Συνέντευξη στον Χρήστο Σίμο
Όλες οι αρμόδιες αρχές -αστυνομία και δικαιοσύνη- έχουν σημαντικό μερίδιο ευθύνης για την ανοχή στις εγκληματικές πράξεις της Χρυσής Αυγής, τονίζει ο καθηγητής Ποινικού Δικαίου στο ΑΠΘ, Νίκος Παρασκευόπουλος, στη συνέντευξη που παραχώρησε στην "Αυγή" της Κυριακής. Ο Ν. Παρασκευόπουλος υπογραμμίζει πως η θεωρία των δύο άκρων συνετέλεσε σε μεγάλο βαθμό στην κοινωνική ανοχή του ρατσισμού και του φασισμού.
* Για ποιο λόγο καθυστέρησε η δίωξη της Χρυσής Αυγής;
Η καθυστέρηση της δίωξης μπορεί να εξηγηθεί, αλλά όχι να δικαιολογηθεί. Είναι δεδομένο, ότι η κινητοποίηση και η «ευαισθησία» φάνηκαν να εκδηλώνονται μόνο αφού σκοτώθηκε ο Παύλος Φύσσας, ένας Έλληνας. Πάντως, για την καθυστέρηση κανένας χώρος δεν μοιάζει αμέτοχος ευθυνών.
Οι αστυνομικοί θα μπορούσαν σωστά να επισημάνουν ότι αποτελούν ένα σώμα που σήμερα ερευνά και διώκει ευθύνες ενόχων στους κόλπους του. Θεσμική ευθύνη όμως για την καθυστέρηση δίωξης, ιδίως των εγκλημάτων που έχουν ρατσιστικά χαρακτηριστικά εντοπίζεται πρώτιστα στις αρμόδιες εισαγγελίες. Εξάλλου, διευρύνοντας κοινωνικά τον κύκλο των υπευθύνων, συναντούμε επίσης δημοσιογράφους, ιδίως της τηλεόρασης, που υποβάθμιζαν την έκταση και το βάθος των ρατσιστικών φαινομένων, ακόμη και εκπαιδευτικούς που δίδασκαν και διδάσκουν τον Καιάδα ή την ξενηλασία ή την κρυπτεία των Λακώνων σαν δείγματα ανδρείας, ή έστω άχρωμα, κι όχι σαν φαινόμενα αποκρουστικά, όπως ήταν.
Υπεύθυνη είναι, όπως έχει επισημανθεί από πολλούς, και η άνωθεν εκπορευόμενη πολιτική των δύο άκρων: Αντί αυτή να υπαγορεύει την απομόνωση και τον στιγματισμό ενός φαινομένου βαρβαρότητας και απανθρωπιάς, μεθοδεύει τη διάχυση της ευθύνης και τελικά την κοινωνική εξοικείωση («και οι -τόσοι- άλλοι τα ίδια κάνουν») με το έγκλημα.
* Πού αποδίδετε την ανάπτυξη του φασιστικού φαινομένου στην Ελλάδα, καθώς, παρά τις αποκαλύψεις και τις διώξεις, δείχνει ότι διατηρεί επικοινωνία με σημαντικό ποσοστό της κοινής γνώμης;
Προφανώς, η οικονομική κρίση είναι μια συγκυρία που βοήθησε στην ανάπτυξη, αλλά όχι στην παραγωγή του ρατσιστικού φαινομένου. Στη βάση του, σε βάθος χρόνου και σε έκταση, συναντούμε πάντοτε την εξάρτηση της κοινωνικής ταυτότητας και της εξουσίας από την καταγωγή. Ο Ν. Πανταζόπουλος δίδασκε ότι οι κοινωνικοί σχηματισμοί διακρίνονται σε κοινωνίες κοινού αίματος (που έτειναν να γίνονται πολιτείες - στρατόπεδα) και κοινωνίες κοινού τόπου (δημοκρατίες). Οι κοινωνίες του κοινού αίματος είναι πατριαρχικές - ανδροκρατικές και μπορούν να επενδύουν τα σύμβολά τους σε διάφορες σημαίες. Καταφεύγουν στον εθνικισμό, στον θρησκευτικό φονταμενταλισμό ή, και πιο άμεσα, στο «γαλάζιο αίμα». Η βιομηχανική ανάπτυξη και ο νεωτερικός κόσμος έκαμψαν τις διάφορες φυλετικές συνοχές, αλλά η εποχή μας μοιάζει να αποκρούει τη δημοκρατία και να επιστρέφει σε ολιγαρχικά κοινωνικά σχήματα.
* Η ποινική δίωξη της Χ.Α. έχει την ιδιομορφία ότι η εγκληματική οργάνωση λειτουργεί και ως πολιτικό κόμμα. Πώς λύνεται αυτός ο γόρδιος δεσμός;
Η λύση του γόρδιου δεσμού μπορεί νομίζω να αφεθεί για δεύτερο χρόνο. Το ποινικό σύστημα προχωρεί με τα δικά του μέσα, τις δικές του ταχύτητες και επιφέρει βαρύτατα και αισθητά πολιτικά πλήγματα σε εμπλεκόμενα κόμματα. Άλλο όμως είναι η έμμεση πολιτική επιρροή που μπορεί τάχιστα να εκδηλωθεί και άλλο οι ευθείες απαγορεύσεις λειτουργίας και οι αποκλεισμοί χρηματοδότησης κομμάτων, που προϋποθέτουν θεσμικές μεταρρυθμίσεις -ως και του Συντάγματος- και μπορεί να δημιουργήσουν κινδύνους γενίκευσης. Οι μεταρρυθμίσεις αυτού του είδους χρειάζονται χρόνο και σταθμίσεις συνεπειών και ενδεχόμενων παρασυνεπειών.
* Πέραν όλων των άλλων, οι βουλευτές της Χ.Α. διώκονται και με την κατηγορία της κατάλυσης του πολιτεύματος. Πώς κρίνετε την εξέλιξη αυτή;
Η αναγνώριση προπαρασκευαστικών πράξεων εσχάτης προδοσίας εξαρτάται από τις αποδείξεις. Δεν μπορεί να αποκλειστεί εκ των προτέρων, αφού π.χ. μπορεί να ανακαλυφθούν πολλά ή μεγάλα οπλοστάσια, διεισδύσεις παρακρατικού χαρακτήρα και κείμενα διέγερσης στελεχών η πολιτών κατά της Βουλής κ.λπ. Ο κίνδυνος μιας εύκολης προσφυγής στις διατάξεις του Ποινικού Κώδικα για την εσχάτη προδοσία, δεν πρέπει να οδηγήσει στο αντίθετο άκρο της παραγνώρισης μιας περίπτωσης εξ αρχής, σε ένα στάδιο κατά το όποιο αξιολογούνται ενδείξεις.
Σε κάθε περίπτωση, στην ελληνική συνταγματική τάξη η δίωξη υπηρετεί την αρχή της νομιμότητας, δηλαδή προχωρεί με βάση υπαγωγές σε προϋπάρχοντες κανόνες και όχι με βάση τη σκοπιμότητα. Ευτυχώς που δεν ισχύει το αντίστροφο, αφού στις συγκυρίες κυρίαρχη σκοπιμότητα αναδεικνύεται η σκοπιμότητα των κυρίαρχων.
* Η Χρυσή Αυγή διώκεται με έναν νόμο που είχε προκαλέσει πολλές αντιδράσεις όταν είχε συνταχθεί. Ποια είναι η άποψή σας γι' αυτό;
Η ποινική νομοθεσία για την αντιμετώπιση των εγκλημάτων «φυλετικού μίσους» είναι πρακτικά αναποτελεσματική. Στην ουσία τιμωρείται (αν και όταν τιμωρείται ) ο ρατσιστικός λόγος (βλ. Ν. 927/1979), αλλά όχι οι πιο βαριές και επικίνδυνες πράξεις, ο ρατσιστικός ακτιβισμός. Το άρθρο 187 του Ποινικού Κώδικα έχει επικριθεί για διάφορους λόγους, αλλά στη συγκεκριμένη περίπτωση η αδυναμία του είναι άλλης κατηγορίας: Οφείλεται στο γεγονός ότι ο ρατσιστικός ακτιβισμός δεν συσχετίζεται καθόλου με την εγκληματική οργάνωση (συμμορία) στο κείμενο του άρθρου 187. Η θεσμική προστασία των θυμάτων τού ρατσισμού είναι ατελέστατη, ιδίως τα εκθέτει ενώπιον κινδύνων απέλασης και διώξεων αντιπερισπασμού. Όσο για την αξιολόγηση του φυλετικού κ.λπ. μίσους, αυτή κατά το άρθρο 79 του Ποινικού Κώδικα δεν επιδρά στο απειλούμενο πλαίσιο ποινής. Μένει γι' αυτό τον λόγο ανέλεγκτη και, κατά τη γνώμη μου, καταντά γράμμα κενό.
Έχουμε αυτή τη στιγμή να κάνουμε, δηλαδή, με μια ειδική νομοθεσία. που μοιάζει εξ αρχής να διαμορφώθηκε και να προγραμματίστηκε έτσι ώστε να μην εφαρμοστεί.
* Με αφορμή την υπόθεση της Χ.Α., έχει ανοίξει μια συζήτηση σχετικά με το αν είναι θεμιτό να διώκεται το φρόνημα. Ποια είναι η άποψή σας για το ζήτημα;
Ελπίζω η συζήτηση αυτή να μην οδηγήσει σε παρεξηγήσεις. Από την Αναγέννηση και μετά, χάρη σε κοινωνικούς αγώνες, όλα τα θεσμικά κείμενα και οι πολιτισμοί αναγνωρίζουν ότι το φρόνημα είναι ελεύθερο. Το ελληνικό Σύνταγμα αλλά και οι ιστορικοί χάρτες δικαιωμάτων αποκλείουν τη δίωξη του φρονήματος. Ο άνθρωπος τιμωρείται μόνο αν έχει τελέσει πράξη. Τι σημαίνει αυτό; Ότι ελεύθερη δεν είναι μόνο η ανεκδήλωτη σκέψη, αλλά και η συμπεριφορά εκείνη που είναι μεν αισθητή, αλλά δεν οδηγεί σε συγκεκριμένο κίνδυνο ή βλάβη τρίτου (δικαίωμα στη διαφορά). Ο λόγος κάποτε γίνεται πράξη, όταν αποτελεί παρακίνηση, διέγερση ή προσβολή τιμής. Κατά κανόνα, όμως, δεν έχει τη βαρύτητα μιας έμπρακτης προσβολής, όπως η βίαια. Μπορεί επομένως να στηρίξει τη θέσπιση ενός πλημμελήματος, αλλά όχι και ένα κακούργημα.
Όταν η άδικη πράξη πλέον υπάρχει, τότε πια ενδιαφέρει το φρόνημα και γενικά η ψυχική στάση που οδήγησε στην αδικία. Η ενοχή, με πρώτη ύλη το φρόνημα, έχει ως σημείο αναφοράς την άδικη πράξη. Η ψυχική στάση δηλαδή ενδιαφέρει την έννομη τάξη μόνο μετά την πράξη και στο μέτρο που μετουσιώθηκε σε αυτήν, ώστε να μην τιμωρείται κάποιος που έδρασε, αλλά δεν φταίει.
Στην υπόθεση της Χ.Α. κατ' αρχάς δεν βλέπω πρόβλημα, αφού ερευνώνται άδικες πράξεις και υπαιτιότητες μόνο σε σχέση με αυτές.
