Live τώρα    
12°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Σποραδικές νεφώσεις
12 °C
8.6°C15.2°C
1 BF 87%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αυξημένες νεφώσεις
11 °C
8.1°C13.2°C
1 BF 65%
ΠΑΤΡΑ
Αυξημένες νεφώσεις
14 °C
11.0°C14.4°C
2 BF 75%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
11 °C
10.8°C13.6°C
2 BF 66%
ΛΑΡΙΣΑ
Σποραδικές νεφώσεις
6 °C
5.9°C9.6°C
0 BF 100%
Η Ευρώπη καταργεί το δικαίωμα ασύλου
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Η Ευρώπη καταργεί το δικαίωμα ασύλου

Επιμέλεια: Θανάσης Κούτσης

Ο «καβγάς» για τους πρόσφυγες στην Ε.Ε., που ξεκίνησε το 2015, συνεχίζεται με αμείωτη ένταση, ακολουθώντας τις διακυμάνσεις της ροής των προσφύγων. Πολλά απ’ όσα βρίσκονται στο τραπέζι σήμερα, υπήρχαν ήδη και θα μπορούσαν να έχουν αντιμετωπιστεί πολλά χρόνια πριν. Επιστροφή στον Μάρτιο του 2004, όταν η Ε.Ε. ετοιμάζεται να υποδεχθεί 10 νέα μέλη και όταν η διαχείριση του προσφυγικού φαινομένου παίρνει μια άσχημη τροπή, ευνοώντας τη δημιουργία στρατοπέδων.

Του Alain Morice*

Στα σύνορα της Ευρώπης, οι πρόσφυγες υφίστανται την ίδια μεταχείριση με τους άλλους μετανάστες: σε κλίμα αυξανόμενης νευρικότητας, το άσυλο θυσιάζεται όλο και περισσότερο στο όνομα της διακηρυγμένης ανάγκης για επιλεκτικό «έλεγχο» της μετανάστευσης. Αυτή η σύγχυση, που είναι αμφιλεγόμενη όσον αφορά τις αρχές -η απόκτηση ασύλου αποτελεί, στην πραγματικότητα, δικαίωμα (που καθιερώθηκε με τη Συνθήκη της Γενεύης, το 1951), ενώ η μετανάστευση είναι ζήτημα επιλογής-, απορρέει από τη διαπιστωμένη θέληση των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης να αμφισβητήσουν το δικαίωμα του ασύλου... για να τελειώνουν μια και καλή με αυτό.

Οι αυξανόμενες ανισότητες όσον αφορά την ευημερία, τη δημοκρατία και την κοινωνική ειρήνη ανάμεσα στις κυρίαρχες και τις κυριαρχούμενες χώρες τροφοδοτούν τον φόβο για ένα ανεξέλεγκτο κύμα αλλοδαπών. Σ' αυτό το αίσθημα προστίθεται η σύγχυση που προκαλείται από την αποδεδειγμένη αποτυχία των πολιτικών υποδοχής και ένταξης των μεταναστών. Οι εμμονές οδηγούν τους κυβερνώντες στο να αποκλείουν όλες τις άλλες νόμιμες οδούς για τα άτομα που προσπαθούν να ξεφύγουν από ανυπόφορες καταστάσεις, και έτσι ευνοούν την αίτηση ασύλου. Πολλοί, οι οποίοι υποτίθεται ότι «επωφελούνται» από το άσυλο, διακινδυνεύουν τη ζωή τους για να φτάσουν στην Ευρώπη, προσφέροντας έτσι την τρομερή και ακούσια επιβεβαίωση της εικόνας ενός κύματος που είναι αδύνατον να συγκρατηθεί. Αυτές οι διαπιστώσεις δικαιολογούν όλα τα κίνητρα της ξενόφοβης ψηφοθηρίας: πρόσφυγας ή μη, ο αλλοδαπός αποτελεί κίνδυνο και η εισβολή του είναι τρέλα.

Το 1997, η συνθήκη του Άμστερνταμ καθιστούσε το άσυλο πρωταρχικό διακύβευμα της μεταναστευτικής πολιτικής των Δεκαπέντε. Αφού προσαρμόστηκε με όλο και καλύτερο τρόπο από τότε, ο ιδεολογικός και νομικός μηχανισμός της Ε.Ε. αναπτύσσεται σε τρία στάδια: κατ' αρχάς, λέγοντας ότι η πίεση στα σύνορα έχει γίνει ανυπόφορη, στη συνέχεια, αμφισβητώντας την ορθότητα της αίτησης ασύλου και, τέλος, καθώς αυτές οι διαπιστώσεις δείχνουν γρήγορα τα επιχειρησιακά όριά τους (και ορισμένο πολιτικό κόστος), φροντίζοντας να κρατηθεί ο ενοχλητικός φάκελος των προσφύγων μακριά από τα βλέμματα της κοινωνίας των πολιτών. Όμως, ο εξοστρακισμός του ασύλου είναι φορέας αναπόφευκτων στρατηγικών εγκλεισμού σε ειδικά στρατόπεδα: ένας μηχανισμός που απειλεί τη νομιμότητα ακόμη και της έννοιας του «πρόσφυγα».

Ο αγώνας κατά της παράνομης μετανάστευσης γίνεται πηγή μεγάλων αλλά και αναποτελεσματικών δαπανών. Ωθεί τα κράτη να διαχειρίζονται ή να ανέχονται στο έδαφός τους διάφορα είδη ζωνών ad hoc, οι οποίες δεν διέπονται από το κοινό δίκαιο και προκαλούν δικαιολογημένη ανησυχία στους υπερασπιστές των ανθρώπινων δικαιωμάτων.

Για να αμφισβητήσουν τη νομιμότητα του αυξανόμενου ποσοστού αιτήσεων για άσυλο, ορισμένες χώρες, όπως η Αυστρία, επικαλούνται τον αναχρονισμό των κριτηρίων της συνθήκης του 1951 και προτείνουν «μια νέα προσέγγιση, που δεν θα βασίζεται πια σ' ένα ατομικό και υποκειμενικό δικαίωμα, αλλά στην πολιτική προσφορά που θα απορρέει από τα κράτη υποδοχής». Μέχρι το 2003, η Γαλλία υποστήριζε πάντοτε ένα περιοριστικό δόγμα: μόνο τα άτομα που διώκονταν από τα κράτη αυτά καθαυτά μπορούσαν να υπαχθούν στο καθεστώς του «πρόσφυγα», χάρη στη μέριμνα του Γαλλικού Γραφείου Προστασίας (sic) Προσφύγων και Απάτριδων (Ofpra). Οτιδήποτε σχετιζόταν με την καταπίεση της γυναίκας, τη δίωξη μειονοτήτων, την κατάσχεση περιουσιών ή ακόμη τις ενδοεθνοτικές σφαγές, μπορούσε να δικαιολογήσει την απόρριψη της αίτησης ασύλου, από τη στιγμή που ο δράστης της δίωξης δεν ήταν το κράτος. Στη συνέχεια, η Γαλλία επινόησε το «εδαφικό άσυλο» (νόμος της 11ης Μαΐου 1998), το οποίο έχει αναγορευθεί σήμερα στην Ε.Ε. σε «επικουρική προστασία»: ένα άσυλο σε υποχώρηση και κυρίως αναστρέψιμο, το οποίο θεωρείται «προσωρινή άδεια παραμονής» και «διαφορετικό από την έννοια της αναγνώρισης της ιδιότητας του πρόσφυγα», σύμφωνα με τη συνθήκη της Γενεύης.

Τη δεκαετία του '80, είδαμε να εξαπλώνονται έννοιες όπως ο «ψευδοπρόσφυγας» ή ο «οικονομικός πρόσφυγας», οι οποίες έχουν στόχο να στιγματίσουν τους αιτούντες άσυλο που θεωρούνται παράνομοι. Υπάρχουν, βέβαια, μερικές διαφωνίες μεταξύ των κρατών-μελών για το ζήτημα των «παράνομων» προσφύγων, κυρίως όσον αφορά την κερδοφόρα αγορά της παράνομης απασχόλησης. Γενικότερα, κανένας δεν μπορεί να αγνοήσει ότι οι μη αναγνωρισμένοι πρόσφυγες συμβάλλουν στην ανάπτυξη ορισμένων οικονομικών τομέων. Όμως, ο πόλεμος κατά του ασύλου έχει κηρυχθεί και βασίζεται σ' ένα ανησυχητικό οπλοστάσιο επιχειρημάτων και μεθοδολογιών, το οποίο αναπτύσσεται σε δύο κατευθύνσεις: οι πρόσφυγες πρέπει να κρατηθούν σε απόσταση και να περιθωριοποιηθούν.

Ο πρόσφυγας πρέπει να κρατηθεί σε απόσταση: αν το άτομο φοβάται δικαιολογημένα για την ασφάλειά του, τότε θα προβληθούν τα πλεονεκτήματα του ασύλου εκτός Ευρώπης, κοντά στη χώρα από την οποία φεύγει, κάτι που υποτίθεται ότι ανταποκρίνεται στο αίτημά του για προστασία. ΝΙΜΒΥ, Not in my back-yard (Όχι στην αυλή μου): η εφαρμογή αυτής της αρχής απορρέει από έντεχνη περιπτωσιολογία και μεγάλη πρακτική εφευρετικότητα. Έτσι, σύμφωνα με τη συνθήκη Σένγκεν του Ιουνίου 1990, βαριές κυρώσεις επιβλήθηκαν σταδιακά κατά των μεταφορικών εταιρειών που μετέφεραν αλλοδαπούς οι οποίοι θεωρούνταν ύποπτοι ότι ήθελαν να μεταναστεύσουν λαθραία. Η ιδιωτικοποίηση των επιτόπιων ελέγχων από πολιτικό προσωπικό και η αστυνόμευση των αεροπορικών πρακτορείων από πράκτορες που έχουν αναλάβει να μάθουν στο προσωπικό να εντοπίζει τους λαθρομετανάστες έχουν γίνει έκτοτε θεσμός.

Παράλληλα, μια πρόταση ευρωπαϊκής Οδηγίας, τον Ιούνιο του 2002, άνοιξε τον δρόμο στην έννοια του «εσωτερικού ασύλου»: πριν παράσχει την προστασία της, η χώρα στην οποία προσφεύγει αυτός που ζητάει άσυλο θα εξετάζει αν αυτός δεν μπορούσε να βρει ένα μέρος όπου θα ήταν ασφαλής στο έδαφος της δικής του χώρας. Τέτοια μέρη μπορούν να τα διαχειρίζονται, αναφέρει το ίδιο πρόγραμμα, «διεθνείς οργανισμοί και μόνιμες αρχές που θα προσομοιάζουν με κράτος». Ποιες εγγυήσεις θα έχει, άραγε, το άτομο που εκτοπίζεται μ' αυτόν τον τρόπο σε ζώνες ασταθείς ή μη ελεγχόμενες; Ωστόσο, χωρίς να περιμένει τη συμφωνία των εταίρων της, η Γαλλία βιάστηκε να εντάξει το «εσωτερικό άσυλο» στον δικό της νέο νόμο για το άσυλο, στις 10 Δεκεμβρίου 2003.

Ορισμένα νέα μέλη της Ε.Ε., όπως η Πολωνία και η Δημοκρατία της Τσεχίας, είναι αντικείμενο ιδιαίτερης ανησυχίας, καθώς πολλοί πρόσφυγες εισβάλλουν στον ευρωπαϊκό χώρο από τα σύνορά τους. Με βάση τον ευρωπαϊκό κανονισμό «Δουβλίνο ΙΙ», που είναι σε ισχύ από το 2003, η χώρα που πρέπει να ασχοληθεί με τον μετανάστη είναι αυτή στην οποία φτάνει πρώτα.

Τον Φεβρουάριο του 2003, η βρετανική κυβέρνηση πρότεινε να εξετάζονται οι αιτήσεις σε «κέντρα διέλευσης» (transit processing centers), τα οποία θα έχουν την ευθύνη, μακριά από την κοινή γνώμη, να ξεχωρίζουν τους «καλούς» από τους «κακούς» πρόσφυγες - τουλάχιστον αυτούς που θα έχουν επιβιώσει από το ταξίδι, καθώς σήμερα είναι φανερό ότι η θνησιμότητα των υποψήφιων για άσυλο έχει γίνει ένας τρόπος ρύθμισης του ασύλου. Επίσης, πρότεινε, για να «εξάγει» αυτές τις θέσεις, να ανοίξουν υπεράκτιες βάσεις σε χώρες όπως το Μαρόκο, η Τουρκία, η Κροατία, η Σομαλία ή το Ιράν - «ασφαλείς» χώρες, όπως αξιωνόταν έμμεσα! Όμως, από την πλευρά της, η Ύπατη Αρμοστεία είχε επικαλεστεί τον απαραίτητο «καταμερισμό του φορτίου», εξαγγέλλοντας, στα τέλη του 2002, την επιχείρηση «Συμπληρωματική Συνθήκη», η οποία είχε στόχο να εμπεδώσει την ιδέα ότι οι πρόσφυγες πρέπει να παραμένουν όσο το δυνατόν περισσότερο σε ζώνες που είναι κοντά στις χώρες προέλευσής τους. Δείχνοντας ενδιαφέρον για τη βρετανική πρόταση, η Ύπατη Αρμοστεία πρότεινε την εξής ρύθμιση: οι «καταχρηστικοί» «οικονομικοί πρόσφυγες» ή αιτούντες άσυλο θα προωθούνται σε κλειστά κέντρα που θα είναι κοινά για τα κράτη-μέλη, με τη διαφορά ότι αυτά τα κέντρα θα βρίσκονται στο εσωτερικό των συνόρων της Ε.Ε. - πιθανότατα στις νέες χώρες-μέλη.

Η βρετανική πρόταση απορρίφθηκε στη σύνοδο της Θεσσαλονίκης, τον Ιούνιο του 2003, καθώς τα κράτη-μέλη προτίμησαν να ευνοήσουν τις συμφωνίες επανεισδοχής με τις μεταναστευτικές χώρες. Ωστόσο, παρά τις δηλώσεις, η Ύπατη Αρμοστεία μοιάζει να απομακρύνεται από την τάση της να προστατεύει τα άτομα που κινδυνεύουν και να βοηθά για την επανεγκατάστασή τους, για να τεθεί σταδιακά στην υπηρεσία των ευρωπαϊκών πολιτικών μεταφοράς του ασύλου.

Η περιθωριοποίηση των προσφύγων απαιτεί αυτόματα τη δημιουργία ειδικών στρατοπέδων. Οι έννοιες των «ασφαλών χωρών», των «συμφωνιών επανεισδοχής» ή των «κέντρων διέλευσης» προϋποθέτουν μια επεξεργασία από ειδικές ομάδες, εξ ου και μια συναφής ιδιότυπη λογική που βασίζεται στον συλλογικό εγκλεισμό ορισμένων κατηγοριών ατόμων, ο οποίος ανανεώνεται διαρκώς. Η συνθήκη του 1951 διεύρυνε τη δυνατότητα αίτησης ασύλου σε «κάθε άτομο που φοβάται βάσιμα ότι θα διωχθεί» εξαιτίας μιας οποιασδήποτε ένταξής του. Η νέα ευρωπαϊκή πολιτική, που υποστηρίζεται από την Ύπατη Αρμοστεία, πρεσβεύει, αντίθετα, ότι υπάρχουν άνθρωποι που δεν μπορούν δικαιολογημένα να ζητήσουν άσυλο στις χώρες μας με αφορμή την ένταξή τους. Η ιδεολογική επιχείρηση είναι επικίνδυνη γιατί είναι λειτουργική: υποδεικνύει και ορίζει ομάδες με κριτήριο την καταγωγή τους, επιβεβαιώνοντας έτσι τον σκοπό της ύπαρξής της. Τελικά, ο ρατσισμός κατά των προσφύγων είναι αναπόφευκτη συνέπεια αυτού του είδους πολιτικής.

* O Alain Morice είναι ανθρωπολόγος στο Κέντρο Ερευνών για τη Μετανάστευση και την Κοινωνία (Urmis), CNRS

Διαβάστε ολόκληρο το κείμενο στη διεύθυνση: https://monde-diplomatique.gr/?p=5441

Στηρίξτε την έγκυρη και μαχητική ενημέρωση. Στηρίξτε την Αυγή. Μπείτε στο syndromes.avgi.gr και αποκτήστε ηλεκτρονική συνδρομή στο 50% της τιμής.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL