«Πρόκληση στην έρευνα» χαρακτηρίζει ο Διονύσης Μουσμούτης το δίτομο έργο του «Το θέατρο στη Ζάκυνθο τον 20ό αιώνα, 1901-1953. Μουσική ζωή, κοινωνική ζωή και λαϊκά θεάματα» (εκδόσεις Πλέσσα), με το οποίο ολοκληρώνει την ερευνητική του δραστηριότητα σχετικά με τη θεατρική ιστορία της Ζακύνθου.
Εχοντας ήδη ερευνήσει συστηματικά τα θεατρικά δρώμενα στο νησί κατά τον 19ο αιώνα, μέσα από τη συγκεκριμένη έκδοση «συμβάλλει αποφασιστικά και στην ιστορία του μουσικού θεάτρου στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στην τεκμηρίωση της παρουσίας του μελοδράματος, όπου υπάρχουν ακόμα μεγάλα κενά προς διαφώτιση και έρευνα», όπως υπογραμμίζει ο ιστορικός Βάλτερ Πούχνερ στο προλογικό του σημείωμα. «Επιδίωξή μου δεν ήταν μόνο η γνωριμία του ευρύτερου κοινού με το πολιτισμικό παρελθόν της Ζακύνθου, αλλά και η λεπτομερής κατά το δυνατόν περιγραφή της. Και τούτο ήταν αρκετά δύσκολο λόγω της μεγάλης καταστροφής του 1953 με τους σεισμούς οπότε χάθηκαν πολύτιμες πηγές» επισημαίνει ο συγγραφέας, που μέσα από το δίτομο έργο του παραθέτει με κάθε λεπτομέρεια μια εμπεριστατωμένη γνώση για τη θεατρική και τη μουσική ζωή στο νησί «μακριά από ωραιοποιήσεις και ύμνους».
Παραστάσεις, θίασοι, ηθοποιοί, μουσικοί, τραγουδιστές, ιμπρεσάριοι, φορείς αλλά και πλανόδιοι θαυματοποιοί και θεατρίνοι, μπαλέτα, μαριονέτες, ταχυδακτυλουργοί, καθώς και τα δίκτυα που δημιουργούν διερευνώνται διεξοδικά και συνθέτουν την ιδιαίτερη ανθρωπογεωγραφία και τις διαδρομές της θεατρικής και ψυχαγωγικής δραστηριότητας. Η δραστηριότητα ντόπιων θεατρικών, λυρικών, μουσικών σχημάτων, αλλά και όσων περιόδευαν στο νησί τόσο από την Ελλάδα όσο και από το εξωτερικό, κυρίως από την Ιταλία, καταγράφεται μεθοδικά, παραθέτοντας το πανόραμα της θεατρικής και εν γένει πολιτιστικής ζωής του. «Επιβεβαιώνεται η πλούσια πολιτισμική παράδοση της Ζακύνθου με πολλά άγνωστα στοιχεία». Σε γενικές γραμμές, η Ζάκυνθος «υποστήριζε το θέατρο», λέει ο Δ. Μουσμούτης. «Λίγες είναι οι περιπτώσεις που οι θίασοι αποτύγχαναν και τούτο είτε επειδή ήταν κάτω του μετρίου είτε επειδή το εισιτήριο ήταν αρκετά ακριβό». Η προτίμηση, πάντως, των κατοίκων του νησιού στα θεατρικά δρώμενα φαίνεται να ήταν διαταξική, αφού «το θέατρο δεν γέμιζε μόνο από τους ευκατάστατους, που ούτως ή άλλως είχαν τη δυνατότητα να παρακολουθούν παραστάσεις και εκτός Ζακύνθου, αλλά κυρίως από τις λαϊκές τάξεις που δεν ευημερούσαν». «Είναι διακριτή, επίσης, η προτίμηση του ευρύτερου κοινού, εκτός από τους μεγάλους θεατρικούς θιάσους, σε λαϊκότερα θεάματα, όπως η οπερέτα και η επιθεώρηση, ακόμα και από θιάσους που δεν διέθεταν μεγάλα ονόματα». Μέσα από το πλήθος των θεατρικών και εξωθεατρικών δράσεων και εκδηλώσεων που καταγράφει η έκδοση ξεδιπλώνεται ανάγλυφα και η κοινωνικοϊστορική συνθήκη, καθώς «παρελαύνει παράλληλα και ο τρόπος με τον οποίο βιώνει η ζακυνθινή κοινωνία τη γεμάτη “θριάμβους και καταστροφές” ελληνική Ιστορία του πρώτου μισού του 20ού αιώνα».
Ο συγγραφέας αξιοποιεί πηγές και ντόπιο αρχειακό υλικό, το οποίο εμπλουτίζει με τεκμήρια από άλλες πόλεις της Ελλάδας, ενώ ειδικότερα για τις παραστάσεις μελοδράματος καταφεύγει επίσης στα αρχεία και στον θεατρικό Τύπο της Ιταλίας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και το γεγονός ότι «προκύπτει επίσης και μια δευτερογενής έρευνα που αφορά την πολιτισμική ζωή και άλλων πόλεων, όπως η Πάτρα, η Κέρκυρα, η Καλαμάτα, ο Πύργος, ο Βόλος, η Θεσσαλονίκη κ.ά.». Η έκδοση συνοδεύεται από πλούσιο φωτογραφικό υλικό, παραρτήματα και εισαγωγικά κείμενα των Βάλτερ Πούχνερ και Κώστα Καρδάμη.
Ο Διονύσης Μουσμούτης, ερευνητής, συγγραφέας και εκδότης-διευθυντής του περιοδικού Ιστορία Εικονογραφημένη, μετά τη Ζάκυνθο στρέφει το ερευνητικό του ενδιαφέρον στη θεατρική δραστηριότητα της Σμύρνης «γιατί υπάρχει ο ίδιος βαθμός ερευνητικής δυσκολίας, αλλά και σχετικά κοντινή πολιτισμική - θεατρική δραστηριότητα. Πρόκληση για έρευνα και εδώ», όπως επισημαίνει.
