ΤΟΥ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΥ ΚΑΛΑΒΑΣΗ*
1. Η επίσημη πρωθυπουργική αναγγελία κατάργησης των διατάξεων που αφορούν τα συμβούλια είχε ως βασική αναφορά την ανάγκη προστασίας της ακαδημαϊκής αυτοτέλειας. Η αυτοτέλεια εντούτοις δεν απειλήθηκε αποκλειστικά από τον ρόλο των συμβουλίων -όπως αυθαίρετα τον διαμόρφωσαν και τον αλλοίωσαν διαδοχικά οι εκάστοτε Υπουργικές Αποφάσεις- ούτε από την αλαζονεία μανδαρίνου που επέδειξαν ορισμένα μέλη τους.
Εκείνο που απειλεί την αυτοτέλεια της ακαδημαϊκής διοίκησης και κατά συνέπεια το επιστημονικό κύρος των πανεπιστημίων είναι η αλλοίωση της ελευθερίας της ακαδημαϊκής διαβούλευσης και η συρρίκνωση της συμμετοχής στη λήψη αποφάσεων. Η κατάργηση των συμβουλίων δεν αποκαθιστά αυτόματα τη νοημοσύνη της αυτοτέλειας. Θα χρειαστεί κόπος, συμμετοχή και χρόνος για να οικοδομηθεί η ικανότητά του κάθε πανεπιστημίου να διατυπώνει στόχους και η δυνατότητά του να τους υλοποιεί με κατάλληλες εσωτερικές διεργασίες και συμβατές εξωτερικές σχέσεις. Συνιστά μια οργανωσιακή κατά βάση αναστοχαστική ικανότητα, γνωστική και ταυτόχρονα διοικητική, ώστε να δημιουργεί ποιοτική εξέλιξη τόσο στον εκπαιδευτικό οργανισμό όσο και στο κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον του.
Η διεύρυνση της συμμετοχής, η βελτίωση της συλλογικής διαβούλευσης και του δημόσιου ελέγχου δημιουργεί προϋποθέσεις βέλτιστης εκλογής καθηγητών και διοικήσεων, σε αντίθεση με τον περιορισμό σε σιωπηλές ηλεκτρονικές ψηφοφορίες ή σε τηλεδιασκέψεις εικονικών σωμάτων, με αδιαφανείς προ-συνεννοήσεις και αυθαίρετες αποφάσεις (όπως την προ-κρίση των υποψηφίων)
Απελευθερωμένη από τον κενό διοικητισμό των διατάξεων που συνδέονται με τα συμβούλια, η πανεπιστημιακή κοινότητα έχει πλέον την ευκαιρία να αναστοχαστεί τους τρόπους ενίσχυσης αυτής της αυτοτέλειάς της, δηλαδή των προϋποθέσεων της ελευθερίας διδασκαλίας και έρευνας στην οποία είναι ταγμένη. Να ενισχύσει την καλλιέργεια της ακαδημαϊκής προσωπικότητας και συλλογικότητας, την ποιότητα της ανταλλαγής επιστημονικών απόψεων και κρίσεων για την αξιολόγηση και επιλογή προγραμμάτων και ακαδημαϊκού προσωπικού. Μακριά από πρακτικές συναλλαγής που είχε επιβάλει ο γιγαντισμός των παρατάξεων της Ν.Δ. και του ΠΑΣΟΚ, μακριά από τη σιωπηλή αποδοχή της υποβάθμισης των σπουδών που επέβαλλε η αγορά διά μέσου των υπουργικών πράξεων των κυβερνήσεων με ακροδεξιά συναίνεση και συνεργασία.
Ο εμπλουτισμός του στρατηγικού σχεδιασμού των ΑΕΙ με τις διαστάσεις της ποιότητας, της αποτελεσματικότητας και της εσωτερικής δημοκρατίας θα συμβάλει στην αναγκαία αναδιάρθρωση του χάρτη της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Από τους καιροσκοπισμούς του «Αθηνά», τη γραφειοκρατία της ΑΔΙΠ και τις προεκλογικές μεταγραφές, μπορούμε πλέον να μεταβούμε στη μηχανική της ακαδημαϊκής κι επιστημολογικής εγγύτητας, στη σύνδεση της περιφερειακότητας ενός ανώτατου εκπαιδευτικού οργανισμού με τη διεθνή ερευνητική δικτύωσή του στην επιστημονική κοινότητα.
2. Η υπουργική αναγγελία επαναφοράς της έννοιας των πειραματικών εκπαιδευτικών μονάδων είχε ως βασική αναφορά την παιδαγωγική αμφισβήτηση της έννοιας της αριστείας και του τρόπου που χρησιμοποιήθηκε για την κοινωνική αποδοχή και τη στελέχωση μιας ελιτίστικης δομής στη δημόσια εκπαίδευση. Τα Πειραματικά σχολεία είχαν καταργηθεί πριν από μερικά χρόνια μαζί με τα Διδασκαλεία, την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών και με την εξάρθρωση όλων των δομών που συνέδεαν την Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση με τα πανεπιστήμια. Η σύνδεση σχολείου - πανεπιστημίου που εγγυάται μεθοδολογικά τη συνεχή αναπροσαρμογή των εκπαιδευτικών και παιδαγωγικών δομών της κοινωνίας στα αποτελέσματα της έρευνας, της τεχνολογίας και της κοινωνικής εξέλιξης στην παγκοσμιοποιημένη εποχή, εξαρθρώθηκε από σειρά ρυθμίσεων. Μια από αυτές ήταν τα ονομασθέντα και Πρότυπα σχολεία, ενώ ακολούθησαν οι λεγόμενες τράπεζες θεμάτων, η εκπαραθύρωση των ξένων γλωσσών, της τέχνης και της τεχνικής εξειδίκευσης από τη δημόσια εκπαίδευση, καθώς και με την επιβολή πανελληνίων εξετάσεων σε όλες τις τάξεις του λυκείου.
Η ψυχολογική εγκατάλειψη των εφήβων με την εκπαιδευτική και παιδαγωγική υποβάθμιση του δημόσιου σχολείου άνοιξε την κερκόπορτα στη βία, στον ρατσισμό και στην παραβατικότητα. Η διάδοση της σύγχυσης ανάμεσα σε αυτή την απορυθμιστική λαίλαπα με την έννοια του αναγκαίου, ιδιαίτερα ευαίσθητου παιδαγωγικού και διδακτικού πειραματισμού που οδηγεί σε ανάπτυξη σχολικών προτύπων, δηλαδή μοντέλων εκπαιδευτικών μονάδων και παιδαγωγικών πρακτικών, συνεμείχθη πολύ γρήγορα με επαγγελματικές προσδοκίες και επιχειρηματικές φιλοδοξίες.
Την ίδρυση των «Προτύπων» σε αντικατάσταση του πλέγματος σύνδεσης σχολείου - πανεπιστημίου ακολούθησε η δημόσια συνδρομή επιχειρηματικών ομίλων και ΜΜΕ για να γοητεύσει αρκετά κοινωνικά στρώματα που απέβλεπαν σε «κολεγιακού» τύπου εκπαίδευση των παιδιών δωρεάν. Το σχέδιο προέβλεπε τη σταδιακή ένταξη αυτών των μονάδων στο περίφημο διεθνές δίκτυο του επονομαζόμενου ιντερνάσιοναλ μπακαλορεά (η ελληνική γραφή περιέχει την ειρωνική διάσταση που άθελά τους περιέλαβαν οι εμπνευστές, οι οποίοι μιμήθηκαν την αίγλη του γαλλικού baccalauréat, μη γνωρίζοντας την ελληνική μπακαλική παραπομπή).
Για τη σταδιακή αντικατάσταση του εθνικού απολυτηρίου και τη μεταβίβαση της πιστοποίησης των σχολικών γνώσεων στην παρα-εκπαιδευτική αγορά (διεθνώς καταγεγραμμένη ως shadow education) προχώρησαν στη νομοθέτηση της τράπεζας θεμάτων (sic) ως υποκατάστατου των αναλυτικών προγραμμάτων. Η εκπαίδευση θα πέρναγε σταδιακά, από το menu γνώσεων, στην à la carte αποστήθιση. Για την ενίσχυση αυτού του αυτοσχεδιασμού αρχικά στρατολογήθηκαν οι εκπαιδευτικοί με τα περισσότερα ακαδημαϊκά προσόντα -οι φυσιολογικά αισθανόμενοι ως τότε αδικημένοι από τη μη αξιοποίησή τους σε θέσεις αντίστοιχες των προσόντων τους, ενώ για τη συνέχεια προετοιμάζονταν οι στρατιές των «παιδαγωγικά πιστοποιημένων» από το πελατειακό και αγοραίο σύστημα της πρώην ΑΣΕΤΕΜ - ΣΕΛΕΤΕ. Τόσοι αξιόλογοι εκπαιδευτικοί και τόση ποιοτική εκπαιδευτική πρωτοβουλία για ένα επιστημονικό λάθος! Η Σύνοδος Προέδρων και Κοσμητόρων των Παιδαγωγικών Τμημάτων της χώρας το είχε έγκαιρα υποδείξει, αλλά αποσιωπήθηκε.
3. Η εκπαίδευση δεν μπόρεσε να αφομοιώσει και η πολιτεία αρχίζει τώρα να αποβάλλει τον καιροσκοπισμό, τους αυτοσχεδιασμούς και τις άρρυθμες συνδέσεις τους με ιδεολογικά μορφώματα και άδηλα επιχειρηματικά συμφέροντα. Κανείς μαθητής ή εκπαιδευτικός δεν καθίσταται άριστος απλώς με την είσοδό του σε ένα σύστημα εκπαίδευσης που αυτοπαρουσιάζεται ως δήθεν άριστο. Μόνο μετέχοντας στην παιδεία, στη συνεργατική μάθηση και την κριτική παραγωγή γνώσης και παιδαγωγικής μπορεί κανείς να προοδεύσει και να συμβάλλει στη γενική πρόοδο.
Ποιότητα και αποτελεσματικότητα αποτελούν ακρογωνιαίους λίθους στην ορολογία της διακυβέρνησης των εκπαιδευτικών οργανισμών, μαζί με την έννοια της υπευθυνότητας, δηλαδή της συνεχούς έγνοιας για την κοινωνία και το σύνολο των εν δυνάμει εκπαιδευομένων.
Παρακολουθούμε τη δήθεν ικανοποίηση όσων αποχωρούν από το εξουσιαστικό προσκήνιο, καθώς πέφτει το πέπλο της συκοφαντίας κατά της πανεπιστημιακής και ευρύτερα εκπαιδευτικής κοινότητα και απογυμνώνεται η επιβληθείσα πρακτική των αυτοσχεδιασμών και συναλλαγών, της άκριτης αποστήθισης και του άκρατου διοικητισμού στην εκπαιδευτική πραγματικότητα.
Είναι σημαντικό να ακολουθήσει ο εκπαιδευτικός και ακαδημαϊκός σχεδιασμός με την ενεργοποίηση και τη συμμετοχή όλων των πρωταγωνιστών της εκπαιδευτικής και ερευνητικής διαδικασίας.
Το περιβάλλον της εκπαίδευσης μεταβάλλεται συνεχώς και μετασχηματίζει τις γνώσεις και τους τρόπους μάθησης και διδασκαλίας. Οι ΤΠΕ και τα δίκτυα, οι διεθνοποιημένες μελέτες και η ραγδαία εξαπλωνόμενη αγορά εκπαιδευτικών δομών, προϊόντων και υπηρεσιών παράλληλα και ανταγωνιστικά προς τη δημόσια εκπαίδευση, δημιουργούν νέες συνθήκες για τα εθνικά εκπαιδευτικά συστήματα και για τις τοπικές κοινωνίες.
Οι εκπαιδευτικές μονάδες σε όλα τα επίπεδα οφείλουν να έχουν περισσότερη αυτοτέλεια και νοημοσύνη για να κάνουν συμβατό το έργο τους με τις εξελίξεις της επιστήμης, της τεχνολογίας και της κοινωνίας. Πρόκειται για ένα δύσκολο έργο και θα πρέπει η κοινωνία και η πολιτεία να αναγνωρίσει υπεύθυνα τη σημασία του και την ευθύνη των πρωταγωνιστών του.
Χωρίς δοτές ιεραρχήσεις μοντέλων πανεπιστημίων και σχολείων που αναπαράγουν σύνδρομα επαρχιώτικου ελιτισμού και ξενομανίας. Χωρίς να μετατραπούν τα πανεπιστήμια σε εξεταστικά κέντρα, χωρίς να κερδοσκοπεί η αγορά πάνω στη συκοφάντηση της ελληνικής εκπαίδευσης. Χωρίς να παραχωρούνται δικαιώματα σε αμφίβολες δομές της αγοράς να μοιράζει τίτλους σπουδών με τιμές χρηματιστηρίου.
* Ο Φραγκίσκος Καλαβάσης είναι καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου
