Στις 25 Αυγούστου η Σαουδική Αραβία ανακοίνωσε νέα κατάσχεση 143.000 δισκίων captagon, τα οποία προσπάθησε να εισάγει φορτηγό στα σύνορα με την Ιορδανία. Από το Ιράκ έως το Ομάν και περνώντας από τη Σαουδική Αραβία, αυτό το συνθετικό ναρκωτικό με την ευφορική δράση αντιπροσωπεύει, σύμφωνα με τις αμερικανικές Σρχές, μια αγορά πολλών δεκάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων. Η Ουάσινγκτον και το Ριάντ ασκούν πιέσεις στις παραγωγούς χώρες -τη Συρία και τον Λίβανο- ώστε να σταματήσουν τη διακίνησή του.
Κρύβονται μέσα σε τελάρα φρούτων, κεραμικά, κουτιά σοκολάτας, χούμους ή λουκουμιών, μέχρι και μέσα σε έντερα ζωντανών προβάτων. Κάθε χρόνο σε διάφορα συνοριακά σημεία διέλευσης στη Μέση Ανατολή εντοπίζονται πολλές χιλιάδες κιλά captagon, ενός συνθετικού ψυχοτρόπου ναρκωτικού. Τουλάχιστον τρία εκατομμύρια χάπια κρυμμένα μέσα σε κιβώτια με μήλα κατασχέθηκαν τον περασμένο Μάρτιο από τις ιρακινές Αρχές μεταξύ της συριακής επαρχίας Ντέιρ Εζόρ και της περιφέρειας της ερήμου Αλ-Ανμπάρ, στα δυτικά της χώρας. Μερικές εβδομάδες αργότερα η Σαουδική Αραβία ήταν εκείνη που ανακοίνωνε την κατάσχεση οκτώ εκατομμυρίων τεμαχίων, με τις Αρχές να δείχνουν τους διακινητές φωτογραφημένους με την πλάτη στον φακό, μπροστά σε έναν σωρό από χάπια.(1)
Μια αμερικανική δεξαμενή σκέψης, το New Lines Institute for Strategy and Policy, εκτίμησε ότι ο κύκλος εργασιών γύρω από αυτή την ουσία άγγιξε τα 3,5 δισεκατομμύρια δολάρια το 2020 και θα μπορούσε να ανέλθει στα 5,7 δισεκατομμύρια δολάρια το 2021.(2) Το μεγαλύτερο μέρος της διακίνησής του αφορά τις χώρες της Μέσης Ανατολής και τις μοναρχίες του Κόλπου, παρόλο που κατά καιρούς πραγματοποιούνται κατασχέσεις και στις βορειοαφρικανικές χώρες του Μαγκρέμπ. Έτσι, πέρυσι τον Νοέμβριο οι μαροκινές Αρχές ανακοίνωσαν ότι στην κατοχή τους περιήλθαν δύο εκατομμύρια χάπια από τον Λίβανο, μέρος των οποίων επρόκειτο να κατευθυνθεί προς τις χώρες της Δυτικής Αφρικής.
Η ευκολία στην παραγωγή αυτού του ψυχοτρόπου, που μπορεί να συντεθεί από υλικά χαμηλού κόστους, καθιστά τη διακίνησή του ιδιαίτερα ελκυστική, καθώς μάλιστα τα περιθώρια κέρδους είναι σημαντικά. Έτσι, ένα χάπι με κόστος παραγωγής μόλις μερικά αμερικανικά σεντς πωλείται στον χρήστη έναντι 20 δολαρίων στη Σαουδική Αραβία ή στα Εμιράτα, με την επίδρασή του να διαρκεί έως και τέσσερις ημέρες. Ακόμη ένα πλεονέκτημα του captagon είναι ότι, παρόλο που οι Αρχές το έχουν απαγορεύσει, οι χρήστες δεν το τοποθετούν στην ίδια κατηγορία με ουσίες που είναι σαφώς απαγορευμένες από τις ισλαμικές θρησκευτικές αρχές, όπως το αλκοόλ ή ναρκωτικά όπως η κάνναβη, η κοκαΐνη ή η ηρωίνη. «Το captagon είναι πολύ δημοφιλές στις μοναρχίες του Κόλπου για τα ψυχαγωγικά αποτελέσματά του. Επιτρέπει επίσης να παρακαμφθεί εν μέρει το πολιτιστικό ταμπού που σχετίζεται με τη χρήση ναρκωτικών» μας εξηγεί η Καρολάιν Ρόουζ, η μία από τους δύο συντάκτες της έκθεσης του New Lines Institute. «Το γεγονός ότι έχει συνδεθεί με την επίτευξη μεγαλύτερης παραγωγικότητας, όπως, για παράδειγμα, ότι μπορείς να μείνεις ξύπνιος για να προετοιμαστείς για τις εξετάσεις σου, το έχει καταστήσει πολύ δημοφιλές».
Η γερμανική επιχείρηση Degussa Pharma Gruppe ξεκίνησε να διαθέτει στην αγορά το captagon στις αρχές της δεκαετίας του 1960 ως ψυχοτρόπο φάρμακο που παρασκευαζόταν από φενετυλίνη -ένα συνθετικό ναρκωτικό της οικογένειας των αμφεταμινών- και συνταγογραφούνταν σε περιπτώσεις διαταραχών ελλειμματικής προσοχής ή ναρκοληψίας. Επάνω στο υπόλευκο δισκίο υπήρχε ένα σύμπλεγμα από δύο «C» που αναπαριστούσαν μισοφέγγαρα. Πολύ γρήγορα, στρατιωτικοί αλλά και φοιτητές ή και ξενύχτηδες που διασκέδαζαν το χρησιμοποίησαν, αφού παρατήρησαν ότι τους επέτρεπε να παραμείνουν ξύπνιοι για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
Προκειμένου να αντιμετωπίσει την ανάπτυξη του εμπορίου του captagon, και κυρίως να περιορίσει τη διακίνησή του στην ευρύτερη περιφέρεια, τον Δεκέμβριο του 2022 ο Αμερικανός Πρόεδρος έθεσε σε ισχύ τον νόμο για το captagon, που αποφαίνεται ότι η εμπορία του προϊόντος αυτού αποτελεί «διακρατική απειλή για την ασφάλεια» των ΗΠΑ. Σύμφωνα με τον Φρεντς Χιλ, τον Ρεπουμπλικάνο βουλευτή που είχε καταθέσει το νομοσχέδιο τον Δεκέμβριο του 2021, ο νόμος έχει ως κύριο στόχο να καταστήσει δυνατή την παρακώλυση και τη διάλυση των δικτύων παραγωγής του ναρκωτικού που συνδέονται με το συριακό καθεστώς. «Αναπτύξαμε μια στρατηγική, σε συνεργασία με τους συμμάχους και τους εταίρους μας, με τη σκέψη ότι θα βελτίωνε τη δημόσια υγεία στην περιοχή, θα μείωνε την παράνομη χρηματοδότηση του καθεστώτος του Αλ-Άσαντ και θα ενίσχυε τη σταθερότητα στην ευρύτερη περιφέρεια» μας εξηγεί το μέλος της Βουλής των Αντιπροσώπων. Έτσι, τον περασμένο Μάρτιο οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο επέβαλαν από κοινού κυρώσεις στα άτομα που εμπλέκονται σε ένα εμπόριο, το οποίο, σύμφωνα με ορισμένους εμπειρογνώμονες που μνημονεύονται από την αμερικανική και τη βρετανική κυβέρνηση, φέρεται να αποφέρει κέρδη 57 δισεκατομμυρίων δολαρίων στο καθεστώς του Αλ-Άσαντ (3). Δεκαπλάσια, δηλαδή, σε σχέση με τις συνηθέστερες εκτιμήσεις αναφορικά με την αγορά του captagon στη Μέση Ανατολή και τρεις φορές επάνω από τον συνολικό κύκλο εργασιών των μεξικανικών καρτέλ.
Στη λίστα αυτή συναντάμε ανώτερους αξιωματούχους του καθεστώτος, επιφανείς επιχειρηματίες, αρχηγούς πολιτοφυλακών και άτομα από το στενό περιβάλλον του Αλ-Άσαντ, χωρίς να ξεχνάμε ορισμένα μέλη του λιβανικού κόμματος Χεζμπολάχ, που κατηγορείται ότι θέτει τις στρατιωτικές και υλικοτεχνικές δυνατότητές του στην υπηρεσία της προστασίας των τοποθεσιών παραγωγής και της μεταφοράς των εμπορευμάτων. Ωστόσο, κατά τον Λανιέλ, το δίκτυο ξεπερνά κατά πολύ τα σύνορα του συριακού κράτους, και όσοι πρόσκεινται σε αυτό μερικές φορές κατηγορούνται με πάρα πολύ μεγάλη ευκολία.
«Δυσκολεύομαι να πιστέψω ότι το συριακό κράτος καταφέρνει από μόνο του να προμηθεύει τόσους πολλούς τόνους captagon χωρίς να υπάρχουν συνεργοί. Οι κίνδυνοι για τους διακινητές είναι σημαντικοί, όπως, για παράδειγμα, η θανατική ποινή που τους επιφυλάσσει η Σαουδική Αραβία. Με δεδομένο το εύρος του εμπορίου αυτού, σίγουρα υπάρχει θεσμοθετημένη παράνομη διακίνηση στις χώρες του Κόλπου, με τοπικούς παράγοντες που αναλαμβάνουν την ευθύνη για το εμπόρευμα».
Παρ’ όλα αυτά, οι κυβερνήσεις του Κόλπου έχουν αποφασίσει να εμποδίσουν το captagon να καθιερωθεί οριστικά ως προϊόν ευρείας κατανάλωσης, όπως το κατ (4) στην Υεμένη. Μεταξύ 2020 και 2022, ο αριθμός των κατασχέσεων του ναρκωτικού πέρασε από τις 80 στις 513, σύμφωνα με έγγραφο του UNODC που μπορέσαμε να συμβουλευτούμε. Η τρέχουσα εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ της Συρίας και των άλλων μελών του Αραβικού Συνδέσμου θα αλλάξει άραγε την κατάσταση, δεδομένου ότι η Δαμασκός έχει υποχρεωθεί να βάλει φρένο στη διακίνηση για να ικανοποιήσει τους εταίρους και τους γείτονές της; Στις 19 Μαΐου η σύνοδος κορυφής του Αραβικού Συνδέσμου στην Τζέντα σηματοδοτούσε την επιστροφή του καθεστώτος του Αλ-Άσαντ στους κόλπους του θεσμού, ειδικά με την ενίσχυση των διπλωματικών επαφών μεταξύ της Δαμασκού και των μοναρχιών του Κόλπου, με την εξαίρεση του Κατάρ. Αν και το ζήτημα του captagon είχε θιγεί στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων μεταξύ Ριάντ και Δαμασκού και ενώ τον περασμένο Μάρτιο ο Μαχέρ Αλ-Άσαντ είχε μεταβεί στη Σαουδική Αραβία προκειμένου να προετοιμάσει την εξομάλυνση, οι Σαουδάραβες διπλωμάτες επιβεβαίωσαν ότι το ζήτημα του captagon τέθηκε στη σύνοδο κορυφής του Αραβικού Συνδέσμου. Παράλληλα όμως διέψευσαν την πληροφορία που μεταδόθηκε από τον Τύπο του Κόλπου, σύμφωνα με την οποία το Ριάντ πρόσφερε 4 δισεκατομμύρια δολάρια στη Δαμασκό με αντάλλαγμα τον πλήρη τερματισμό της παραγωγής του ψυχοτρόπου ή, τουλάχιστον, τον τερματισμό των αποστολών προς την Αραβική Χερσόνησο (5). Οι επόμενοι μήνες και ο απολογισμός των κατασχέσεων θα δείξουν τον βαθμό επιτυχίας αυτής της εξομάλυνσης και τον αντίκτυπό της στα δίκτυα των διακινητών.
Στο μεταξύ, ενόψει των μέτρων που λήφθηκαν από τις χώρες του Κόλπου προκειμένου να υπάρξει επίβλεψη των εμπορευμάτων που προέρχονται από τον Λίβανο ή τη Συρία, τα φορτία του captagon περνούν σήμερα από χώρες διαμετακόμισης στην Ασία, στην Αφρική ή στην Ευρώπη. Πολλές κατασχέσεις πραγματοποιήθηκαν στην Ελλάδα (6) και στην Ιταλία. Και οι όμορες με τη Συρία και τον Λίβανο χώρες μοιάζουν να εμπλέκονται όλο και περισσότερο στην εμπορία και στη χρήση σε τοπικό επίπεδο, ιδίως η Ιορδανία.
(1) Adam Lucente, «Saudi Arabia seizes 8 million Captagon pills as it courts Syria’s Assad to clamp down», Al-Monitor, 10 Μαΐου 2023, www.al-monitor.com.
(2) Caroline Rose και Alexander Soderholm, «The Captagon threat: A profile of illicit trade, consumption, and regional realities», New Lines Institute for Strategy and Policy, Ουάσιγκτον, 5 Απριλίου 2022, https://newlinesinstitute.org.
(3) Δελτίο Τύπου, «Tackling the illicit drug trade fuelling Assad’s war machine», Foreign, Commonwealth and Development Office, Λονδίνο, 28 Μαρτίου 2023, www.gov.uk.
(4) (Σ.τ.Ε.) Φυτό της ανατολικής και νοτιοανατολικής Αφρικής με ήπιες ναρκωτικές ιδιότητες. Η χρήση του είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη στη Σομαλία.
(5) Maya Gebeily, «Arabs bring Syria’s Assad back into fold but want action on drugs trade», Reuters, 10 Μαΐου 2023, www.reuters.com.
(6) (Σ.τ.Ε.) Βλ. Η Ελλάδα, Kόμβος του Captagon, ρεπορτάζ του Vice, https://www.youtube.com/watch?v=2a6HrjDZoQY
Ο Clement Gibon είναι δημοσιογράφος
Συρία: Ένα ναρκο-κράτος;
Η δυνατότητα χρήσης για μη ιατρικούς σκοπούς καθώς και ο κίνδυνος εξάρτησης οδήγησαν το 1986 στην καταχώριση της φενετυλίνης στον πίνακα II της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τις ψυχοτρόπες ουσίες, με σκοπό τον περιορισμό της παραγωγής και της εμπορίας της. Ύστερα από την καταστροφή του μεγαλύτερου μέρους των αποθεμάτων στη Δυτική Ευρώπη κατά τα χρόνια που ακολούθησαν, ξεκίνησε η πρώτη φάση ενός άτυπου εμπορίου στην περιοχή των Βαλκανίων, με παραγωγή στη Βουλγαρία, από όπου το προϊόν διοχετευόταν προς την Τουρκία και κατόπιν προς τη Μέση Ανατολή.
«Αρχικά, οι διακινητές χρησιμοποίησαν τα υφιστάμενα αποθέματα μέχρι να τα εξαντλήσουν και κατόπιν αντικατέστησαν τη φενετυλίνη με θειική αμφεταμίνη» εξηγεί ο Λοράν Λανιέλ, επιστημονικός αναλυτής στο Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Ναρκωτικών και Τοξικομανίας. «Το captagon διατήρησε έτσι την ονομασία του, ωστόσο η χημική σύνθεσή του άλλαξε τελείως - και όπως φαίνεται μπορεί να συνεχίσει να εξελίσσεται» τονίζει ο ερευνητής. Στα τέλη της δεκαετίας του 1990 η προοπτική της ένταξης της Βουλγαρίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και η προσέγγιση μεταξύ Άγκυρας και Βρυξελλών περιόρισαν τα περιθώρια ελιγμών των διακινητών, υποχρεώνοντάς τους να μετατοπίσουν την παραγωγή τους προς τη Μέση Ανατολή. Σήμερα, παρόλο που η Ευρώπη παραμένει ένας μεγάλος παγκόσμιος παραγωγός θειικής αμφεταμίνης, η αγορά του captagon τοποθετείται κυρίως σε μια περιοχή μεταξύ Λιβάνου και Συρίας. Η Καρολάιν Ρόουζ υπενθυμίζει πως ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 στον Λίβανο είχαν καταστραφεί εργαστήρια παραγωγής του συγκεκριμένου ναρκωτικού. Δύο δεκαετίες αργότερα, η χώρα του Κέδρου φιλοξενεί ακόμη στο έδαφός της πολλά μικρά κινητά εργαστήρια καθ’ όλο το μήκος των πρακτικά αφύλακτων συρολιβανικών συνόρων, κυρίως στην κοιλάδα Μπεκάα.
«Κάθε φορά που οι Αρχές του Λιβάνου διεξάγουν επιχειρήσεις καταστροφής, τα εργαστήρια μεταφέρονται προσωρινά στη Συρία και κατόπιν επιστρέφουν στο εσωτερικό των συνόρων μόλις ηρεμήσουν τα πράγματα» υποστηρίζει η Ρόουζ. Το λαθρεμπόριο γίνεται αιτία αψιμαχιών μεταξύ του λιβανικού στρατού και των διακινητών, που δεν διστάζουν να ανοίξουν πυρ. Τον Φεβρουάριο τρεις στρατιώτες βρήκαν τον θάνατο κατά τη διάρκεια μιας επιδρομής για ναρκωτικά στο χωριό Χαούρ Τάαλα, στην κοιλάδα Μπεκάα.(1) Το captagon επίσης προκαλεί επαναλαμβανόμενες διπλωματικές εντάσεις μεταξύ της Βηρυτού και των μοναρχιών του Κόλπου. Τον Ιούνιο του 2021 η Σαουδική Αραβία αποφάσισε να απαγορεύσει τις εισαγωγές φρούτων και λαχανικών που προέρχονται από τον Λίβανο - κάτι που υποχρέωσε τους διακινητές να βρουν άλλες διεξόδους. Τον Απρίλιο οι Δυνάμεις Εσωτερικής Ασφάλειας του Λιβάνου (FSI) ανακοίνωσαν την κατάσχεση περίπου δέκα εκατομμυρίων χαπιών κρυμμένων σε ένα φορτίο καουτσούκ στην Τρίπολη με προορισμό, σύμφωνα με τις Αρχές, τη Σενεγάλη και κατόπιν τη Σαουδική Αραβία.
Ο Λίβανος είναι κάθε άλλο παρά η μοναδική βάση παραγωγής του captagon. Σύμφωνα με τη Ρόουζ, το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής είναι εγκατεστημένο στη Συρία, σε εργαστήρια που η ερευνήτρια χαρακτηρίζει «εργοστάσια». Αυτή η «βιομηχανική παρασκευή» περιλαμβάνει τουλάχιστον δώδεκα σημαντικές μονάδες παραγωγής, κυρίως κατά μήκος της ακτής που ελέγχεται από την κυβέρνηση του Μπασάρ Αλ-Άσαντ. Τη βρίσκουμε επίσης στις διοικητικές περιφέρειες της Δαμασκού, του Χαλεπίου και της Χομς, χωρίς να ξεχνάμε και τις παραμεθόριες ζώνες με τον Λίβανο, το Ιράκ ή την Ιορδανία, όπου το ναρκωτικό εξάγεται διά της χερσαίας οδού. Σε μια χώρα όπου το καθεστώς επιβάλλει τη σιδερένια πυγμή του σε όλες τις ζώνες που ελέγχει είναι προφανές ότι η παραγωγή του captagon είναι εφικτή μόνο και μόνο επειδή την ανέχεται η πολιτική εξουσία. Απομονωμένη στο διπλωματικό επίπεδο, χτυπημένη από τις κυρώσεις των χωρών της Δύσης, σε λεπτή θέση μέχρι πρότινος απέναντι στους Τούρκους και στους Ιρακινούς γείτονές της, η Δαμασκός έχει επιδιώξει να διευρύνει τις πηγές των εσόδων της, ακόμα και αν κάτι τέτοιο σημαίνει ότι θα κατηγορηθεί πως μετατρέπεται σε ναρκο-κράτος. Μια κατηγορία την οποία το καθεστώς του Αλ-Άσαντ απορρίπτει.
Εντούτοις, σύμφωνα με τις πληροφορίες που έχουμε καταφέρει να συλλέξουμε, ο Μαχέρ Αλ-Άσαντ, ο αδελφός του Προέδρου και ντε φάκτο διοικητής της 4ης Μεραρχίας, μιας επίλεκτης μονάδας, φέρεται να διαδραματίζει κομβικό ρόλο στη διακίνηση του ναρκωτικού. «Η 4η Μεραρχία εποπτεύει μια σειρά βιομηχανικών εγκαταστάσεων παραγωγής captagon με έδρα κυρίως στις ζώνες που είναι υπό την κατοχή του καθεστώτος. Επίσης, ενίσχυσε την παρουσία της κατά μήκος των νότιων συνόρων με την Ιορδανία και τον Λίβανο» ισχυρίζεται η Ρόουζ. Ωστόσο, ο Τόμας Πίτσμαν, ερευνητής στο Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για τον Έλεγχο των Ναρκωτικών και την Πρόληψη του Εγκλήματος (UNODC), συνιστά προσοχή όσον αφορά την κατονομασία των υπευθύνων της παράνομης διακίνησης. «Είναι ένα παιχνίδι κατηγοριών που χρησιμοποιούν όλοι οι συμμετέχοντες. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι το captagon παράγεται από το καθεστώς της Συρίας, άλλοι θα κατηγορήσουν τις ομάδες των ανταρτών ή ακόμα και τους τζιχαντιστές». Όπως και να έχει, το ναρκωτικό αυτό είναι σε χρήση τόσο στον Λίβανο και στη Συρία όσο και στις γειτονικές χώρες.
Επιμέλεια:
Γιάννης Κυπαρισσιάδης
(1) Layal Dagher, «Three soldiers killed in Bekaa during raid on drug traffickers», L’Orient Today, 16 Φεβρουαρίου 2023, https://today.lorientlejour.com.
