Του Θανάση Μήνα
"Η jazz είναι η μουσική της εξέγερσης", έλεγε ο Charlie Haden, που έφυγε από τη ζωή τον περασμένο Ιούλιο έχοντας φτάσει στον κολοφώνα της μουσικής πρωτοπορίας.
Γεννημένος στην Iowa ο Haden, νεαρός συμμετείχε σε χορωδίες της country, όμως ένα σοβαρό πρόβλημα υγείας τον ανάγκασε να εγκαταλείψει το τραγούδι. Έμαθε λοιπόν να παίζει μπάσο, με την πεποίθηση ότι «κάνει τα πάντα να ηχούν με περισσότερο βάθος». O Haden μυήθηκε στην εμπειρία της jazz (ή αλλιώς είχε τo satori του, για να θυμηθούμε τα γραπτά του Jack Kerouac) το 1951, σε μια συναυλία του Charlie Parker και του Lester Young. Ο ριζοσπαστισμός του bebop τον οδήγησε να σπουδάσει «μοντέρνα μουσική» στο Λος Άντζελες, όπου συγχρονίστηκε με την jazz της Δυτικής Ακτής (Art Pepper, Hampton Hawes, Paul Bley κλπ.). Το 1959 προσχώρησε στo κουαρτέτο του σαξοφωνίστα Ornette Coleman, μαζί με τους Don Cherry (τρομπέτα) και Billy Higgins (τύμπανα). Ο Haden μοιράστηκε εξαρχής με τον Coleman την ιδέα για τη δημιουργία μιας jazz απαλλαγμένης από τα δεσμά κάθε φορμαλισμού: μιας μουσικής ελευθεριακής στη δομή της, στην οποία η διαδικασία της σύνθεσης δεν είναι προκατασκευασμένη, αλλά παράγεται σε πραγματικό χρόνο μέσα από τον συλλογικό αυτοσχεδιασμό. Απορρίπτοντας τις "ορθόδοξες" αντιλήψεις περί αρμονίας, αλλά και εκείνον τον αυτοσχεδιασμό που στηρίζεται στις μηχανιστικές εναλλαγές στις κλίμακες, το κουαρτέτο του Coleman ανάγνωσε εγκαίρως "τα σχήματα της jazz που θα' ρθoυν" (Shapes of Jazz To Come, Atlantic, 1959). Ο δίσκος αυτός, μαζί με τις λίγο μεταγενέστερες δουλειές του John Coltrane και του Albert Ayler, εξακόντισαν την jazz στην "υπεραιχμή" (Thomas Pynchon) της πρωτοπορίας, σε σημεία πολύ μακρινών ηχοτοπικών συντεταγμένων. Το παίξιμο του Haden είχε καταλυτικό ρόλο στη σ' αυτή τη ριζοσπαστική μουσική σύλληψη: επηρεασμένος από τον Charles Mingus και συνομιλώντας με τoν σύγχρονό του Scott LaFaro, o Haden απελευθέρωσε το μπάσο από την περιοριστική οπισθοφυλακή της rhythm section, δίνοντάς του ισότιμο ρόλο στην έκφραση της μελωδίας.
Ο Haden συνεργάστηκε στα επόμενα χρόνια με τους John Coltrane, Carla και Paul Bley, Joe Henderson, Archie Shepp, Otis Blackwell, Bobby Timmons, Pat Metheny κ.ά. (συν τις πολυάριθμες προσωπικές ηχογραφήσεις του). Από το 1967 έως το 1976 ήταν μέλος του "αμερικανικού κουαρτέτου" του Keith Jarrett, ενώ ηχογράφησε και υπέροχα ντουέτα με τον μεγάλο πιανίστα, όπως το φετινό "Last Dance" (ECM).
Το magnum opus, όμως, του Haden ήταν η Liberation Music Orchestra (μαζί με τους Don Cherry, Carla Bley, Paul Motian, Gato Barbieri κ.ά.), μια πολυπρόσωπη μπάντα εναρμονισμένη με το αντιπολεμικό κίνημα, την Αντικουλτούρα και την αμερικανική Νέα Αριστερά. Στο πρώτο τους album (Impulse, 1970) μετέφρασαν με συγκλονιστικό τρόπο στη γλώσσα της jazz μια σειρά από τραγούδια του Ισπανικού Εμφυλίου, σε μια πράξη-καταγγελίας του πολέμου του Βιετνάμ. Το 2005 o Haden ενεργοποίησε και πάλι την Liberation Music Orchestra για την δημιουργία ενός ακόμα αντιπολεμικού concept: το album Not In Our Name (Verve), που κατακεραύνωσε τον ιμπεριαλισμό των Ρεπουμπλικανών του Μπους και τoν πόλεμο στο Ιράκ. Ο διεθνισμός και η αλληλεγγύη ήταν πάντα οι πυξίδες του έργου του, που απηχεί το εξεγερσιακό πνεύμα του '68.
