Του Γιάννη Ανδρουλιδάκη
Την Τετάρτη 8 Μαΐου που πέρασε, ανήμερα της παγκόσμιας γιορτής για τα 74 χρόνια από τη συντριβή του ναζισμού, η κυρία Ιωάννα Κουτσογιαννέλη, παλιά ιδιοκτήτρια καταστήματος με φωτοτυπίες στον Άγιο Παντελεήμονα, κατέθετε στη δίκη της Χρυσής Αυγής ως μάρτυρας υπεράσπισης της διαβόητης Θέμιδας Σκορδέλη, ήδη καταδικασμένης για τη δράση της εναντίον των μεταναστών με την τοπική «Επιτροπή Κατοίκων».
Ντυμένη συντηρητικά, σεμνότυφη στο ύφος και με σιγανή φωνή, η Κουτσογιαννέλη προσπαθούσε να πείσει για τον αμυντικό και υπερκομματικό χαρακτήρα της εν λόγω επιτροπής και της δράσης της. Η ίδια προσπαθούσε, όχι με μεγάλη επιτυχία πράγματι, να πείσει ότι ήταν «ΚΚΕ». Όσο για τη Θέμιδα Σκορδέλη, γι' αυτήν ήξερε ότι ήταν «Νέα Δημοκρατία». Η προσπάθεια των μαρτύρων υπεράσπισης της Χρυσής Αυγής να πείσουν ότι ανήκουν σε κάποιον «άλλο πολιτικό χώρο» οι ίδιοι, και ενίοτε και οι κατηγορούμενοι, είναι μία από τις μόνιμες επωδούς της δίκης.
Εύλογα η έδρα έχει αρχίσει να τις αμφισβητεί: «Από πού το ξέρατε ότι ανηκε στη Νέα Δημοκρατία η κατηγορούμενη;» ρώτησε η πρόεδρος. «Κάναμε πολύ παρέα και μου το είχε πει. Μου είχε φέρει μάλιστα και ψηφοδέλτια», απάντησε η μάρτυρας. «Τι ψηφοδέλτια;» απόρησε η έδρα. «Της Χρυσής Αυγής» απάντησε αυθόρμητα η Κουτσογιαννέλη προκαλώντας ένα ευχάριστο διάλειμμα γέλωτα στην αίθουσα, στο οποίο, πέραν των συνηγόρων πολιτικής αγωγής και του κοινού, συμμετείχε συγκρατημένα και η έδρα.
Από τα μέσα Μαρτίου, οπότε και ξεκίνησε η διαδικασία εξέτασης των μαρτύρων υπεράσπισης σε αυτή τη μαραθώνια δίκη που στις 20 Απριλίου μπήκε στον πέμπτο χρόνο της, τέτοια ευτράπελα γεγονότα είναι καθημερινά στο δικαστήριο. Με 69 κατηγορούμενους (68 μετά την αποδήμηση εις Κύριον ενός από αυτούς) και πολλαπλάσιο αριθμό μαρτύρων, αφαιρουμένων και των δεκάδων δικηγόρων που η Χρυσή Αυγή απασχολεί στη δίκη με λεφτά του Ελληνικού Δημοσίου (η συντριπτική πλειονότητα ανάμεσά τους εργάζονται στη Βουλή ως «επιστημονικοί συνεργάτες»), δεν θα ήταν ρεαλιστικό οι κατηγορούμενοι να μην προσφύγουν σε μαρτυρίες ανθρώπων που δυσκολεύονται να σταθούν σε δικαστήριο. Αν δεν υπήρχαν τα τραγικά γεγονότα των δολοφονιών, των αναπηριών και των τραυματισμών που άφησε πίσω της η δράση της Χρυσής Αυγής μέχρι σήμερα, η διαδικασία θα προσφερόταν για τη συγγραφή βιβλίων του τύπου «Η Θέμις έχει κέφια», το οποίο είχε κυκλοφορήσει ο Δημήτρης Ψαθάς με αστεία στιγμιότυπα από τα ελληνικά δικαστήρια της δεκαετίας του 1930.
Τραγικά κι ευτράπελα συνάμα
Ανάμεσά τους θα ξεχώριζε κανείς τον Χρήστο Κυριτσόπουλο, υποψήφιο δήμαρχο των ναζιστών στο Πέραμα και πρόεδρο του εργοδοτικού «σωματείου» που επιχειρούν να στήσουν στη ναυπηγοεπισκευαστική ζώνη, ο οποίος παραιτήθηκε από τα ουσιαστικά «συνδικαλιστικά» του καθήκοντα δηλώνοντας ότι «ουσιαστικός πρόεδρος του σωματείου είναι ο Άγιος Νικόλαος». Ή η Μαρία Σταύρου, μάρτυρας του βουλευτή Πειραιά Ν. Κούζηλου, που έφερε σε δύσκολη θέση την έδρα με το άγχος της να απαντά «όχι, ποτέ» πριν ολοκληρωθούν οι ερωτήσεις και, όταν η πρόεδρος Μ. Λεπενιώτου της σχολίασε ενοχλημένη «Μα πού ξέρετε τι θέλω να ρωτήσω; Εγώ θα σας ρωτούσα αν προέτρεπε σε αγαθοεργίες. Προέτρεπε;», απάντησε σαν κουρδισμένη: «Όχι, όχι, ποτέ. Δεν ήταν τέτοιος άνθρωπος». Ή ακόμα τον γνωστό «δημοσιογράφο» Άρη Σπίνο, μάρτυρα υπεράσπισης του αρχηγού Ν. Μιχαλολιάκου, που, αφού βεβαίωσε ότι ο Μιχαλολιάκος «έχει (στο σπίτι του) 400.000 βιβλία και γι' αυτό είναι δύσκολο για έναν άνθρωπο με μέσο I.Q. να τον καταλάβει», εξήγησε ότι ως εκ τούτου η ιδιότητα του μέλους αποκτάται δύσκολα στη Χρυσή Αυγή, απευθύνεται μόνο σε έναν αριθμό εκλεκτών που μπορούν να αποκρυπτογραφήσουν (sic) τη σκέψη του αρχηγού και ότι υπάρχουν «πολλοί βλαμμένοι» που δηλώνουν ότι είναι μέλη χωρίς να είναι.
«Τις προάλλες για παράδειγμα», εξήγησε, «διαγράφτηκαν 17 άτομα επειδή δήλωναν ότι είναι μέλη χωρίς να είναι». Δήλωση που άφησε τους παρισταμένους με το αναπάντητο φιλοσοφικό ερώτημα από πού ακριβώς διαγράφτηκαν αυτοί οι 17, εφόσον δεν ήταν μέλη. Ή από την άλλη ο νονός του Νίκου Αποστόλου, που, προκειμένου να εξηγήσει τα μηνύματά του βαπτιστηριού του, στα οποία καμάρωνε ότι είχε σακατέψει τα μέλη του ΠΑΜΕ, εξηγούσε στο δικαστήριο ότι ο Αποστόλου ήταν από μικρό παιδί μυθομανής προσθέτοντας ότι στην πραγματικότητα είναι «μπούλης» και «αγύμναστος». Ωστόσο τον διαδέχθηκε στη θέση των μαρτύρων ο εργοδότης του Αποστόλου, που μάλλον δεν τον θεωρούσε τόσο μπούλη και αγύμναστο, αφού τον είχε προσλάβει ως μπράβο στο νυχτερινό κέντρο που διατηρούσε στα Μάλλια. Και ο κατάλογος δεν έχει τελειωμό.
Από τον Αδόλφο στο... βόλεμα της Βουλής
Πίσω από αυτές τις κατά συρροή γκάφες κρύβεται η δυσκολία που αντιμετωπίζει η Χρυσή Αυγή να αποκρούσει το κατηγορητήριο σχετικά με τη σύσταση εγκληματικής οργάνωσης, ειδικά μετά την -κουραστική για τον άπειρο ακροατή- παρουσίαση των αναγνωστέων στοιχείων, η οποία ανέδειξε τη σύνδεση του «ιδεολογικού» περιτυλίγματος της οργάνωσης με τη δολοφονική δράση σειράς μελών και υποστηρικτών της. Αυτό έγινε σαφές τόσο με την ανάγνωση ιδεολογικών και θεωρητικών κειμένων της ηγεσίας της οργάνωσης σε όλη αυτή τη διάρκεια των 25 ετών της δράσης της, στα οποία διαφαίνεται καθαρά η άγαρμπη προσπάθειά τους να αμβλύνουν τον λόγο τους μετά το 2012.
Δεν είναι μόνο οι συνεχείς αναφορές στον Χίτλερ, τα SS, οι μυστικιστικές δοξασίες του εθνικοσοσιαλισμού και της φυλετικής καθαρότητας και οι συνεχείς ανοιχτές προτροπές σε βία που εκλείπουν από τον δημόσιο λόγο της Χρυσής Αυγής μετά το 2012. Είναι επίσης η διακοπή παραγωγής άρθρων που με αναλυτικό τρόπο εξηγούσαν ότι η Χρυσή Αυγή οφείλει να διεμβολίσει την αστική δημοκρατία πριν την ανατρέψει -αναφορές που ανάγονται κατά κανόνα στην τακτική που ανέλυσε ο Αδόλφος Χίτλερ στο βιβλίο «Ο αγών μου». Μετά την εκλογή ναζιστών βουλευτών στο Κοινοβούλιο, ο λόγος αυτός εμφανίζεται μόνο πλάγιος και απολογητικός προς τα παλιά μέλη της οργάνωσης, όπως ο αφορισμός του Μιχαλολιάκου ότι «δεν άλλαξε» και ότι ο ίδιος αηδιάζει να βρίσκεται μέσα στο Κοινοβούλιο, αλλά είναι αναγκασμένος να το κάνει. Όμως, είναι ακριβώς αυτή η απότομη διακοπή του δημόσιου λόγου περί εργαλειακής και τακτικής προσωρινής χρήσης του κοινοβουλευτισμού ευθύς μόλις οι χρυσαυγίτες κατάφεραν αν εισέλθουν σε αυτό επιβεβαιώνει την ισχύ όσων έλεγαν αμέσως πριν.
Τα τάγματα εφόδου...
Αντίστοιχης σημασίας υπήρξε βέβαια και η νέα και πλήρης ανάγνωση των διαλόγων που είχαν τα ηγετικά κλιμάκια της Χρυσής Αυγής με τα εκτελεστικά στελέχη των ταγμάτων εφόδου μέσω των τηλεφώνων τους τις ώρες που ακολούθησαν τα χτυπήματα κατά του ΠΑΜΕ στο Πέραμα, των Αιγυπτίων αλιεργατών στην Ιχθυόσκαλα και τη δολοφονία του Φύσσα στο Κερατσίνι. Ίσως μάλιστα όχι μόνο των ωρών που ακολούθησαν, αφού τόσο ο μάρτυρας του Ι. Λαγού Κυριτσόπουλος όσο και αυτός του Ν. Μιχαλολιάκου Σπίνος ανέφεραν -είτε γιατί τους ξέφυγε είτε (το πιο πιθανό) γιατί κάτι άλλο ήθελαν να πουν- ότι η ηγεσία της Χρυσής Αυγής ήταν ενήμερη για τα γεγονότα που οδήγησαν στη δολοφονία του Φύσσα πριν ακόμα αυτή συμβεί! Ο Σπίνος δε, «συντάκτης» του αστυνομικού ρεπορτάζ, ανέφερε ξεκάθαρα ότι είχε πρόσβαση στις μοτορόλες της αστυνομίας και μέσω αυτού είχε πρόσβαση και ο αρχηγός της Χρυσής Αυγής.
Στους διαλόγους αυτούς διασαφηνίζεται ότι τα χτυπήματα που έγιναν ήταν αποτέλεσμα ενός κεντρικού σχεδιασμού και ότι οι δράστες τους λογοδοτούσαν στην ηγεσία της Χρυσής Αυγής και ειδικά στον Γιάννη Λαγό.
...και η αναδίπλωση του φόβου
Απέναντι σε αυτή την εξέλιξη, η οποία δείχνει να έχει αλλάξει και τη στάση της έδρας, που κατά τη διάρκεια της εξέτασης των μαρτύρων κατηγορίας έτεινε να μην επιτρέπει αναλυτικές ερωτήσεις σχετικά με τις ιδεολογικές καταβολές της Χρυσής Αυγής, η υπεράσπιση φαίνεται να διαμορφώνει επιτόπου μια γραμμή άμυνας, η οποία μόνο μετά τον δεύτερο μήνα της καταστροφικής γι' αυτήν εξέτασης των μαρτύρων τους άρχισε να παίρνει σχήμα. Η αρχική αμήχανη θέση ότι μια οργάνωση δε μπορεί να ελέγχει όλα τα μέλη της μετατράπηκε σταδιακά στον ισχυρισμό ότι μια οργάνωση δεν μπορεί να ελέγχει ούτε όλες τις τοπικές οργανώσεις της. Εν συνεχεία η θέση αυτή επιχειρήθηκε να υποστηριχθεί από τον ισχυρισμό ότι οι τοπικές οργανώσεις της Χρυσής Αυγής απολαύουν μεγάλης αυτονομίας στη δράση τους.
Μάρτυρες παρέλασαν για να δηλώσουν ότι ως γραμματείς τοπικών οργανώσεων δεν ενημέρωναν την κεντρική διοίκηση για τη δράση τους, για την οποία είχαν το ελεύθερο, ούτε για τα μέλη που ενέγραφαν, ότι δεν δέχονταν εγκυκλίους από την ηγεσία και τις ελάχιστες που δέχονταν έτειναν να τις αγνοούν και ότι, τέλος, ούτε οι ίδιοι διατηρούσαν μητρώο μελών, αφού οι οργανώσεις τους ήταν επί της ουσίας χώροι ανοιχτής συζήτησης και κυρίως συνεισφοράς.
Η σχέση των τοπικών με τα «κεντρικά» και την ηγεσία περιοριζόταν σε γενικού ενδιαφέροντος εκδηλώσεις, όπως οι ετήσιες διαδηλώσεις για τα Ίμια ή οι συγκεντρώσεις στον Μελιγαλά και τις Θερμοπύλες. Εννοείται βέβαια ότι καμία εντολή δεν δινόταν για ομοιόμορφο ντύσιμο ή στρατιωτικού τύπου παρατάξεις: ο καθένας φορούσε ό,τι ήθελε και καθόταν όπου ήθελε χωρίς να λογοδοτεί σε κανέναν. Το καταστατικό υπήρχε, αλλά δεν του έδιναν πολλή σημασία. Αυτό που μετρούσε ήταν η ατομική διάθεση προσφοράς του καθενός.
“Ανεύθυνοι” και “σημαία ευκαιρίας”
Αυτή η ελάχιστα πειστική προσπάθεια της υπεράσπισης να αναγάγει την οργανωτική δομή της Χρυσής Αυγής στον ελευθεριακό φεντεραλισμό, τις θέσεις του Αντόνιο Νέγκρι σχετικά με την αυτονομία και το σύνθημα “act local think global”, σχηματίστηκε τις τελευταίες δύο εβδομάδες, όταν άρχισαν να εμφανίζονται οι μάρτυρες του αρχηγού Μιχαλολιάκου σε ένα διαφορετικό σύμπλεγμα.
Η οργάνωση της Χρυσής Αυγής δεν προσομοιάζει πλέον κατά τους μάρτυρες τόσο σε αυτήν μιας αναρχικής συνομοσπονδίας όσο στα αμερικανικά κόμματα: ένα δίκτυο «εθελοντών υποστηρικτών» αναπτύσσει δράση κατά πώς νομίζει στις περιοχές του, την ώρα που ο μηχανισμός του «κόμματος», τα «πραγματικά μέλη» δηλαδή, λειτουργούν στην Αθήνα και είναι οι μόνοι που έχουν ευθύνη για τη δράση που μπορεί να χρεωθεί η Χρυσή Αυγή. Η θέση αυτή υποστηρίζεται από τον ισχυρισμό της «παρανόησης» των θέσεων της οργάνωσης από νέα μέλη, άσχετα με την «πραγματική ιδεολογία της», τα οποία βρήκαν στη Χρυσή Αυγή μια «σημαία ευκαιρίας», όπως κραύγαζε ο Μιχαλολιάκος στην προχθεσινή διακαναλική του συνέντευξη εκφράζοντας την εμπιστοσύνη του μόνο «στους παλιούς και δοκιμασμένους αγωνιστές».
Μπλέξανε τις (υπερασπιστικές) γραμμές...
Η υπερασπιστική γραμμή αυτή έχει ένα πρόβλημα: Ταυτίζεται σε μεγάλο βαθμό με την υπερασπιστική γραμμή των «μετανοημένων» κατηγορουμένων (Μπούκουρας, Μίχος, Αλεξόπουλος και άλλοι αποχωρήσαντες βουλευτές και στελέχη), οι οποίοι προωθούν την ιδέα του «ναζιστικού θυλάκου» μέσα στη Χρυσή Αυγή, που εξαπάτησε τους αγνούς πατριώτες που εντάχθηκαν σε αυτήν.
Όμως, ενώ για τον Μιχαλολιάκο και την παρέα του αυτοί που ξέφυγαν από τον «απλό πατριωτικό και εθνικιστικό χαρακτήρα» της Χρυσής Αυγής είναι νέα και άπειρα μέλη, για τους «μετανοημένους» ο ναζιστικός και εγκληματικός θύλακος είναι η ίδια η ηγεσία και ειδικότερα ο Μιχαλολιάκος και ο Λαγός. Δεν είναι, υπό αυτή την έννοια, τυχαίο το ότι τις μέρες ανάπτυξης αυτής της γραμμής ο Μιχαλολιάκος έκανε δώρο στον Λαγό την υποψηφιότητά του για την Ευρωβουλή, εξοβελίζοντας μάλιστα όλους τους παλαιούς ευρωβουλευτές του, προκειμένου να του υποσχεθεί ένα μελλοντικό ακαταδίωκτο. Ακόμα κι έτσι όμως, και χωρίς αυτό το ακαταδίωκτο να είναι εφικτό, το αδιέξοδο παραμένει για τον ίδιο τον Μιχαλολιάκο.
Απόφαση το 2020;
Η δίκη έχει ακόμα πολύ δρόμο μπροστά της. Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι τη διαδικασία των μαρτύρων υπεράσπισης ακολουθείται από 68 διαφορετικές απολογίες και στη συνέχεια τις αγορεύσεις των συνηγόρων πολιτικής αγωγής και υπεράσπισης (με τους τελευταίους να είναι επίσης πολλές δεκάδες) και βέβαια τις εισαγγελικές αγορεύσεις. Με δεδομένη την αρνητική για τη Χρυσή Αυγή πορεία της δίκης πρέπει να αποκλειστεί το ενδεχόμενο να αρνηθεί η ηγεσία της να απολογηθεί. Έτσι, το πιθανότερο σενάριο είναι ότι η δίκη θα πατήσει στο 2020, ενώ είναι βέβαιο ότι η Χρυσή Αυγή έχει μπροστά της ακόμα μία εθνική εκλογική αναμέτρηση χωρίς απόφαση.
Υπομονή όμως που αξίζει τον κόπο, δεδομένου ότι η διάρκεια της δίκης ήταν αποτέλεσμα της ανάγκης να παρουσιαστούν όλα τα απαραίτητα στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι η ναζιστική ιδεολογία και η οργάνωση γύρω από αυτήν είναι συνυφασμένη με την εγκληματική δράση. Μια τέτοια δικαστική απόφαση, ολοένα και πιο πιθανή, θα αποτελέσει παρακαταθήκη όχι μόνο για την αντιφασιστική θωράκιση της ελληνικής κοινωνίας, αλλά και για την άμυνα των ευρωπαϊκών κοινωνιών συνολικά απέναντι στην απόπειρα νεκρανάστασης των φαντασμάτων του Μεσοπολέμου.
