Της Άννας Νικολάου
Όταν έφτασε στις Ηνωμένες Πολιτείες πριν από τέσσερα χρόνια, ο Αμπντί ζούσε όπως οι περισσότεροι εικοσάρηδες. Βρήκε δουλειά σε ένα μπακάλικο της Βοστώνης, έφτιαχνε τα ράφια και κράταγε το ταμείο. Έμαθε να ζει με τους χειμώνες της Νέας Αγγλίας, έλεγε ανέκδοτα με το αφεντικό του, έναν Μεξικανό, και έβγαζε αρκετά χρήματα για να ζει μαζί με τη γυναίκα του. Έπειτα από λίγα χρόνια απέκτησαν έναν γιο. Αλλά για τον Αμπντίαν, έναν πρόσφυγα από τη Σομαλία που ζήτησε να μην δημοσιευτεί το πλήρες όνομά του για τον φόβο αντιποίνων, η ζωή αυτή δεν κράτησε για πολύ.
Η γοητεία της ζωής στην Αμερική άρχισε να σβήνει πέρυσι, καθώς έβλεπε τον Ντόναλντ Τραμπ να οδεύει προς την προεδρία. Ακόμα χειρότερα, η αμερικανική κυβέρνηση του ανακοίνωσε στα τέλη του 2016 ότι απορρίφθηκε η αίτησή του για άσυλο. Όταν ο Ντόναλντ Τραμπ μπήκε στον Λευκό Οίκο, ο Αμπντί αποφάσισε να φύγει βόρεια.
«Κάθε φορά που βλέπω τηλεόραση, ο Τραμπ εξακολουθεί να μιλά για απελάσεις, συνέχεια» λέει ο Αμπντί καθισμένος πάνω σε ένα σιδερένιο κρεβάτι στον κοιτώνα του Στρατού της Σωτηρίας (Salvation Army), στο Ουίνιπεγκ, την πρωτεύουσα της επαρχίας Μανιτόμπα του Καναδά, όπου κοιμάται από τότε που πέρασε κρυφά τα σύνορα τον περασμένο Μάρτιο. « Φοβήθηκα, όλοι οι φίλοι μου φοβήθηκαν, φοβούνται όλοι οι μετανάστες που ζουν στις ΗΠΑ».
Καθώς κοιτάζουν από το παράθυρο τα λιβάδια του Καναδά, ο Αμπντί και άλλοι δύο Σομαλοί άνδρες θυμούνται πώς έφτασαν μέχρι εδώ. Ο Αμπντί λέει ότι αν επιστρέψει στη Σομαλία, τη χώρα της ανατολικής Αφρικής που έχει διαλυθεί έπειτα από δεκαετίες εμφυλίου, θα τον σκοτώσουν. Αυτός είναι ο λόγος που ήρθε με τα πόδια στον Καναδά, ενώ το χιόνι τού έφτανε μέχρι τη μέση και το κρύο ήταν τριάντα βαθμοί Κελσίου κάτω από μηδέν. « Η πατρίδα μου είναι για μένα σαν τη φωτιά, βλέπεις τη φωτιά και φεύγεις. Δεν μπορώ να γυρίσω πίσω... Αλλά όταν βλέπω τον Τραμπ να μιλά έτσι, ούτε εκεί αισθάνεσαι ελεύθερος» λέει.
Πολιτικός διχασμός
Ο Αμπντί δεν είναι ο μόνος. Στους πρώτους τρεις μήνες φέτος, περισσότεροι από 2.000 πρόσφυγες έκαναν το επικίνδυνο ταξίδι μέσα από τα χωράφια σε πολιτείες όπως η Βόρεια Ντακότα, η Μινεσότα και το Βερμόντ προκειμένου να ζητήσουν άσυλο στον Καναδά σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία. Όταν άρχισε να λιώνει το χιόνι, άρχισε να μεγαλώνει ο αριθμός των ανθρώπων που επιχειρούν να περάσουν τα αμερικανοκαναδικά σύνορα, που έχουν μήκος 9.000 χιλιόμετρα και είναι τα εκτενέστερα μη φρουρούμενα σύνορα στον κόσμο.
Το πέρασμα των συνόρων είναι μια φυσική απόδειξη των διαφορών μεταξύ του Καναδού πρωθυπουργού Τζάστιν Τριντό και της κυβέρνησης Τραμπ στο προσφυγικό και στη μετανάστευση και θα μπορούσε να προκαλέσει μια διπλωματική διαμάχη μεταξύ των δύο χωρών που έχουν επίσης εμπορικές διαφορές.
Όταν συμπλήρωσε μία εβδομάδα στον Λευκό Οίκο, ο νέος Πρόεδρος υπέγραψε διάταγμα στις 27 Ιανουαρίου με το οποίο διέκοψε το πρόγραμμα για τους πρόσφυγες και απαγόρευσε την είσοδο σε πολίτες από εφτά χώρες με κυρίως μουσουλμανικό πληθυσμό, ανάμεσά τους η Σομαλία (τα ομοσπονδιακά δικαστήρια έχουν μπλοκάρει αυτό το διάταγμα, καθώς και το δεύτερο που εξέδωσε ο Λευκός Οίκος). Την επόμενη ημέρα, ο Τζάστιν Τριντό ανάρτησε στο Τwitter μια φωτογραφία του όπου υποδεχόταν πρόσφυγες στο αεροδρόμιο του Τορόντο. Έπειτα από μία εβδομάδα, δεκάδες πρόσφυγες, παγωμένοι και λασπωμένοι, χτυπούσαν τις πόρτες μέσα στη νύχτα σε μεθοριακές πόλεις και κωμοπόλεις όπως το Έμερσον και η Μανιτόμπα, στα σύνορα με τη Μινεσότα. «Η μικρή μας πόλη δέχτηκε διπλό χτύπημα από τις δηλώσεις που έκαναν και οι δύο» είπε ο Γκρεγκ Γιάνζεν, δήμαρχος του Έμερσον. «Κυριολεκτικά, τότε ήταν που αυξήθηκαν πραγματικά τα νούμερα... Δεν έχει προηγούμενο».
Στην πολιτική αρένα του Καναδά το ζήτημα διχάζει, με πολλά ίδια επιχειρήματα και αισθήματα όπως και στις ΗΠΑ. Για τον Τζάστιν Τριντό τα ανοιχτά σύνορα για τους πρόσφυγες αποτελούν θεμελιώδη πεποίθηση, είναι κομμάτι της προοδευτικής εικόνας που δημιούργησε ο πατέρας του, ο Πιέρ Τριντό, ο οποίος ήταν πρωθυπουργός της χώρας επί 15 χρόνια. Ο Ρολάν Παρί, πρώην σύμβουλος του νεότερου Τριντό, του οποίου η κυβέρνηση περιλαμβάνει σιχ με τουρμπάνια και ισμαηλίτες μουσουλμάνους, λέει ότι «δεν είναι πιθανό να υποχωρήσει σε αυτό το ζήτημα». Αλλά πολλοί Καναδοί αντιδρούν σε αυτό τον τύπο της παράτυπης -ορισμένοι λένε παράνομης- μετανάστευσης. Μια πρόσφατη δημοσκόπηση του Reuters έδειξε ότι σχεδόν οι μισοί Καναδοί θέλουν να απελαθούν αυτοί οι αιτούντες άσυλο.
Καθώς προσπαθεί να δει πώς θα αντιμετωπίσει τον Αμερικανό Πρόεδρο, ο Καναδός πρωθυπουργός δέχεται πιέσεις από όλες τις πλευρές. Ο πρωθυπουργός της Μανιτόμπα Μπριάν Παλιστέρ ζήτησε από τον κύριο Τριντό να πει στον κύριο Τραμπ ότι «κατατρομάζει τους ανθρώπους». Ακτιβιστές απαιτούν από την Οτάβα να αναστείλει τη συμφωνία με την Ουάσιγκτον, η οποία απαγορεύει την ταυτόχρονη υποβολή αιτήσεων ασύλου από πρόσφυγες και στις δύο χώρες. Ορισμένοι συντηρητικοί πολιτικοί της αντιπολίτευσης υποσχέθηκαν ότι θα στείλουν στρατό για να κλείσει τα σύνορα. Με το ποσοστό αποδοχής του κυρίου Τριντό να υποχωρεί στο 46%, μυρίστηκαν μια ευκαιρία. Ο Καναδάς δεν έχει συγκλονιστεί από τους λαϊκιστικούς σεισμούς που έπληξαν τη Γαλλία ή τις ΗΠΑ, αλλά τα αντιμεταναστευτικά αισθήματα διεισδύουν στην κυρίαρχη πολιτική ζωή.
Μακρύ ταξίδι
Το ταξίδι του Αμπντί στον Καναδά ξεκίνησε πολύ πριν φτάσει στη Βοστώνη. Από τις συνεντεύξεις με πολλούς Σομαλούς πρόσφυγες προέκυψε ότι οι περισσότεροι είχαν ταξιδέψει με πλοία ή αεροπλάνα από τη δυτική Αφρική προς το Σάο Πάολο της Βραζιλίας, από όπου ένα δίκτυο διακινητών τους έστειλε στις ΗΠΑ. Ορισμένοι μεταφέρθηκαν με λεωφορεία από τη Βραζιλία στο Μεξικό. Εκείνοι που είχαν περισσότερα χρήματα μεταφέρθηκαν οδικώς κατά μήκος των ακτών της Κολομβίας στον Ειρηνικό, αποφεύγοντας τμήματα πυκνής ζούγκλας.
«Τα σύνορα του Καναδά αρχίζουν τώρα στη Βραζιλία» λέει ο Κριστιάν Λεπρούχτ, καθηγητής στο Βασιλικό Στρατιωτικό Κολέγιο του Καναδά. «Αυτός είναι ο δρόμος με τα λιγότερα εμπόδια για τους μετανάστες και οργώνεται ολοένα και περισσότερο από διεθνή παράνομα δίκτυα διακίνησης -αλυσίδες».
Πολλοί μένουν στις ΗΠΑ, αλλά ένας ολοένα αυξανόμενος αριθμός προσφύγων κάνει ένα τελευταίο άλμα προς τον Βορρά, παίρνοντας ταξί μέχρι τα καναδικά σύνορα και στη συνέχεια κάνει το τελευταίο τμήμα με τα πόδια, στα αχανή άδεια λιβάδια. Από τη Βόρεια Ντακότα πολλοί περπατούν μέσα στα χιόνια επί οχτώ ώρες μέχρι να διακρίνουν τα κόκκινα φώτα πάνω στις ανεμογεννήτριες - το πρώτο που βλέπουν από τον Καναδά.
Το ταξίδι είναι επικίνδυνο και μονότονο, σε περιοχές όπου περπατάς επί ώρες χωρίς να συναντήσεις ψυχή, μόνο κάποια σποραδικά αγροκτήματα. Στο παρελθόν αυτό το παγωμένο ταξίδι ήταν κυρίως για άνδρες, αλλά φέτος το έκαναν οικογένειες, έγκυοι, καθώς και παιδιά μόλις τεσσάρων μηνών που έφτασαν στον Καναδά. Καναδοί αξιωματούχοι είπε ότι δεν είχαν καταγραφεί θάνατοι, αλλά ανησυχούσαν για το τι θα βρουν όταν λιώσουν τα χιόνια. «Πολύ συχνά αυτοί οι άνθρωποι είναι εντελώς απροετοίμαστοι» λέει ένας αστυνομικός που φρουρεί μια εκτός λειτουργίας σιδηροδρομική γραμμή στα σύνορα της Μινεσότα με τη Μανιτόμπα.
Η αστυνομία δεν μπορεί να τους εμποδίσει την είσοδο γιατί δεν έχουν διαπράξει κάποιο έγκλημα. Όταν πατούν το πόδι τους στον Καναδά, μπορούν να υποβάλουν αίτημα ασύλου βάσει της Σύμβασης του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες του 1951. Μετά τον έλεγχο των εγγράφων τους, πολλοί μεταφέρονται στο Ουίνιπεγκ, όπου ζουν προσωρινά στον ξενώνα του Στρατού της Σωτηρίας. Πρόκειται για έναν «γυμνό» ξενώνα με πλαστικές καρέκλες και κοιτώνες που έχουν αριθμούς πάνω σε χαρτόνια. Οι νεοαφιχθέντες τρέμουν και είναι σιωπηροί, φοβούνται ότι θα τους απελάσουν. Ένας πρόσφυγας άρπαξε τα πράγματά του όταν τον πλησίασα. «Φοβάμαι όταν βλέπω Αμερικανούς» είπε «Δεν είσαι ο Τραμπ, αλλά ίσως θέλεις να πεθάνω».
Αυτή διαδρομή κατά μήκος της Αμερικής δεν είναι καινούργια. Ο αριθμός εκείνων που ζητούσαν άσυλο στον Καναδά είχε αυξηθεί στα χρόνια που ήταν Πρόεδροι ο Ρόναλντ Ρίγκαν και ο Τζορτζ Μπους πατέρας. Χιλιάδες έκαναν το ταξίδι από την Κεντρική Αμερική τις δεκαετίες του 1980 και του 1990 στον λεγόμενο «εναέριο σιδηρόδρομο». Τα τελευταία χρόνια ο αριθμός τους είχε μειωθεί σε έναν ή δυο μετανάστες τον μήνα, αλλά τώρα έγινε εκατοντάδες τον μήνα.
Οι ΗΠΑ είχαν γίνει δύσκολος προορισμός για πρόσφυγες τα τελευταία χρόνια, ακόμα και πριν από την εκλογή Τραμπ. Περισσότεροι από 100.000 αιτούντες άσυλο στις ΗΠΑ περίμεναν απάντηση στο τέλος του 2015 - οχτώ φορές περισσότεροι από ότι το 2011. Επιπλέον, περισσότεροι από τους μισούς είδαν να απορρίπτεται το αίτημά τους αφού περίμεναν επί τρία έως τέσσερα χρόνια για να λάβουν απάντηση, όπως είπε η Ντέμπορα Άνκερ, διευθύντρια της κλινικής για πρόσφυγες και μετανάστες της Νομικής Σχολής του Χάρβαρντ.
Ορισμένοι πρόσφυγες για τους οποίους έχουν εκδοθεί εντολές απέλασης και άλλοι που δεν έχουν πάρει απάντηση φεύγουν στον Καναδά, όπου περίπου τα δύο τρίτα εκείνων που υποβάλουν αίτημα πήραν πέρυσι άσυλο, σύμφωνα με τα στοιχεία από τη Νομική Σχολή Osgoode του Τορόντο. «Ακόμα κι αν δεν είσαι από μια από τις επτά χώρες (του πρώτου διατάγματος Τραμπ), υπάρχει ο φόβος ότι δεν θα τύχεις μιας δίκαιης διαδικασίας ασύλου στις ΗΠΑ» είπε η Κριστίνα Κλαρκ-Καζάκ, καθηγήτρια του York University.
Πολιτικές αντιδράσεις
Λίγες ημέρες μετά την άφιξη του Αμπντί στη Μανιτόμπα, υπουργοί της ομοσπονδιακής κυβέρνησης ταξίδεψαν στο Έμερσον και έδωσαν συνέντευξη Τύπου έξω από τον σταθμό της πυροσβεστικής. Είχε σχεδιαστεί για να δείξει ότι η κεντρική κυβέρνηση παίρνει στα σοβαρά το πρόβλημα του Έμερσον με τα σύνορα, αλλά δεν κατάφεραν να καθησυχάσουν ιδιαίτερα. «Δεν είναι δυνατό να προβλέψει κανείς ποια θα είναι η ροή έπειτα από μερικές εβδομάδες» είπε στον κόσμο ο Ραλφ Γκουντάλ, υπουργός Δημόσιας Ασφάλειας. Πρόσθεσε ότι η Οτάβα εργαζόταν για να δώσει μια συγκροτημένη, σωστή απάντηση.
Δικηγόροι που υπερασπίζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα και πολιτικοί της αντιπολίτευσης έχουν ζητήσει από τον πρωθυπουργό Τριντό να καταργήσει τη συμφωνία με τις ΗΠΑ για τα σύνορα. Η κλινική της Νομικής Σχολής του Χάρβαρντ εκτίμησε ότι η κυβέρνηση Τραμπ «επιδεινώνει δραματικά το ήδη βαθιά προβληματικό σύστημα» για τους πρόσφυγες. Αλλά μια κατάργηση της συμφωνίας θα σήμαινε πιθανώς ότι ακόμα μεγαλύτερος αριθμός προσφύγων θα επιχειρούσε να περάσει στον Καναδά. Θα οδηγούσε επίσης τον πρωθυπουργό Τριντό να δηλώσει ότι οι ΗΠΑ δεν είναι ασφαλείς για τους πρόσφυγες, τη στιγμή που προσπαθεί να διατηρήσει μια εμπορική σχέση αξίας 545 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε αγαθά το 2016.
Οι συντηρητικοί του Καναδά έχουν οξύνει τη ρητορική και οι πολιτικοί απειλούν ότι θα χρησιμοποιήσουν τον στρατό για να οχυρώσουν τα σύνορα. «Υπάρχουν συγκεκριμένα τμήματα του πληθυσμού που δεν αισθάνονται άνετα με αυτές τις αφίξεις» παραδέχεται ο κύριος Παρί. «Οι συντηρητικοί υποψήφιοι το βλέπουν ως θέμα της εκστρατείας τους».
Στο Έμερσον, η κοινή γνώμη είναι διχασμένη. Ορισμένοι κάτοικοι έκαναν λόγο για σχέδια αφομοίωσης των οικογενειών από τη Σομαλία σε μια πόλη όπου υπάρχει μικρή ανεργία και οι αγρότες χρειάζονται συχνά βοήθεια. «Έχουμε χώρο στον Καναδά. Δεν είμαστε όπως η Ευρώπη, όπου οι άνθρωποι είναι ο ένας πάνω στον άλλον» είπε ο δήμαρχος Γιάνζεν. Υπάρχει όμως και ένταση στην κωμόπόλη των 678 κατοίκων. « Ο Καναδάς δεν μπορεί να φροντίζει για όλο τον κόσμο, αλλά φαίνεται ότι αυτό γίνεται τον τελευταίο καιρό» είπε ο Γουέιν Τάρτον, ιδιοκτήτης συνεργείου αυτοκινήτων στο Έμερσον. «Γυρίζει κάπως το μυαλό σου... Μας τρελαίνει λίγο».
Δεν υπάρχει επίσης καμιά εγγύηση ότι θα χορηγηθεί άσυλο στους νεοαφιχθέντες στον Καναδά. Ο Αμπντί θα πρέπει να μάθει για την τύχη του τον Ιούνιο. Αν η αίτησή του για άσυλο απορριφθεί, θα πρέπει να απελαθεί στις ΗΠΑ. Αλλά ελπίζει ότι θα καταφέρει να φέρει την οικογένειά του στον Καναδά. «Η Αμερική είναι μια χώρα μεταναστών», λέει, «αλλά ο Τραμπ λέει ‘δεν θέλουμε μετανάστες’».
Η στρατηγική των συντηρητικών
Το Συντηρητικό Κόμμα του Καναδά θα επιλέξει νέο ηγέτη στα τέλη Μαΐου, στη θέση του Στίβεν Χάρπερ, του πρώην πρωθυπουργού, ο οποίος ηττήθηκε στις εκλογές του 2015 από τον Τζάστιν Τριντό. Προσπαθώντας να εκμεταλλευτούν τη δυσαρέσκεια για τις διελεύσεις στα σύνορα, οι διεκδικητές της ηγεσίας έχουν επικεντρώσει στο προσφυγικό ως ένα σημαντικό ζήτημα της εκστρατείας. Παρ’ ότι οι φιλελεύθεροι του κυρίου Τριντό έχουν κυβέρνηση πλειοψηφίας, η αυξανόμενη αναταραχή από τη Δεξιά θα μπορούσε να μετατρέψει το προσφυγικό ζήτημα σε ένα μεγαλύτερο πολιτικό πρόβλημα, λένε αναλυτές, καθώς και να ενθαρρύνει τον λαϊκισμό σε όλη τη χώρα.
Η Κέλι Λέιτς, πρώην υπουργός στην κυβέρνηση Χάρπερ, έχει κάνει σημαία της εκστρατείας της τις μεταρρυθμίσεις στη μετανάστευση, υποστηρίζοντας ένα πρόγραμμα εξέτασης όλων των υποψήφιων μεταναστών σε «καναδικές αξίες». «Αν δεν ανήκεις στη φιλελεύθερη ελίτ, προφανώς είσαι ρατσιστής» είπε η κυρία Λέιτς, η οποία χαρακτήρισε τη νίκη Τραμπ «εξαιρετικό μήνυμα». Ο Νικ Κουβάλης, επικεφαλής της εκστρατείας της, παραιτήθηκε τον περασμένο Φεβρουάριο έπειτα από κατηγορίες ότι χρησιμοποίησε στο Twitter ρατσιστική ορολογία.
Ο Κέβιν Ο’ Λίρι, επιχειρηματίας και τηλεαστέρας των ριάλιτι από την εμφάνισή του στο αμερικανικό σόου “Shark Tank”, υποσχέθηκε ότι θα χρησιμοποιήσει μια πρόνοια του συντάγματος ώστε να μην μπορούν να καταθέτουν αιτήματα ασύλου οι πρόσφυγες που περνούν τα σύνορα.
Ο Μάικλ Τσονγκ, ένας άλλος υποψήφιος των Τόριδων, επιτέθηκε επίσης στον Τζάστιν Τριντό υποστηρίζοντας ότι «Το αληθινό πρόβλημα είναι ο πρωθυπουργός, ο οποίος με ανευθυνότητα... έστειλε μηνύματα μέσω Twitter σε εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο ότι είναι ευπρόσδεκτοι να περάσουν παράνομα τα σύνορα και να εγκατασταθούν στον Καναδά».
Ο Μαξίμ Μπερνιέ, ένας αυτοαποκαλούμενος φιλελεύθερος από το Κεμπέκ, υποσχέθηκε τον Μάρτιο ότι θα αναπτύξει τον στρατό για «να υπερασπίσει την ακεραιότητα» των συνόρων του Καναδά. «Πρέπει να κλείσουμε όλες τις τρύπες που χρησιμοποιούνται για να παρακάμπτεται η σωστή διαδικασία για τους πρόσφυγες» είπε ο βουλευτής.
