Η παρουσία των προσφυγόπουλων στην εκπαίδευση μάς δίνει τη δυνατότητα να δούμε ξανά το δημόσιο σχολείο. Η παρουσία όλων των παιδιών και με κοινό ωράριο είναι βέβαια κάτι που εκκρεμεί για τα περισσότερα. Το κέντρο της πόλης της Αθήνας όμως με τις αυτό-οργανωμένες δομές έδειξε ένα διαφορετικό δρόμο για το σχολείο. Η συνεργασία των εκπαιδευτικών με τις δομές και το αίτημα για την εγγραφή όλων των παιδιών στα σχολεία λειτούργησε παιδαγωγικά και στην κοινωνία προς αποτροπή και των εξάρσεων του εκφασισμού. Βέβαια περιστατικά δεν έλειψαν. Ο στόχος ήταν και παραμένει η συνύπαρξη, το ζώντας μαζί.
Ήδη από την προηγούμενη δεκαετία στο κέντρο της πόλης είχαμε μια πολιτική για την παιδική ηλικία που αφορούσε τις εξόδους έξω από το σχολείο, τις διαδρομές στην πόλη, τη συνύπαρξη των παιδιών, τις διαπολιτισμικές κουζίνες, τη λογοτεχνία για τη διαφορετικότητα και την εκπόνηση προγραμμάτων που θα έκαναν τα παιδιά μικρούς πολίτες. Έτσι είχαμε διαδρομές στην πόλη στο πλαίσιο των σχέσεων παιδαγωγικής και αρχιτεκτονικής ή διαδρομές που αφορούσαν αντιφασιστικούς περιπάτους για την ανάδειξη της χώρο-χρονικής ιστορικής εμπειρίας.
Η ιθαγένεια και η υπηκοότητα των παιδιών ήδη από το 2004, η ευαισθητοποίηση σε ζητήματα δικαιωμάτων του παιδιού, η προώθηση της Σύμβασης για τα δικαιώματα του Παιδιού και οι αφίξεις διαρκώς παιδιών στα σχολεία από άλλα μέρη του κόσμου έδιναν τον τόνο. Η καμπάνια του «Ελληνικού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες» και της «Πυξίδας» στα σχολεία του κέντρου της Αθήνας την χρονιά 2015/2016 που μας πέρασε αφορούσε αυτή την συνύπαρξη που δοκιμάζαμε όλο και πιο πολύ στα σχολεία μας.
Η παιδική ηλικία στην πόλη, οι χώροι που ταυτίζονταν μ’ αυτήν, οι παιδότοποι, οι χώροι πολιτισμού και του βιβλίου, η απόδοση των χώρων από τους κατοίκους στα παιδιά και στις δημιουργικές δράσεις, ο αγώνας κατά της ασφυκτικής παρουσίας της διακίνησης των ναρκωτικών και της μονομερούς βεβήλωσης των πάντων μόνο από τη χρήση όλα αυτά με κινηματικό χαρακτήρα αποτέλεσαν μια παράδοση χρόνων. Αυτά που ακολούθησαν το 2010 με την ιθαγένεια των παιδιών, οι πολιτικές δράσεις με τις συνελεύσεις να έχουν κύριο ρόλο, ο αντιφασιστικός αγώνας, η οργάνωση του φαγητού για όλους και το προσφυγικό των τελευταίων χρόνων, βρήκαν έτοιμη την κοινότητα να συνεχίσει τις πολιτικές για τα παιδιά στο κέντρο της πόλης.
Οι αυτο-οργανωμένες δομές στο κέντρο της πόλης σχεδόν είκοσι στο αριθμό, μετά το καλοκαίρι του 2015 στο Πεδίον του Άρεως και στην Πλατεία Βικτωρίας σήμαιναν μια νέα σχέση με την παιδική ηλικία και την πόλη. Οι εκπαιδευτικές δράσεις στο Πεδίον του Άρεως με τις πρωτοβουλίες όπως αυτές του «Δικτύου Τέχνης και Δράσης - Οι άνθρωποι με τα μπαλόνια» ή οι δράσεις του «Δικτύου για τα δικαιώματα του Παιδιού» ήδη από το 2012 στην ευαίσθητη περιοχή του Αγίου Παντελεήμονα, όπως και αυτές μέσα στα σχολεία ειδικά εναντίον του εκφασισμού της ελληνικής κοινωνίας έδωσαν την δυνατότητα να δούμε άλλη μια φορά την εκπαίδευση ως συνύπαρξη.
Μια συνύπαρξη που δοκιμάστηκε όμως, όπως για παράδειγμα στο 35ο δημοτικό σχολείο Αθηνών στα Εξάρχεια, όπου ο αποτυχημένος εξευγενισμός της γειτονιάς -το να μην στέλνουν τα παιδιά οι Έλληνες γονείς στο κοντινό τους δημόσιο σχολείο, αλλά οι ίδιοι να επιλέγουν τα Εξάρχεια ως τόπο διαμονής- είχε ως αποτέλεσμα τον κίνδυνο να κλείσει το σχολείο. Οι απόπειρες για συνύπαρξη των παιδιών μεταφέρθηκαν στον δημόσιο χώρο με δράσεις είτε με τη «Λοξή Τάξη» (2015) του Ζάφου Ξαγοράρη και του «Σκασιαρχείου» στο Πεδίο του Άρεως ή με τις συνελεύσεις του κέντρου μεταξύ Βικτώριας, Γκύζη και Εξαρχείων.
Η δημιουργία μια ομάδας εκπαιδευτικών σε μια από τις αυτο-οργανωμένες δομές, όπως αυτή στο «City Plaza», έδωσε νέα ώθηση στη συνύπαρξη των παιδιών στο κέντρο της πόλης και τελικά στο δικαίωμα και των προσφυγόπουλων να εγγραφούν στο δημόσιο σχολείο της γειτονιάς τους. Οι εκπαιδευτικές δράσεις όπως αυτές που έγιναν με διαδρομές στην πόλη, εκδηλώσεις στο Αρχαιολογικό Μουσείο, επισκέψεις σο Μουσείο Ακρόπολης, δράσεις στις πλατείες, εξόδους στον κινηματογράφο και μακρινές διαδρομές όπως στο Γαλλικό Σχολείο, ήταν μια αρχική ιδέα της συνύπαρξης πριν τα παιδιά βρουν τον οριστικό δρόμο τους για το σχολείο.
Η συμμετοχή των εκπαιδευτικών από τα δημόσια σχολεία του κέντρου της Αθήνας, των συνδικάτων, των καλλιτεχνών, των συνελεύσεων και των παιδαγωγικών ομάδων και η παρουσία συγχρόνως των παιδιών - προσφύγων και των παιδιών που ήδη διαμένουν στο κέντρο, ντόπιων και μεταναστών, καθόρισαν σε μεγάλο βαθμό και την υλοποίηση του αιτήματος να έχουμε τις εγγραφές των παιδιών στο σχολείο της γειτονιάς. Κάτι που το πετύχαμε με τις συμβολικές αλλά και τις κυριολεκτικές εγγραφές των παιδιών μέχρι και την τελευταία μέρα του διδακτικού έτους 2015/2016. Ο δρόμος για το σχολείο έμοιαζε με την ταινία του 2012 με τον ίδιο τίτλο που υποστηρίχθηκε από τη Διεθνή Αμνηστία κι έδειχνε τον αγώνα των παιδιών σε τρεις ηπείρους να φτάσουν στο σχολείο.
Το καλοκαίρι του 2016 το «Σχολείο Χωρίς Σύνορα» που είχαμε στο 51ο Δημοτικό Σχολείο στην πλατεία Βάθη και λειτούργησε με την πρωτοβουλία του Δικτύου για τα δικαιώματα του Παιδιού» για ένα μήνα ανέδειξε την προσφορά της άτυπης αυτής εκπαίδευσης σαν μια τάξη υποδοχής για την προετοιμασία των παιδιών να μπουν στα σχολεία.
Αυτό το καλοκαίρι ανέδειξε τη σημασία των διαδρομών στην πόλη, την αγωνία των εκπαιδευτικών να έχουμε με τους πιο καλούς όρους τα παιδιά στα σχολεία και τη δυνατότητα να μιλούμε για μια εκπαίδευση που θα έχει τα χαρακτηριστικά της επικοινωνίας που υπερβαίνει τη γλώσσα. Η μετάφραση, οι πολλές γλώσσες, τα συναισθήματα και οι σωματικές χειρονομίες ήταν αυτά που καθόριζαν την υπέρβαση του γλωσσικού αποκλεισμού.
Τα παιδιά που είχαμε στα σχολεία μας τον Σεπτέμβριο του 2016 μπορούσαμε να καταλάβουμε σε τι διέφεραν. Όσα συμμετείχαν στις δράσεις και είχαν απο-ιδρυματοποιηθεί μπορούσαν να απολαμβάνουν τις σχέσεις που δημιουργούσαν περισσότερο. Για τους εκπαιδευτικούς των σχολείων όμως οι αντεγκλήσεις δεν σταμάτησαν να λαμβάνουν χώρα. Οι διευθύνσεις των σχολείων διοικητικά άτεγκτες και χωρίς την παιδαγωγική ουτοπία σε πολλές περιπτώσεις, χωρίς να λογοδοτούν στον Σύλλογο Διδασκόντων, αυτονομήθηκαν και είχαμε περιπτώσεις περιστάσεων επικοινωνίας που δεν ξέρω αν τιμούσαν την δουλειά μας. Μέχρι και κάποια σχολεία κράτησαν τον «λευκό και άριο» χαρακτήρα τους αρνούμενα τις εγγραφές!
Όπως και περιπτώσεις εκπαιδευτικών που συμμετείχαν στην δημιουργία κλίματος ανασφάλειας δεν έλειψαν. Και φωνές γονιών που θα ήθελαν να δημιουργηθεί ένα κλίμα διαχωρισμού δεν έλειψαν κι αυτές. Η γονική αυθεντία σ’ όλο της το μεγαλείο! Όμως η δημοκρατία, η συνύπαρξη η ενσωμάτωση και η κοινωνικοποίηση κατάφεραν να έχουν τον πρώτο λόγο. Η πόλη έδωσε την ορατότητα σ’ όλα τα παιδιά και οι καινούριες δράσεις την χρονιά που διανύουμε είναι σε εξέλιξη.
Η αναζήτηση πιο μόνιμων σχέσεων των εκπαιδευτικών με τους γονείς των παιδιών είναι το αίτημα. Η δουλειά στην τάξη και οι τάξεις υποδοχής είναι το πεδίο δράσης μέσα κι έξω από το σχολείο. Καθώς η σχέση με όλα τα παιδιά δεν σταματά στην ανάγνωση, τη γραφή και τα μαθηματικά «αλα Pisa» αλλά στο συμβούλιο της τάξης, τον κύκλο που λαμβάνονται αποφάσεις, στην αυτοδιαχείριση, στη συνέλευση των παιδιών, στην έκδοση εφημερίδας, στην αλληλογραφία, τον κήπο, την αυλή και την κοινότητα, τα οποία θα κάνουν το σχολείο μας (άμεσο) δημοκρατικό και σχολείο της κοινότητας.
Τι σημαίνει ένα σχολείο της κοινότητας (ή μιας κοινότητας μέσα στην κοινότητα); Το σχολείο ως θεσμός εν δυνάμει ισότητας, παραγόμενης από τον λόγο, τα κοινά, τη συμμετοχή και το καθημερινό ραντεβού της άμεσης δημοκρατίας, είναι ανάμεσα στο κεφάλαιο και το κράτος και μπορεί να φτάσει μέχρι τον συνεταιρισμό και την κοινωνική οικονομία. Το να κάνεις ένα κοινωνικό παντοπωλείο μέσα στο σχολείο, όπως στο 5ο Κερατσινίου, με ρούχα και τροφή ήδη από το 2011 για όλους και για τα προσφυγοπούλα σήμερα σημαίνει ότι στο σχολείο δίνεις μια άλλη διάσταση. Τα κοινωνικά κινήματα, η αποσχολειοποίηση [deschooling], η ιδιότητα του πολίτη πέραν του φασισμού, η κατασκευή της παιδικής ηλικίας, οι γεννήσεις, οι νέες γονεϊκότητες και οι μορφές (μη) συνύπαρξης (πόλεις, απαρτχάιντ, γκέτο, γειτονιά, στρατόπεδο συγκέντρωσης, μητροπόλεις, ψηφιακές κοινότητες, εξευγενισμένοι τόποι, εκπαίδευση κατ’ οίκον, εξορίες, φυλακές, νοσοκομεία) είναι το περιβάλλον του θεσμού της εκπαίδευσης. Και το σχολείο καλείται να κάνει τη διαφορά.
Κλείνοντας, το δημοκρατικό σχολείο είναι η άμεση δημοκρατία της συνέλευσης των παιδιών και του Συμβουλίου της τάξης που καλείται να ορίσει τις σχέσεις πλειοψηφίας και μειοψηφίας, να μην χαρίσει τις ομάδες στον αρχηγό και τον φασισμό και να επιτελέσει το σχήμα τάξη - αυλή - κοινότητα. Η παρουσία των προσφυγόπουλων είναι μια ευκαιρία ν’ αλλάξει το σχολείο, δίνοντας έμφαση σε μορφές εκπαίδευσης που υποτιμήθηκαν τα προηγούμενα χρόνια.
Η δυνατότητα τα σχολεία να εκδίδουν έντυπα κι όχι να μην προβλέπεται κωδικός, η δυνατότητα να έχουμε κίνηση στο σχολείο κι όχι να μας ρωτούν πού πάμε κι αν πήραμε άδεια, τα παιδιά (ν)ομάδες και η δυνατότητα να βγαίνουμε έξω από το σχολείο χωρίς να γίνεται πεδίο αντιπαραθέσεων, είναι το αίτημα. Όπως και τα ανοιχτά μέσα / έξω σχολεία (κι όχι μόνο μέσα) από την κοινότητα (γονείς, εκπαιδευτικούς, γείτονες και παιδιά). Κι όχι μόνο από τους επαγγελματίες (και χορηγούς) της παιδικής ηλικίας. Όλα αυτά τώρα με τα προσφυγόπουλα τα θυμόμαστε περισσότερο. Όπως και στο βιβλίο του Πάνου Χριστοδούλου «Ο Ναβίντ δεν ήρθε για διακοπές» (Κέδρος 2007), ένα βιβλίο που τόσο πολύ δουλέψαμε στα σχολεία μας μια δεκαετία τώρα, ο διάλογος του Άλκη με τον Ναβίντ φέρνει στην επιφάνεια αυτές τις αλλαγές που χρειάζονται να γίνουν στο σχολείο.
