάταξη των αυτονομιστικών κινημάτων και σκληρός νεοφιλελευθερισμός, με ιδεολογικές αναφορές στα «οικονομικά θαύματα» του Φράνκο και του Πινοσέτ. Σε αυτή την ατζέντα ήρθε να προστεθεί και ο ευρωσκεπτικισμός, με επιρροές και από άλλα λαϊκιστικά ακροδεξιά κόμματα της Ευρώπης, με αποτέλεσμα να επανεμφανιστεί και στην Ισπανία το αντιμεταναστευτικό μένος και η ρητορική της επιστροφής στην «Ευρώπη των Εθνών».
Στις «παλιές καλές μέρες» της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης η Ισπανία ήταν ένα σημαντικό σημείο αναφοράς όλων των προοδευτικών ρευμάτων της Ευρώπης. Η Ισπανία της απελευθέρωσης από τον φρανκισμό, της έμφυλης χειραφέτησης, του ανατρεπτικού κινηματογράφου, των ιδεολογικών αναφορών της Αριστεράς και της Αναρχίας, δήλωνε παρούσα. Στο ευρωπαϊκό φαντασιακό ίσως να εδραιωνόταν τότε η ιδέα μιας Ισπανίας των κινημάτων και της κοινωνικής προόδου. Ένα εργαστήριο δημοκρατίας και νεολαιίστικων πειραμάτων, ένα πεδίο διεκδίκησης κοινωνικών αιτημάτων, τοπικότητας, ελευθεριακής σκέψης. Η Ισπανία των βαθιών πληγών φαινόταν να έχει μείνει πίσω και κανείς δεν πίστευε ότι η Ακροδεξιά θα αποκτούσε ξανά πολιτικά ερείσματα.
Μια σειρά από πολιτικές εξελίξεις, με σημείο εκκίνησης τις τοπικές εκλογές στην Ανδαλουσία καθιστούν ήδη παρελθόν την «ισπανική εξαίρεση», ενώ και για τις πρόωρες εκλογές της 28ης Απριλίου οι δημοσκοπήσεις δείχνουν είσοδο της Ακροδεξιάς στο εθνικό κοινοβούλιο. H Ισπανία ήταν η μόνη χώρα της Ευρώπης όπου η Ακροδεξιά δεν είχε κοινοβουλευτική παρουσία. Το κόμμα Vox, το οποίο προέκυψε από την ακραία πτέρυγα της ισπανικής Δεξιάς, έσπασε αυτή την εξαίρεση. Οι τοπικές εκλογές στην Ανδαλουσία του έδωσαν την ευκαιρία να συμμετάσχει σε κυβέρνηση συνεργασίας μαζί με τους Πολίτες και το Λαϊκό Κόμμα. Σε πρόσφατη δημοσκόπηση της El Mundo, τα τρία κόμματα του φάσματος της ισπανικής Δεξιάς θα μπορούσαν, υπό προϋποθέσεις και παρά την καθαρή πρωτιά του Σοσιαλιστικού Κόμματος, να αποκτήσουν την απόλυτη πλειοψηφία και στο εθνικό κοινοβούλιο. Άλλες δημοσκοπήσεις εμφανίζουν ως πιθανή μία προοδευτική κυβέρνηση συνεργασίας με τους Podemos, με ρυθμιστή όμως εκ νέου τα εθνικιστικά κόμματα της Καταλονίας.
Αρκετοί έχουν αναφερθεί στο ακραίο πρόγραμμα του Vox, το οποίο στοχεύει στην καρδιά του συντηρητικού ακροατηρίου της Ισπανίας. Κατάργηση του νόμου για την ενδοοικογενειακή βία, απαγόρευση των αμβλώσεων, ιστορική αποκατάσταση του φρανκισμού, κατάργηση της αυτονομίας των περιφερειών, συγκεντρωτικό εκπαιδευτικό σύστημα, καθολικισμός, κλειστά σύνορα, ψηλότεροι φράχτες αποτροπής μεταναστών, ευρωσκεπτικισμός και άκρατος εθνικισμός είναι τα συστατικά του πολιτικού μενού του Vox.
Kι όμως το Vox δεν είναι πολιτικά και ιδεολογικά απομονωμένο. Κι άλλοι διεκδικούν χώρο στο ακροατήριο του. Ο νέος ηγέτης του Λαϊκού Κόμματος Πάμπλο Κασάδο είναι κι αυτός πολύ κοντά στις θέσεις της Ακροδεξιάς. Είτε πρόκειται για το θέμα της Βαρκελώνης είτε πρόκειται για τα «ζητήματα οικογένειας», η ρητορική του είναι ακριβώς η ίδια με του Vox. Σε αυτή την εικόνα έρχεται να προστεθεί η ταύτιση απόψεων των δύο κομμάτων και με τις οικονομικές θέσεις των Πολιτών, οι οποίοι τάσσονται αναφανδόν υπέρ του άκρατου νεοφιλελευθερισμού. Σημαία τους, όπως σε όλες σχεδόν τις αντίστοιχες περιπτώσεις, είναι η μείωση των φόρων για τις επιχειρήσεις, ο λιγότερος παρεμβατισμός του κράτους στην οικονομία, και η ρύθμιση των κοινωνικών αγαθών από την αγορά. Αυτό είναι και το πλαίσιο, άλλωστε, της συνεργασίας των κομμάτων αυτών σε τοπικό επίπεδο στην Ανδαλουσία.
Η μετάβαση και η κατάρρευση
Η διαδικασία της μετάβασης από το φρανκισμό στη δημοκρατία στην Ιβηρική χώρα, παρόλο που υπήρξε βελούδινη, στηρίχθηκε σε μία οικονομική διαδικασία «φυγής προς τα εμπρός», με στόχο να επουλωθούν οι πληγές της πολυετούς δικτατορίας και να αποφευχθεί νέα σύγκρουση με το βαθύ συντηρητικό κράτος του φρανκισμού και ένας νέος κοινωνικός διχασμός. Η οικονομική ανάπτυξη, η ανοικοδόμηση, η εκτόξευση της τουριστικής οικονομίας, αποτέλεσαν στα χρόνια που ακολούθησαν το θάνατο του δικτάτορα, τα στοιχεία της αλλαγής σελίδας. Οι ακροδεξιοί και οι υπερσυντηρητικοί καθολικοί «διαχύθηκαν» στο Λαϊκό Κόμμα, η πολιτική τους ατζέντα κατέστη ανεπίκαιρη και η Ισπανία ασχολήθηκε στη φάση εκείνη περισσότερο με την οικονομική της ανάπτυξη, κλείνοντας εν πολλοίς τα μάτια στα «ξεχασμένα θύματα» του φρανκισμού και των καταπιεστικών κοινωνικών δομών της ισπανικής συντήρησης.
Η οικονομική κρίση και η διαχείρισή της από τη Δεξιά, η σκληρή αντιμετώπιση της κοινωνίας κατά τη διαδικασία της οικονομικής προσαρμογής, αλλά και τα τεράστια οικονομικά σκάνδαλα που αποκαλύφθηκαν και αφορούσαν και στην ισπανική Δεξιά και στο Στέμμα, οδήγησαν στην κατάρρευση όλων εκείνων των θεσμών που είχαν πρωταγωνιστήσει στην πολιτική μετάβαση της Ισπανίας από τη δικτατορία στη δημοκρατία. Το Λαϊκό Κόμμα εξαϋλώθηκε, ενώ ταυτόχρονα σε ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας απονομιμοποιήθηκε πλήρως η μοναρχία, μετά από την αποκάλυψη της συμμετοχής μελών της βασιλικής οικογένειας σε καταστάσεις διαφθοράς. Οι εξελίξεις αυτές έφεραν την πολιτική άνοδο της Αριστεράς και το σοσιαλιστικό κόμμα στην κυβέρνηση, με την ανοχή των Podemos. Όμως, ταυτόχρονα, το πολιτικό κενό που άφησε η κατάρρευση της παραδοσιακής Δεξιάς έδωσε πολιτικό χώρο στα φαντάσματα του φρανκισμού.
Φρανκισμός, ευρωσκεπτικισμός και νεοφιλελευθερισμός
Την απάντηση στην ταυτοτική του κρίση ο πολιτικός χώρος της ισπανικής Δεξιάς την αναζήτησε στα παλιά πολιτικά συστατικά του φρανκισμού. Πατριαρχία, καθολικισμός, συγκεντρωτικό κράτος, πάταξη των αυτονομιστικών κινημάτων και σκληρός νεοφιλελευθερισμός, με ιδεολογικές αναφορές στα «οικονομικά θαύματα» του Φράνκο και του Πινοσέτ. Σε αυτή την ατζέντα ήρθε να προστεθεί και ο ευρωσκεπτικισμός, με επιρροές και από άλλα λαϊκιστικά ακροδεξιά κόμματα της Ευρώπης, με αποτέλεσμα να επανεμφανιστεί και στην Ισπανία το αντιμεταναστευτικό μένος και η ρητορική της επιστροφής στην «Ευρώπη των Εθνών». Έτσι, λοιπόν, από την έπαρση της ισπανικής σημαίας από την ηγέτη του Vox στο Γιβραλτάρ και τους συνεπακόλουθους διαπληκτισμούς με την τοπική αστυνομία με αφορμή το Brexit μέχρι τις κορώνες για την μη υποδοχή του διασωστικού πλοίου aquarius με τους μετανάστες, η εθνικιστική νοσταλγία του Φράνκο ταίριαξε αρμονικότατα με την ξενοφοβική ατζέντα της ευρωπαϊκής Ακροδεξιάς. Από αυτό το μείγμα δεν θα μπορούσε, βέβαια, να λείπει και ο οικονομικός νεοφιλελευθερισμός της «νέας» ισπανικής Δεξιάς των Πολιτών, η οποία ανήλθε στην εξουσία στην Ανδαλουσία, με τις «χρήσιμες» ακροδεξιές ψήφους, «επαναπατρίζοντας» έτσι στη συντηρητική συμμαχία το εκλογικό σώμα που εγκατέλειψε το Λαϊκό Κόμμα.
* Δρ. Πολιτικής Επιστήμης
