Χαρακτηρίζεται πολλές φορές ο Αριστοφάνης ως ένας μεγάλος ουτοπιστής. Ας δούμε κάτω από ποιους όρους αυτό ισχύει. Πρέπει κάπως να ξεχωρίσουμε τις προσωπικές του ιδέες και θέσεις από εκείνες που προβάλλει στο κοίλο κάτοπτρο του θεάτρου του. Τον πολίτη Αριστοφάνη από τον ποιητή.
Η μέση “Ειρήνη” π.χ. (421) και ο ύστερος “Πλούτος” (388) είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα. Μια πρώτη ανάγνωση της “Ειρήνης” αποκαλύπτει απλώς το ιστορικό επίπεδο στο οποίο κινείται, μεσούντος του Πελοποννησιακού Πολέμου. Το έργο διαβάζεται έτσι, μονοσήμαντα, σαν μια “πολιτική μπροσούρα” υπέρ της ειρήνης. Μια δεύτερη ανάγνωση αποκαλύπτει άλλα πράγματα, που μας οδηγούν στον κόσμο των ιδεών του πολίτη Αριστοφάνη. Δεν επιδιώκει την ανόρθωση της παλιάς τάξης πραγμάτων, αλλά την αποκατάσταση του ιερού, κυκλικού χρόνου των τελετών, χαρισμένου, όμως, στον άνθρωπο και όχι αντίστροφα. Δεν χτυπάει τους νέους θεσμούς από αγάπη για τους παλιούς, αλλά επειδή παραμόρφωσαν την εικόνα του ανθρώπου όπως τη συλλαμβάνει μέσα σε μια ιδεώδη, κατ' αυτόν, υγιή και αυτάρκη, προθεσμική, ανταλλακτική, αγροτική κοινότητα. Χτυπάει, θα λέγαμε σήμερα, τον εκχρηματισμό της οικονομίας, φαινόμενο γνωστό από τότε, που βαδίζει πάντα χέρι - χέρι με την πολιτική των πολεμοκάπηλων.
Μόνο έτσι, ως άτυπη συνέχεια της “Ειρήνης”, μπορούμε να καταλάβουμε την τελευταία κωμωδία του Αριστοφάνη, τον “Πλούτο”, που διδάχθηκε λίγα χρόνια μετά την τυπική αποκατάσταση της αθηναϊκής δημοκρατίας, στην κορύφωση μιας γενικευμένης κρίσης, απότοκης της μεταπολίτευσης δίχως κάθαρση, που ανέδειξε ως νέους κυρίαρχους της πόλης όχι τους δημιουργούς, αλλά τους πάσης φύσεως μεταπράτες. Μοιάζει σαν ένας πικρόγλυκος αποχαιρετισμός του ποιητή στο κοινό του: “Εγώ σας τα έλεγα, εσείς δεν με ακούγατε”. Ένας αριστοφανικός λόγος που ακόμα κρατεί.
Η παράσταση που σκηνοθέτησε ο Νικίτα Μιλιβόγιεβιτς στην Επίδαυρο έχει δύο πρόσωπα. Καταβλήθηκε μεγάλη προσπάθεια να “έρθει” το έργο πιο κοντά στην εποχή μας, παρότι από μόνο του είναι “σύγχρονο”. Τα καρναβαλικά (με την καλή έννοια) κοστούμια (Μαρίνα Μεντένιτσα) και τα ανάλογα σκηνικά (Κεννυ Μακ Λέλαν) δεν ενοχλούσαν ούτε ενθουσίαζαν. Οι “αναλογίες” στο κείμενο, όμως, υπήρξαν ατυχείς, ιδίως η εμβόλιμη, κακόγουστη σκηνή του Ασκληπιείου, παιγμένη ως φάρσα για εύκολο εντυπωσιασμό. Αντίθετα, είμαι θετικός απέναντι στον χορό των μουσικών που έπαιζαν ζωντανά την ωραία “χάλκινη” μουσική του Άγγελου Τριανταφύλλου, με ακούσματα από Μπρέγκοβιτς και εικόνες από Κουστουρίτσα (κορυφαίος ο Νένταντ Μόρισιτς). Θετικός, επίσης, είμαι στο κομμάτι της απόδοσης των μορφών, στον βαθμό τουλάχιστον που επικρατούσε ύφος “ψυχρό” και απόμακρο, μια και τα αστεία του Αριστοφάνη πρέπει να παίζονται “σοβαρά” για να φέρουν γέλιο. Διατηρούμε κάποιες επιφυλάξεις για το όλον, ενώ επαινούμε τα “σόλα” των ηθοποιών. Ο Μάνος Βακούσης πρωτεύει στο δύσκολο άθλημα, δίνοντας έναν αξεπέραστο αποσβολωμένο, βουλιμικό Βλεψίδημο. Ο Βασίλης Χαραλαμπόπουλος είναι ένας προσωπικός, ολότελα δικός του, κατορθωμένος Πλούτος, που ξεφεύγει από τα συνηθισμένα κλισέ. Η Γαλήνη Χατζηπασχάλη, μια πρωτότυπη, περιγελαστική και απειλητική μαζί Πενία, ο Γιώργος Γάλλος, ένας “γεμάτος” Χρεμύλος, ο Στέλιος Ιακωβίδης, ένας καίριος, απολαυστικός, γήινος Καρίων. Ο Μιχάλης Τιτόπουλος αποσπά τον Ερμή από τα πεπατημένα, η Μαρία Διακοπαναγιώτου διαθέτει άφθονο “αέρα” στα πανιά της. Ο Γιάννης Κότσιφας και ο Κώστας Κορωναίος, αυθεντικά αριστοφανικοί.
