Του Ευάγγελου Νικολαΐδη*
Η καίρια γεωγραφική θέση της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Θράκης στα Βαλκάνια αλλά και ευρύτερα στη νοτιοανατολική Ευρώπη δεν έχει αξιοποιηθεί επαρκώς έως τώρα. Οι λόγοι είναι, μεταξύ άλλων, ιστορικοί-πολιτικοί και αφορούν τις χώρες της Βαλκανικής και τις σχέσεις τους με την Ελλάδα. Οι εν λόγω σχέσεις λειτουργούσαν επί μακρόν και διακρίνονταν από ισχυρή αντιαναπτυξιακή επίδραση.
Ενεργοποίηση «εν υπνώσει» συγκριτικών πλεονεκτημάτων
Σήμερα βρίσκεται υπό διαμόρφωση ένα νέο τοπίο, που χαρακτηρίζεται από τη χρονική και χωρική σύμπτωση θετικών εξελίξεων σε θέματα που αφορούν την ομαλοποίηση των σχέσεων με τη Βόρεια Μακεδονία, την προοπτική διεύρυνσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης με χώρες των δυτικών Βαλκανίων και τις υποδομές ενέργειας και μεταφορών.
Τα νέα δεδομένα και οι απορρέουσες ποιοτικές αλλαγές φαίνεται να αίρουν αναντιστοιχίες του παρελθόντος, καθώς δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για την εναρμόνιση των οικονομικών λειτουργιών και δυνατοτήτων της περιοχής με την καίρια γεωγραφική θέση της. Οι δρομολογημένες πολιτικές εξελίξεις στον χώρο των Βαλκανίων και τα υπό σχεδιασμό - κατασκευή δίκτυα μεταφορών - αποθήκευσης - ενέργειας συνιστούν διαδικασίες ενεργοποίησης και πραγμάτωσης γνωστών, πλην όμως μη πλήρως αξιοποιημένων, συγκριτικών πλεονεκτημάτων.
Καθεμία από τις ανωτέρω εξελίξεις έχει ξεχωριστή οικονομική σημασία. Ωστόσο, η σύμπτωσή τους δημιουργεί δυνατότητες συνεργειών και πολλαπλασιάζει τις ευκαιρίες, σε τέτοια κλίμακα, ώστε η θέση της Μακεδονίας της Ηπείρου και της Θράκης να επαναπροσδιορίζεται με όρους γεωπολιτικής.
Ο καταλυτικός ρόλος των υποδομών ενέργειας και μεταφορών
Στην ευρύτερη περιοχή της Μακεδονίας, της Ηπείρου και της Θράκης έχουν τεθεί σε λειτουργία, βρίσκονται υπό ολοκλήρωση ή/και σχεδιασμό μεγάλα έργα υποδομής. Τα εν λόγω έργα έχουν εθνική, διεθνή, περιφερειακή ακόμη και παγκόσμια εμβέλεια και συνεπώς συνιστούν έργα τα οποία αναβαθμίζουν τους όρους ένταξης της Μακεδονίας, της Ηπείρου και της Θράκης στον δυναμικό χάρτη του διεθνούς καταμερισμού εργασίας - με την έννοια ότι είναι δυνατόν να λειτουργήσουν ως υποδοχείς εξυπηρέτησης για τις απαιτήσεις των διεθνών εμπορευματικών και ενεργειακών ροών και της συνάρθρωσης της τοπικής οικονομίας με αυτές.
Οι υποδομές αυτές, σε όλες τις φάσεις σχεδιασμού - κατασκευής - λειτουργίας, συνιστούν έναν τεράστιο οικονομικό χώρο, ο οποίος εμπεριέχει δυνατότητες για καταμερισμό εργασιών μεταξύ χωρών και επιχειρήσεων και σύναψη κλαδικών διασυνδέσεων ευρέως φάσματος. Πρόκειται για διαδικασία με πολλαπλασιαστικές και αλληλοτροφοδοτούμενες επιδράσεις, με απώτερο σκοπό την εξωστρέφεια και την οικονομική αναβάθμιση της περιοχής.
Η αναβαθμιζόμενη γεωπολιτική θέση της Μακεδονίας, της Ηπείρου και της Θράκης με την ένταξη σε ενεργειακά και εμπορευματικά δίκτυα διεθνούς, περιφερειακού και παγκοσμίου ενδιαφέροντος παρέχει σημαντικές ευκαιρίες. Το ζητούμενο για την ελληνική οικονομία, και ειδικότερα για την Μακεδονία, της Ήπειρο και τη Θράκη, είναι η ένταξη στις αντίστοιχες αλυσίδες αξίας και ακολούθως η ανέλιξη στο ανώτερο δυνατό επίπεδο με υψηλό περιεχόμενο προστιθέμενης αξίας που παράγεται εγχωρίως.
Παραμεθόριος: από μειονέκτημα σε πλεονέκτημα
Για λόγους που σχετίζονται με την ιστορία της Βαλκανικής, αλλά και τον «αθηνοκεντρικό» προσανατολισμό της ανάπτυξης, η έννοια της παραμεθορίου περιοχής είναι συνυφασμένη με την απομόνωση, την καθυστέρηση, την έλλειψη αναπτυξιακών προοπτικών, την τάση εγκατάλειψης από τους κατοίκους, την απροθυμία για επενδύσεις ή τις καιροσκοπικές επενδύσεις με σκοπό την εκμετάλλευση των ευνοϊκών κινήτρων. Η Μακεδονία, η Ήπειρος και η Θράκη επηρεάστηκαν δυσμενώς από αυτή την ιστορική διαδρομή.
Το υπό διαμόρφωση πλαίσιο στα Βαλκάνια λειτουργεί προς την κατεύθυνση αποκατάστασης των ιστορικών-χωρικών σχέσεων που διακόπηκαν με βίαιο τρόπο και δημιουργεί προϋποθέσεις για την υπέρβαση των ανασταλτικών παραγόντων του παρελθόντος. Ως εκ τούτου, συμβάλλει στη μετατροπή της παραμεθόριας τοποθέτησης από καθοριστικό μειονέκτημα σε εν δυνάμει πλεονέκτημα, καθώς ο εν λόγω χώρος μπορεί να λειτουργήσει ως δίοδος ή/και αφετηρία προς την ενδοχώρα των Βαλκανίων. Επιπλέον, αυτός ο «διαμεσολαβητικός» ρόλος της Μακεδονίας, της Ηπείρου και της Θράκης μπορεί να αξιοποιηθεί και για την αναβάθμιση-πύκνωση των οικονομικών διασυνδέσεων και με τη λοιπή Ελλάδα.
Η Μακεδονία, η Ήπειρος και η Θράκη, από γεωγραφικό χώρο με εκτεταμένες παραμεθόριες περιοχές και στη «σκιά της πρωτεύουσας», μπορούν να αναδειχθούν σε χώρο με πρωταγωνιστικό ρόλο. Είναι ρεαλιστικό να τεθούν φιλόδοξοι στόχοι, διότι η περιοχή συνδυάζει πολλά και σημαντικά χαρακτηριστικά, τα οποία συνδέονται θετικά με τις αναπτυξιακές δυνατότητες. Διαθέτει τις προϋποθέσεις για δυναμική ανάκαμψη και ποιοτικά διαφορετική πορεία σε σχέση με το παρελθόν, έχει το κρίσιμο οικονομικό και γεωγραφικό μέγεθος το οποίο συνδυάζεται με μεγάλης εμβέλειας επιστημονικό δυναμικό, ικανό διοικητικό και αξιόλογο θεσμικό υπόβαθρο.
Με την άρση των ιστορικά κληρονομημένων εμποδίων, η ενδοχώρα των Βαλκανίων μπορεί να εισέλθει σε μια φάση δυναμικής ανάπτυξης, στην οποία η Ελλάδα -και ιδιαίτερα η περιοχή της Μακεδονίας, της Ηπείρου και της Θράκης- μπορεί να έχει καθοριστικό ρόλο και να αντλήσει τα ανάλογα οφέλη. Η εν γένει ανάπτυξη της ενδοχώρας των Βαλκανίων αναμένεται να αυξήσει τη ζήτηση για ενδιάμεσα και τελικά αγαθά, μέρος της οποίας μπορεί να καλυφθεί με εισαγωγές από την Ελλάδα και ιδιαίτερα από την Μακεδονία, την Ήπειρο και τη Θράκη. Η ανάπτυξη των Βαλκανίων διευκολύνει τον εξωστρεφή προσανατολισμό των ελληνικών επιχειρήσεων σε έναν όμορο, οικείο και ευνοϊκό χώρο. Στο υπό διαμόρφωση νέο πλαίσιο της Βαλκανικής, η Ελλάδα μπορεί να αποκτήσει και να αναπτύξει περαιτέρω αυτό που για πολλές δεκαετίες είχε στερηθεί: ευρείες οικονομικές σχέσεις με τις όμορες και τις ευρύτερα γειτονικές χώρες. Ασφαλώς, παρόμοιες ποιοτικές αλλαγές αναμένεται να υπάρξουν και από την άλλη πλευρά των συνόρων, ενδυναμώνοντας ακόμη περισσότερο το αμοιβαίο όφελος.
Η τρέχουσα περίοδος συνιστά μια τομή για την πορεία της ελληνικής οικονομίας, καθώς οι εξελίξεις στον χώρο των Βαλκανίων, σε όρους διεθνών σχέσεων, οικονομίας και υποδομών, συμπίπτουν με την ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας δημιουργώντας προϋποθέσεις συνεργειών και πολλαπλασιαστικών επιδράσεων.
* Ο Ευάγγελος Νικολαΐδης είναι επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κρήτης, ειδικός γραμματέας Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας, υπ. Εργασίας Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης.
Για τη συγγραφή του παρόντος κειμένου αντλήθηκαν στοιχεία από τη μελέτη: Γ. Αργείτης, Ευ. Νικολαΐδης, "Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας: Πρόταση Πλαισίου Ανάπτυξης", ΙΝΕ-ΓΣΕΕ, Αθήνα 2018.
