Τα τελευταία χρόνια εκτιμώνται ιδιαιτέρως οι συλλογές διηγημάτων στις οποίες οι συγγραφείς επιλέγουν να καταπιαστούν με ομόθεμες διηγήσεις. Με διηγήματα δηλαδή στα οποία να υπάρχει ένας κοινός μίτος που να συνδέει με τρόπο εύκολα αναγνωρίσιμο τις ιστορίες. Ο μαθηματικός και μεταφραστής Στάμος Τσιτσώνης δεν υπακούει σε τέτοιους κανόνες. Γράφει δεκαέξι ιστορίες, στον «Πετεινό νοτίων προαστίων», με κάθε μια απ’ αυτές να έχει τα δικά της ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και να αναφέρεται σε διαφορετική χρονική περίοδο, με μόνο μια χαλαρή σύνδεση μεταξύ τους, καθώς σε κάποια διηγήματα γίνονται αναφορές σε πρόσωπα που ανταμώσαμε σε μια προηγούμενη αφήγηση, περνώντας με αξιοθαύμαστη άνεση από τη σάτιρα και την ειρωνεία, στη συγκίνηση, αλλά και στον λεπταίσθητο χειρισμό, όπου χρειάζεται, ευαίσθητων θεμάτων όπως αυτό της άνοιας και των γηρατειών. Βέβαια ο κοινός τόπος είναι η ίδια η ματιά του συγγραφέα, δηλαδή το γεγονός ότι οι ήρωες καθοδηγούνται από αυτόν τον έναν άνθρωπο που επιλέγει πρωτίστως το χιούμορ, αλλά τον σαρκασμό και την ανατροπή επίσης, ως τα κύρια στοιχεία που δίνουν τον τόνο στις αφηγήσεις του.
«Πλάθω στον νου μου μια ιστορία για κάθε πελάτη που μπαίνει στο ταξί. Τον κοιτάζω εξεταστικά στον καθρέφτη, παρατηρώ τις γκριμάτσες του, τις κινήσεις του να βολευτεί, να μην ενοχλήσει τον πλαινό του», λέει ο ταξιτζής - αφηγητής στο τελευταίο διήγημα της συλλογής, «Διπλές κούρσες», όπου ο συγγραφέας συγκεντρώνει, καταστρώνοντας μικρά «περάσματα», όλους τους προηγούμενους ήρωές του. Ιστορίες πλάθει και ο Τσιτσώνης. Παρατηρεί με οξυδέρκεια γύρω του και στήνει την, κάθε φορά, έξυπνη πλοκή του με πολύ δομημένο τρόπο, αποφεύγοντας όμως να εξηγήσει τα πρόσωπα και να κάνει ανάλυση της ψυχοσύνθεσής τους. Αρκείται στο να δώσει κάποιες πληροφορίες γι’ αυτά, κάποιες ενδείξεις, αναδεικνύοντας ασήμαντες λεπτομέρειες και επιτρέποντας έτσι στον αναγνώστη να δημιουργήσει μόνος του το περίγραμμά τους και να αναγνωρίσει εκείνα τα στοιχεία που θα του επιτρέψουν να χαμογελάσει ή να συγκινηθεί και, σε κάποιες περιπτώσεις, να διακρίνει μικρές, αλλά καθοριστικές ίσως, ομοιότητες με τον εαυτό του.
Το βιβλίο ξεκινά ανάλαφρα, όσο όμως προχωρά γίνεται όλο και πιο πικρό. Ο συγγραφέας σε κερδίζει αρχικά με το αβίαστο χιούμορ και την παιγνιώδη διάθεση. «Έκανα να φύγω, αλλά ένιωσα κάποιον να μου τραβάει το μανίκι. Η πρώτη σκέψη ήταν το Κόμμα. Η δεύτερη ήταν το πόμολο της πόρτας. Ησύχασα όταν διαπίστωσα ότι συνέβαινε το δεύτερο». Ο Τσιτσώνης δεν χαρίζεται όταν θέλει να κάνει πολιτικό σχόλιο ή να καυτηριάσει τη νοοτροπία του νεοέλληνα. Και μάλιστα σιγά σιγά, βήμα το βήμα, καθώς περνάει από τη μια ιστορία στην άλλη, ίσως ακόμη και δίχως να το επιδιώκει, δημιουργεί μια ενιαία τοιχογραφία της κοινωνίας στην οποία ζούμε. Και χωρίς ποτέ να χάνει τη σκωπτική, περιπαικτική του διάθεση, που στα χέρια του παίρνει το σχήμα μεγεθυντικού φακού, που φέρνει στο φως όλα όσα προσπαθούν να παραμείνουν κρυφά.
Δεν μένει όμως μόνο εκεί. Μπορεί να χαρίσει ρίγη πραγματικής συγκίνησης. Στο «Γκρι» ακολουθεί την ηλικιωμένη Αλίκη που το σκάει και περιπλανιέται μόνη της, περιβάλλοντάς την με την τρυφερή ματιά του. Λίγο αργότερα, ξανασυναντάμε την Αλίκη να «διασταυρώνει τα ξίφη της» με την Κάτια στο πολύ ωραίο «Steinway and Sons». Στην «Περίθαλψη», μέσω ενός νοσοκόμου σε νυχτερινή βάρδια, παρακολουθούμε τις τελευταίες στιγμές -δοσμένες με μεγάλη ευαισθησία- ενός δεκαοκτάχρονου που εκτελείται από τους Γερμανούς, προδομένος από τον συμπατριώτη του Τολιόπουλο. Μνήμες που φαίνεται πως στοιχειώνουν τους Έλληνες συγγραφείς, ίσως γιατί όλοι, λίγο πολύ, είμαστε παιδιά ή εγγόνια ενός εκτελεσμένου από τους Ναζί ή ενός καταδότη.
Στάμος Τσιτσώνης, «Πετεινός νοτίων προαστίων»
Εκδ. Κριτική
Σελ. 256. Τιμή: 12.00 ευρώ
Της Ευγενίας Μπογιάνου
