Ο Πρόεδρος του Σαλβαδόρ Ναγίμπ Μπουκέλε, ο οποίος εξελέγη το 2019, επιδιώκει να καταπολεμήσει την εγκληματικότητα στη χώρα προχωρώντας σε μαζικές φυλακίσεις που παραβιάζουν τις ατομικές ελευθερίες και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ο Μπουκέλε, ο οποίος είναι πολύ δραστήριος και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, έχει ενδυθεί τον μανδύα του λάτρη της τεχνολογίας και του παγκόσμιου κήρυκα των κρυπτονομισμάτων. Ένα κράμα που δύσκολα κρύβει, πάντως, την ένδεια του πολιτικού προγράμματός του καθώς και τις αντισυνταγματικές μεθοδεύσεις του προκειμένου να εξασφαλίσει δεύτερη πενταετή προεδρική θητεία το 2024.
Μια ομάδα από τουρίστες με χαβανέζικες βερμούδες, καπελάκια του σκέιτ και πρόσωπα πασαλειμμένα με αντηλιακό περιφέρονται στα χωμάτινα δρομάκια του Ελ Σόντε, ενός θέρετρου για λάτρεις του σερφ σε απόσταση μίας ώρας από την πρωτεύουσα του Σαλβαδόρ, της πιο μικρής χώρας της Κεντρικής Αμερικής. Μιλούν αγγλικά, άλλοι με αμερικανική, άλλοι με αυστραλέζικη ή και με γερμανική προφορά. Κρατώντας selfie sticks, ποζάρουν με ένα κοκτέιλ στο χέρι και φόντο το υπέροχο πορτοκαλί ηλιοβασίλεμα και, στη συνέχεια, εκστασιάζονται βλέποντας τα χελωνάκια που μόλις εκκολάφθηκαν να προχωρούν αδέξια στην άμμο για να συναντήσουν τα πρώτα τους κύματα. Οι παραθεριστές αυτοί δεν αφήνουν ποτέ τα τελευταίας τεχνολογίας έξυπνα κινητά τους, ειδικά όταν πρόκειται να πληρώσουν καρύδες και pupusas (γαλέτες καλαμποκιού φουρνισμένες με τυρί και φασόλια) σε bitcoins με τον αντίστοιχο κώδικα QR.
Το κρυπτονόμισμα έχει δοκιμαστεί για δύο χρόνια στο Ελ Σόντε, το οποίο έχει μετονομαστεί σε Bitcoin Beach (Η παραλία του bitcoin). Τον Ιούνιο του 2021, ο Πρόεδρος του Σαλβαδόρ Ναγίμπ Μπουκέλε αποφάσισε, πρώτος στον κόσμο, να κάνει το bitcoin επίσημο «νόμισμα» της χώρας παρά το γεγονός ότι το συγκεκριμένο περιουσιακό στοιχείο δεν διαθέτει κάποιες από τις κομβικές ιδιότητες ενός νομίσματος (1). Οι ξένοι επισκέπτες ήρθαν ως άλλοι προσκυνητές για τη σύνοδο κορυφής Adopting Bitcoin (Υιοθετώντας το bitcoin) από τις 15 έως τις 17 Νοεμβρίου 2022. Μεταξύ των συνέδρων, ορισμένοι δεν έχουν ακόμη αγοράσει αεροπορικό εισιτήριο επιστροφής για την πατρίδα τους. «Σκέφτομαι να εγκατασταθώ εδώ» λέει ο Τζέσι Σρέιντερ, συνιδρυτής της Amboss, μιας νεοφυούς εταιρείας με έδρα τις Ηνωμένες Πολιτείες. «Με την κατάρρευση της FTX (σ.σ.: της δεύτερης μεγαλύτερης πλατφόρμας κρυπτονομισμάτων, στις 11 Νοεμβρίου 2022) είναι πιθανόν οι Ηνωμένες Πολιτείες να αρχίσουν να επιβάλλουν περιορισμούς. Εδώ υπάρχει μεγαλύτερη ελευθερία».
Από την υιοθέτηση του bitcoin και μετά το Σαλβαδόρ έχει γίνει ο παράδεισος των ελευθεριακών οπαδών της τεχνολογίας, οι οποίοι βλέπουν σε αυτό το αποκεντρωμένο περιουσιακό στοιχείο την απαρχή της ουτοπίας τους. «Πολλοί από τον τεχνολογικό κλάδο, δημιουργοί περιεχομένου, influencers ή ψηφιακοί νομάδες έχουν εγκατασταθεί στη χώρα» διαπιστώνει ο Τζέρεμι, Αμερικανός πρώην στρατιωτικός, ο οποίος μετακόμισε πρόσφατα στο Σαλβαδόρ και μας μίλησε υπό τον όρο της ανωνυμίας. Λίγο μετά την άφιξή του, ίδρυσε μια δομή που έχει στόχο να βοηθήσει αυτή τη νέα διασπορά στις επαφές της με τις δημόσιες υπηρεσίες της χώρας. «Οι περισσότεροι κατάγονται από χώρες όπως ο Καναδάς, η Νέα Ζηλανδία, η Αυστραλία, οι Ηνωμένες Πολιτείες, το Βέλγιο, η Ολλανδία, η Δανία» απαριθμεί ο Τζέρεμι από το μεγάλο διαμέρισμά του σε μια ακριβή συνοικία της πρωτεύουσας. «Πίστευαν ότι ζούσαν σε φιλελεύθερες δημοκρατίες, αλλά μετά τους περιορισμούς της πανδημίας, συνειδητοποίησαν σε ποιον βαθμό το κράτος όριζε την καθημερινότητά τους. Άρχισαν να ψάχνουν μήπως τα πράγματα ήταν καλύτερα αλλού...».
Ο 40άρης Μπουκέλε, που ανήκει στην εξοικειωμένη με την τεχνολογία γενιά των μιλένιαλς, ικανοποιεί όλες τις φαντασιώσεις τους. Στις 21 Νοεμβρίου 2021 ανακοινώνει την κατασκευή μιας νέας πόλης, της Bitcoin City, στους πρόποδες του ηφαιστείου Κοντσάγουα, στο ανατολικό τμήμα της χώρας. «Όταν ο Μέγας Αλέξανδρος κατέκτησε τον κόσμο, έχτισε τις Αλεξάνδρειές του» εξηγεί ο Μπουκέλε από την εξέδρα όπου μόλις έχει ανέβει, με μουσική υπόκρουση το τραγούδι «You shook me all night long» των AC/DC. «Για να εξαπλωθεί το bitcoin σε ολόκληρο τον κόσμο, πρέπει να χτίσουμε την πρώτη Αλεξάνδρεια (σ.σ.: του bitcoin) εδώ, στο Σαλβαδόρ». Η ανέγερση της πόλης θα χρηματοδοτηθεί από την έκδοση χρεογράφων ύψους 1 δισεκατομμυρίου δολαρίων με εγγύηση bitcoins, τα λεγόμενα «volcano bonds». Οι δραστηριότητες «εξόρυξης» -ή παραγωγής κρυπτονομισμάτων μέσω υπολογιστικής ισχύος- θα υποστηρίζονται από τη γεωθερμική ενέργεια του ηφαιστείου (2). Εκτός από τον Φόρο Προστιθέμενης Αξίας, οι δραστηριότητες στην πόλη δεν θα υπόκεινται σε καμία άλλη φορολόγηση. «Ένας παράδεισος ελευθερίας» καταλήγει ο Τζέρεμι.
Για την ώρα, πάντως, μόνο οι οπαδοί του bitcoin ωφελούνται πραγματικά από τον παράδεισο αυτό. Πέρα από τα όρια του Ελ Σόντε, η χώρα μοιάζει τις περισσότερες φορές με μια απέραντη φυλακή. Στις 26 Μαρτίου 2022, πιθανότατα μετά την παραβίαση κάποιας εκεχειρίας, το Σαλβαδόρ γνώρισε την πιο αιματηρή ημέρα των τελευταίων δύο δεκαετιών: πάνω από 62 άνθρωποι σφαγιάστηκαν από τις συμμορίες Μ-13 και Barrio-18. Την επομένη ο Μπουκέλε κηρύσσει κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Από τότε αστυνομικοί περιπολούν στους δρόμους και ολόκληρες πόλεις είναι περικυκλωμένες από τον στρατό. Περισσότεροι από 60.000 άνθρωποι έχουν φυλακιστεί (3), φέρνοντας το Σαλβαδόρ στην πρώτη θέση στον κόσμο όσον αφορά το ποσοστό κρατουμένων επί του γενικού πληθυσμού. Σύμφωνα με πληροφορίες του World Prison Brief, το οποίο βασίζεται στα στοιχεία των Ηνωμένων Εθνών, το ποσοστό φυλάκισης στο Σαλβαδόρ βρίσκεται στα 1.086 άτομα ανά 100.000 κατοίκους. Σύμφωνα με άρθρο που δημοσιεύθηκε στις 26 Ιουλίου 2022 στη La Prensa Grafica, τη σημαντικότερη εφημερίδα του Σαλβαδόρ, και στηρίζεται στα στοιχεία του Ανώτατου Δικαστηρίου της χώρας (CSJ), το ποσοστό των κρατουμένων φέρεται να φτάνει τα 1.220 άτομα ανά 100.000 κατοίκους. Μπροστά στην εκτόξευση του πληθυσμού των φυλακών, η κυβέρνηση εγκαινίασε, στις 2 Φεβρουαρίου 2023, έπειτα από ανέγερση-εξπρές, ένα νέο «κέντρο κράτησης για τρομοκράτες», όπου σκοπεύει να στεγάσει επιπλέον 40.000 κρατούμενους.
Μια φουτουριστική πόλη παραδίπλα από τις φυλακές; «Η εξωτερική εικόνα του Μπουκέλε έχει φιλοτεχνηθεί με πολύ ζωηρά, φρέσκα και “cool” χρώματα» αναλύει η βουλευτίνα της αντιπολίτευσης Κλαούδια Ορτίς, από το κόμμα Vamos, η οποία μας υποδέχεται στο γραφείο της στο Κοινοβούλιο. «Από κάτω, όμως, κρύβεται ένα αυταρχικό πρόσωπο που θυμίζει την πρόσφατη Ιστορία μας». Μεταξύ 1980 και 1992 ένας εμφύλιος πόλεμος που χαρακτηρίστηκε από τη βιαιότητα των Ενόπλων Δυνάμεων προκάλεσε περίπου 75.000 νεκρούς και σχεδόν 8.000 εξαφανισμένους. Όταν εξελέγη, πάντως, τον Φεβρουάριο του 2019, ο Μπουκέλε ενσάρκωνε την ελπίδα μιας ανανέωσης. «Η χώρα μπορεί επιτέλους να γυρίσει τη σελίδα της μετεμφυλιακής περιόδου και να αγκαλιάσει το μέλλον» δήλωνε το βράδυ της επικράτησής του με ποσοστό 53% από τον πρώτο γύρο, κάτω από τη σημαία του συντηρητικού κόμματος Μεγάλη Συμμαχία για την Εθνική Ενότητα (GANA). Στα 37 του, ο νεαρός υποψήφιος μόλις είχε διαλύσει τον δικομματισμό της Δημοκρατικής Εθνικιστικής Συμμαχίας (Arena, Δεξιά) και του Μετώπου Εθνικής Απελευθέρωσης Φαραμπούντο Μαρτί (FMLN, Αριστερά), κομμάτων που εναλλάσσονταν στην εξουσία από το τέλος του εμφυλίου πολέμου χωρίς να καταφέρουν να εξαλείψουν ούτε τη βία ούτε τη φτώχεια. Παρόλο που ο Μπουκέλε αναρριχήθηκε πολιτικά στους κόλπους του FMLN, με σημαντικότερο σταθμό τη δημαρχία της πρωτεύουσας Σαν Σαλβαδόρ (2015-2019), τα μέσα ενημέρωσης είδαν στο πρόσωπό του έναν outsider (The New York Times, 3 Φεβρουαρίου 2019), έναν «αντισυστημικό υποψήφιο» (La Croix, 2 Φεβρουαρίου 2019) ή ακόμη «έναν νέο Μακρόν» (Le Soir, 5 Φεβρουαρίου 2019). Γοητευμένη από το ύφος επικεφαλής νεοφυούς εταιρείας του Μπουκέλε, την ηλικία του και το «χάρισμά του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης», η Washington Post χαιρέτιζε τη «μη ιδεολογική» τοποθέτησή του και την «αναζωογονητική» προσωπικότητά του (5 Φεβρουαρίου 2019).
Η πραγματικότητα που περιγράφουν τα μέσα ενημέρωσης, ωστόσο, μοιάζει με σαπουνόφουσκα. Σκάει ξανά και ξανά. «Δεν βιώσαμε ποτέ τόσα πισωγυρίσματα σε ζητήματα Δημοκρατίας» μετά τις συμφωνίες ειρήνης του 1992, διαπιστώνει η Ορτίς. Με την ανάληψη των καθηκόντων του, ο Πρόεδρος Μπουκέλε απολύει, μέσω Twitter, τους δημόσιους υπαλλήλους που πρόσκεινται στο FMLN. Στη συνέχεια, στις 8 Φεβρουαρίου 2020, εισβάλλει στην Εθνοσυνέλευση με τη συνοδεία της αστυνομίας και στρατιωτικών για να εξαναγκάσει τους βουλευτές της αντιπολίτευσης, που ακόμη διέθετε την πλειοψηφία, να εγκρίνουν δάνειο 109 εκατομμυρίων δολαρίων για τη χρηματοδότηση του προγράμματός του στο πεδίο της ασφάλειας. Η Εθνοσυνέλευση φαίνεται, τελικά, ότι σώθηκε από το πραξικόπημα με τη μεσολάβηση της Θείας Χάριτος. Αφού προσποιήθηκε ότι προσεύχεται, ο Μπουκέλε εγκατέλειψε την αίθουσα και βγήκε να συναντήσει το πλήθος που τον περίμενε μπροστά στο κτήριο. «Ο Θεός μου είπε υπομονή, υπομονή, υπομονή» εξήγησε. «Θα απαλλαγούμε (σ.σ.: από τους βουλευτές της αντιπολίτευσης) με δημοκρατικό τρόπο» (4).
Μερικούς μήνες αργότερα η υπόσχεση έγινε πραγματικότητα: στις 28 Φεβρουαρίου 2021 το νεοσύστατο κόμμα του Μπουκέλε Νέες Ιδέες σε συμμαχία με το κόμμα GANA επιτυγχάνουν απόλυτη πλειοψηφία στην Εθνοσυνέλευση. Το γεγονός επιτρέπει στον Πρόεδρο να παραμερίσει όλα τα εμπόδια. Την 1η Μαΐου 2021 ο Μπουκέλε προχωρά σε «κάθαρση» της Δικαιοσύνης (5). Η Εθνοσυνέλευση καθαιρεί τους δικαστές του Συνταγματικού Δικαστηρίου (CSJ), οι οποίοι είχαν απαγορεύσει στον Μπουκέλε να χρησιμοποιήσει τις Ένοπλες Δυνάμεις για να συλλαμβάνει όσους παραβίαζαν τα περιοριστικά μέτρα της πανδημίας, και απομακρύνει τον γενικό εισαγγελέα. Στις 27 Σεπτεμβρίου 2021 οι βουλευτές εγκρίνουν νομοσχέδιο που υποχρεώνει το ένα τρίτο των δικαστών και των εισαγγελέων να συνταξιοδοτηθεί. «Δεν υπάρχει πια ανεξάρτητη Δικαιοσύνη» λέει ξεκάθαρα ο Χουάν Αντόνιο Ντουράν, δικαστής που εναντιώθηκε στην απόφαση αυτή και διαβεβαιώνει ότι έχει υποστεί απόπειρες εκφοβισμού από την κυβέρνηση.
Από την έναρξη του «πολέμου κατά των συμμοριών», «τα πλήγματα σε βάρος της Δημοκρατίας έχουν γίνει καθημερινή υπόθεση» δηλώνει με λύπη η βουλευτίνα Ορτίς, από τα ελάχιστα μέλη του Κοινοβουλίου που ψήφισαν ενάντια στη δέκατη παράταση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης στις 12 Ιανουαρίου 2023. Σύμφωνα με τη Μη Κυβερνητική Οργάνωση Cristosal, η οποία έχει καταγράψει 4.071 καταγγελίες για «κατάχρηση εξουσίας» από τις 26 Μαρτίου 2023, χιλιάδες αθώοι βρίσκονται μεταξύ των κρατουμένων. «Οι περισσότερες συλλήψεις είναι αυθαίρετες. Δεν έχει προηγηθεί έρευνα ούτε έκδοση εντάλματος σύλληψης» δηλώνει με λύπη ο Άμπρααμ Αμπρέγο, διευθυντής του προγράμματος στρατηγικών νομικών υποθέσεων της ΜΚΟ. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες που έχουν συλλεγεί, ένα τατουάζ (σημάδι συμμετοχής στις συμμορίες), μια διεύθυνση σε κάποια παραγκούπολη, όπου κυριαρχούν οι συμμορίες, η ανώνυμη καταγγελία κάποιου γείτονα ή το ποινικό μητρώο αρκούν για να οδηγήσουν στη σύλληψη. Το συγκεκριμένο φαινόμενο συνοδεύεται από μια παράξενη αύξηση στον αριθμό των εξαφανίσεων.
Στην πρωτεύουσα, οι οικογένειες των κρατουμένων στέκονται για ώρες όρθιες μπροστά από τις φυλακές ή άλλα κρατικά κτήρια περιμένοντας νέα από τους συγγενείς τους. Η Μάρτα, που συνοδεύεται από τη 15χρονη κόρη της, προτιμά να μας μιλήσει ανώνυμα εξαιτίας του φόβου αντιποίνων. Φορώντας μάσκα και ένα πουλόβερ με κουκούλα, κρατιέται από το συρματόπλεγμα που περιβάλλει το κτήριο με το βλέμμα καρφωμένο στο έδαφος. Ο 22χρονος γιος της συνελήφθη στις 28 Μαΐου 2023, την ώρα που μετέφερε, όπως κάθε πρωί, φρούτα και λαχανικά για να τροφοδοτήσει το χωριό του, το Σαν Βισέντε, γύρω στα 100 χιλιόμετρα απόσταση από την πρωτεύουσα Σαν Σαλβαδόρ. Κατηγορήθηκε, όπως οι περισσότεροι κρατούμενοι, για συμμετοχή σε εγκληματική οργάνωση και φυλακίστηκε στο σωφρονιστικό κατάστημα του Ισάλκο, 60 χιλιόμετρα δυτικά του Σαν Σαλβαδόρ.
Η μητέρα υποψιάζεται πως η σύλληψη συνδέεται με μια υπόθεση βεντέτας. «Ο γιος μου δεν είναι κακό παιδί» διαβεβαιώνει. Η νεότερη από τις τέσσερις κόρες της έπεσε θύμα βιασμού από έναν pandillero (μέλος συμμορίας) πριν από μερικά χρόνια. Μετά το περιστατικό, η κόρη της κατήγγειλε τον βιαστή, γεγονός που οδήγησε στη φυλάκισή του. Η Μάρτα έχει πια πειστεί ότι ο βιαστής κατήγγειλε τον γιο της, με αντάλλαγμα τη μείωση της ποινής του. Αλλά ακόμη κι αν κατάφερνε να το αποδείξει, η τύχη του γιου της θα παρέμενε αβέβαιη. Η Δικαιοσύνη, μην μπορώντας να ανταποκριθεί στον όγκο της δουλειάς, εξετάζει τους φακέλους εντελώς επιφανειακά. «Ορισμένες φορές οι συνήγοροι υπεράσπισης ασχολούνται με περισσότερες από τριακόσιες υποθέσεις και δεν έχουν στη διάθεσή τους πάνω από πέντε λεπτά για να τοποθετηθούν» διαβεβαιώνει ο Βερδούγο. «Οι ακροαματικές διαδικασίες γίνονται μαζικά. Στην πιο συνοπτική από αυτές δικάστηκαν 600 κρατούμενοι ταυτόχρονα». Ο δικηγόρος που έχει αναλάβει την υπόθεση του γιου της Μάρτα της είχε ορίσει συνάντηση για σήμερα, αλλά δεν ήρθε ποτέ. «Άλλες φορές έρχεται. Άλλες όχι» εξηγεί η Μάρτα. Όσο για τον γιο της, «δεν γνωρίζουμε καν αν είναι ζωντανός ή νεκρός».
«Σε έναν πόλεμο υπάρχουν πάντοτε αθώα θύματα και παράπλευρες απώλειες» δήλωνε, υποβαθμίζοντας το ζήτημα, ο αντιπρόεδρος Φέλιξ Ουγιόα στην εφημερίδα La Prensa Grafica στις 9 Ιουλίου 2022. Ο Πρόεδρος Μπουκέλε, από την πλευρά του, ανησυχεί μόνο για το ποσοστό των ανθρωποκτονιών. Αν πέφτει, όλα πάνε καλά. «Είμαστε έτοιμοι να ολοκληρώσουμε τον πιο ασφαλή μήνα στην Ιστορία μας και την πιο ασφαλή χρονιά στην Ιστορία μας» γράφει με ικανοποίηση στο Twitter στις 31 Δεκεμβρίου 2022 ανακοινώνοντας τη μείωση των ανθρωποκτονιών κατά το ήμισυ την περσινή χρονιά. Μάλιστα, απειλεί να προχωρήσει σε περαιτέρω σκλήρυνση των συνθηκών στις φυλακές. «Αν οι κρατούμενοι εξαπολύσουν νέο κύμα εγκληματικότητας, θα καταργήσουμε τη σίτιση στις φυλακές» ανακοινώνει στο ίδιο μέσο κοινωνικής δικτύωσης στις 5 Απριλίου 2022. Την 1η Νοεμβρίου 2022, ο Μπουκέλε αναγκάζει τους έγκλειστους να κατεδαφίσουν με βαριοπούλες τους τάφους παλιών μελών συμμοριών στους οποίους υπάρχουν οι επιγραφές «MS-13» ή «B-18». Κάθε κριτική φωνή που καταγγέλλει αυτές τις πρακτικές κατηγορείται ότι «υπερασπίζεται» τις συμμορίες.
Στο μεταξύ, τα ποσοστά δημοφιλίας του Μπουκέλε παραμένουν σε στρατοσφαιρικά επίπεδα. Σύμφωνα με σφυγμομέτρηση της Gallup, τον Μάρτιο του 2023 (6) απολαμβάνει ποσοστό υποστήριξης 92%, το υψηλότερο ποσοστό δημοφιλίας από όλους τους ηγέτες της Λατινικής Αμερικής. «Είμαι ο πιο cool δικτάτορας του κόσμου» δήλωνε ειρωνικά ο Μπουκέλε τον Σεπτέμβριο του 2021 (7) και λίγο αργότερα χρησιμοποίησε τη συγκεκριμένη ως περιγραφή στον λογαριασμό του στο Twitter. Ενώ στο παρελθόν οι Πρόεδροι του Σαλβαδόρ ήταν παγκοσμίως άγνωστοι, ο Μπουκέλε αποτελεί πηγή έμπνευσης και πέρα από τα σύνορα της χώρας. Στη Χιλή, στις 3 Αυγούστου 2022 (8), ο βουλευτής της Δεξιάς Γασπάρ Ρίβας αυτοανακηρύχθηκε σε «νέο Μπουκέλε» μετά την πρόταση νόμου που κατέθεσε με σκοπό τη σκλήρυνση των προληπτικών μέτρων κατά όσων παρανομούν. Στον Ισημερινό, στις 6 Σεπτεμβρίου 2022, η δήμαρχος του Γουαγιακίλ Σίντια Βιτέρι ζήτησε από τον τότε Πρόεδρο Γκιγιέρμο Λάσο να «αντιγράψει» την πολιτική του Μπουκέλε για να καταπολεμήσει την ανασφάλεια (9). Στα βήματα του ηγέτη του Σαλβαδόρ, η Πρόεδρος της Ονδούρας Σιομάρα Κάστρο κήρυξε στις 25 Νοεμβρίου 2022 κατάσταση έκτακτης ανάγκης για να διεξαγάγει, όπως και η γειτονική της χώρα, «πόλεμο κατά του εκβιασμού» των συμμοριών (10).
Πώς να ερμηνευθεί μια τέτοια δημοφιλία; «Η κυβέρνηση καταφέρνει να δημιουργεί εντυπώσεις» αναλύει ο Όσκαρ Ορτίς, ο οποίος πολέμησε στις γραμμές του αντάρτικου πριν αναλάβει αντιπρόεδρος του Σαλβαδόρ πλάι στον Πρόεδρο Σάντσες Σερέν (FMLN, 2014-2019). Εκτός από την αισθητή μείωση της βίας, ο Μπουκέλε δεν έχει λύσει τα κύρια προβλήματα της χώρας: το Σαλβαδόρ θα καταγράψει τον χαμηλότερο ρυθμό ανάπτυξης στην Κεντρική Αμερική το 2023 (1,6%). Επιπλέον, το ποσοστό ακραίας φτώχειας σκαρφάλωσε από το 4,6% στο 7,8% μεταξύ 2019 και 2021, ενώ το ήμισυ του πληθυσμού υποσιτίζεται (11).
Ο Μπουκέλε είναι άριστος γνώστης των τεχνικών μάρκετινγκ. Πριν εισέλθει στην πολιτική, ήταν επικεφαλής της διαφημιστικής εταιρείας της οικογένειάς του, της Obermet, η οποία κυρίως οργάνωνε τις προεκλογικές εκστρατείες του FMLN. Από τη θέση του Προέδρου της χώρας αξιοποιεί τις γνώσεις του για τους σκοπούς της κυβερνητικής προπαγάνδας. Έτσι, κατακλύζει το YouTube με βίντεο αντάξια των χολιγουντιανών παραγωγών και βομβαρδίζει το Twitter με hashtags που κάνουν θραύση. Ο Μπουκέλε σκηνοθετεί συνειδητά τον εαυτό του για να δημιουργεί επικοινωνιακά γεγονότα. Τον Σεπτέμβριο του 2019 προκαλεί αίσθηση τραβώντας σέλφι ενώ βρίσκεται στο βήμα της Γενικής Συνέλευσης του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών και ετοιμάζεται να εκφωνήσει την πρώτη ομιλία του. «Ο νέος κόσμος δεν βρίσκεται πια στη Συνέλευση αυτή, αλλά στα μέρη που θα φτάσει η φωτογραφία» εξηγεί λίγο μετά. «Πολλοί περισσότεροι θα δουν αυτή τη σέλφι, παρά θα ακούσουν την ομιλία!» (12). Και έχει δίκιο: η φωτογραφία κάνει τον γύρο του κόσμου.
«Σύμφωνα με τις μελέτες μας, ο Μπουκέλε χρειάζεται 12 ώρες για να μετατρέψει ένα θέμα σε τάση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ενώ τα κοινωνικά κινήματα χρειάζονται 501 ώρες» επισημαίνει η Αμπάρο Μαροκίν, ερευνήτρια σε ζητήματα επικοινωνίας στο Κεντροαμερικανικό Πανεπιστήμιο (UCA). «Όταν θέλουμε να μιλήσουμε για αδικαιολόγητες συλλήψεις, ο γιγάντιος επικοινωνιακός μηχανισμός του μας συνθλίβει».
Αντιθέτως, ο Πρόεδρος του Σαλβαδόρ εκτίθεται πολύ σπάνια στα μέσα ενημέρωσης. Όλα τα στελέχη του κόμματός του, καθώς και της κυβέρνησης, αγνόησαν τα αιτήματά μας για μια συνέντευξη. «Ο Μπουκέλε είναι κάτι σαν μάρκα, πρέπει να την προστατεύουμε» δικαιολογεί η Φλορένσια Βιλανόβα, πρέσβης του Σαλβαδόρ στη Γερμανία, η οποία συνόδευε αντιπροσωπεία Γερμανών «bitcoiners» που επισκέφθηκαν το Ελ Σόντε για τη σύνοδο Adopting Bitcoin. Ο Μπουκέλε προτιμά, λοιπόν, να προωθεί τη «μάρκα» του δίπλα σε πρόσωπα με επιρροή στο Διαδίκτυο και στο YouTube τα οποία σπάνια θέτουν δυσάρεστες ερωτήσεις. Στις 5 Μαρτίου 2021, για παράδειγμα, παραχώρησε μακροσκελή συνέντευξη στον Χουάν Μπερτό (γνωστό ως «Berth Oh») και στον Λουισίτο Κομουνίκα, των οποίων το κανάλι στο YouTube αριθμεί περισσότερους συνδρομητές από τους κατοίκους του Σαλβαδόρ.
«Σαν να έχουμε εμπιστευθεί την οικονομική πολιτική της χώρας σε ένα καζίνο»
Η ψύχωση της κυβέρνησης με την εικόνα της φαίνεται να είναι η βασική πολιτική πυξίδα της. Το κόμμα Νέες Ιδέες μοιάζει σαν άδειο κέλυφος: δεν έχει διακηρύξει αρχές στο καταστατικό του ούτε έχει επεξεργαστεί πολιτικό πρόγραμμα. «Μόλις αφαιρέσουμε το θέαμα και τα διάφορα πυροτεχνήματα, συνειδητοποιούμε ότι αυτή η κυβέρνηση δεν άλλαξε τίποτε στη χώρα» αναλύει ο Ρικάρδο Καστανιέδα, οικονομολόγος του Ινστιτούτου Δημοσιονομικών Σπουδών Κεντρικής Αμερικής (Icefi). «Η υιοθέτηση του bitcoin το αποτυπώνει πολύ καθαρά» συνεχίζει ο Καστανιέδα: το μέτρο είναι καταδικασμένο να αποτύχει. Όταν υιοθετήθηκε το συγκεκριμένο μέτρο, τον Ιούνιο του 2021, ο Πρόεδρος Μπουκέλε είχε υποστηρίξει πως το bitcoin θα διευκόλυνε την οικονομική ενσωμάτωση των κατοίκων του Σαλβαδόρ που δεν είχαν σχέσεις με το τραπεζικό σύστημα (το 70% του πληθυσμού) και θα περιόριζε το κόστος μεταφοράς χρημάτων από τη διασπορά του Σαλβαδόρ που ζει στις Ηνωμένες Πολιτείες [23% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος το 2021 13)]. Σχεδόν δύο χρόνια μετά, τα οφέλη αργούν να φανούν. Στην πρωτεύουσα σχεδόν κανένα κατάστημα δεν δέχεται πληρωμές σε κρυπτονόμισμα και μόνο το 2% των εμβασμάτων της διασποράς μεταφέρεται με τον συγκεκριμένο τρόπο (14). Εξάλλου, λόγω της πτώσης της τιμής του κρυπτονομίσματος, τα συναλλαγματικά αποθέματα σε bitcoin που διέθετε η κυβέρνηση (η ιστοσελίδα Nayibtracker.com τα υπολογίζει σε 107 εκατομμύρια δολάρια χωρίς η πληροφορία να μπορεί να διασταυρωθεί) έχουν χάσει πάνω από το 50% της αρχικής αξίας τους. «Σαν να έχουμε εμπιστευθεί την οικονομική πολιτική της χώρας σε ένα καζίνο» λέει με ειρωνεία ο Καστανιέδα.
Σε συνέντευξη που έδωσε στον δημοσιογράφο Τάκερ Κάρλσον του Fox News, στις 3 Νοεμβρίου 2022, ο Πρόεδρος Μπουκέλε το παραδέχθηκε: η υιοθέτηση του bitcoin ήταν μια τεράστια επιχείρηση «rebranding», αλλαγής της εικόνας της χώρας. Το Σαλβαδόρ, όμως, δεν είναι σούπερ μάρκετ: πόσο καιρό ακόμη θα κρατήσουν οι ψευδαισθήσεις;
Επιμέλεια: Βασίλης Παπακριβόπουλος
1. Βλ. Frederic Lemaire, «Paiera-t-on bientot sa baguette en bitcoin?», Le Monde diplomatique, Φεβρουάριος 2022.
2. (Σ.τ.Ε.): Μέσα στο καλοκαίρι, και μπροστά στο πολύ μικρό ενδιαφέρον των επενδυτών, το σχέδιο των «volcano bonds» εγκαταλείφθηκε σιωπηρά από την κυβέρνηση του Σαλβαδόρ.
3. «Mas de 60 mil detenidos en “guerra” contra pandillas en El Salvador», La Jornada, Μεξικό, 13 Δεκεμβρίου 2022.
4. «Bukele invadio la Asamblea Legislativa con fusiles y de la mano de Dios», Factum, 10 Φεβρουαρίου 2020, www.revistafactum.com.
5. «Con la ayuda del Parlamento, Bukele “limpia la casa” en El Salvador», France 24, 7 Μαΐου 2021.
6. «President Nayib Bukele leads in popularity among Latin American politicians», El Salvador in English, https://elsalvadorinenglish.com 2 Μαρτίου 2023.
7. «Presidente Bukele dice en Twitter que es “el dictador mas cool del mundo”», El Tiempo, Μπογκοτά, 21 Σεπτεμβρίου 2021
8. Alberto Gonzalez, «Diputado Rivas se autoproclama el “Bukele Chileno”: Sere “comisario contra las lacras asquerosas”», 3 Αυγούστου 2022, www.biobiochile.cl.
9. «Cynthia Viteri: El Presidente Bukele dejo de temblar y actuo con valor contra los delincuentes», Ultima Hora, Σαν Σαλβαδόρ, 31 Μαΐου 2022.
10. «Honduras declara la emergencia en seguridad por extorsion», Associated Press, 25 Νοέμβριος 2022.
11. Commission economique pour l’Amerique latine et les Caraibes (Cepalc), 2022.
12. «Nayib Bukele en la ONU se toma un selfie en el estrado» La Nacion Costa Rica, YouTube, 26 Σεπτεμβρίου 2019, https://www.youtube.com/watch?v=IkaEy1B45WU.
13. «Bitcoin au Salvador: “Titanic monetaire” pour les uns, alter-native au dollar pour les autres», La Tribune, Παρίσι, 7 Σεπτεμβρίου 2021.
14. «Especial bitcoin. Las remesas que llegan por la Chivo son menos del 2%», El Economista, Σαν Σαλβαδόρ, 12 Σεπτεμβρίου 2022.
