Της Κοζομπόλη - Αμανατίδη Παναγιώτα*
- Με συνεργασία των Υπουργείων Παιδείας, και Δικαιοσύνης, θεσμοθετήθηκε μια νέα αρχιτεκτονική για την παρεχόμενη εκπαίδευση στις φυλακές. Προβλέφθηκε η ίδρυση δομών εκπαίδευσης όλων των βαθμίδων σε όλες τις φυλακές, οι οποίες θα υλοποιούνται σταδιακά και σύμφωνα με τις εκπαιδευτικές ανάγκες, καθώς και η στελέχωση των εκπαιδευτικών μονάδων με μόνιμο προσωπικό του Υπουργείου Παιδείας και η συνεργασία των εκπαιδευτικών με το προσωπικό των καταστημάτων κράτησης.
Το σωφρονιστικό δίκαιο διέπει το σύνολο των κανόνων που ρυθμίζουν την έκτιση των ποινών κατά της ελευθερίας. Από το σωφρονιστικό σύστημα, από την άλλη, διαμορφώνεται η πραγματικότητα του τρόπου έκτισης της ποινής και εξαρτάται εάν αυτή έχει μόνο τιμωρητικό χαρακτήρα ή εάν μπορεί να λάβει και μία πιο ανθρωπιστική και κοινωνική κατεύθυνση. Όπως, επίσης, εάν τηρείται ο βασικός κανόνας ότι ο κρατούμενος στερείται μεν την ελευθερία του, διατηρεί όμως όλα τα δικαιώματά του, που απορρέουν από την προσωπικότητά του, όπως τα ορίζει το ανθρωπιστικό κεκτημένο και το ευρωπαϊκό και εθνικό προστατευτικό πλαίσιο. Το σωφρονιστικό σύστημα στοχεύει, επίσης, στην ανάπτυξη των πολιτικών επανένταξης, οι οποίες δημιουργούν συνθήκες μείωσης της υποτροπής.
Επομένως, τόσο ο τρόπος έκτισης της ποινής όσο και οι δράσεις για την πρόληψη της εγκληματικότητας είναι όψεις του ιδίου νομίσματος, δύο άξονες που πρέπει να αναπτύσσονται παράλληλα. Η συγκεκριμένη παραδοχή έχει υιοθετηθεί από την αριστερή διακυβέρνηση στο Υπουργείο Δικαιοσύνης Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το οποίο αναπτύσσει πολιτική που διαπνέεται από μία ανθρωπιστική θεώρηση της έννοιας του σωφρονισμού. Η αλλαγή αυτή πλεύσης αναγνωρίζεται από του ευρωπαϊκούς και διεθνείς οργανισμούς που παρατηρούν τις εξελίξεις στο σωφρονιστικό σύστημα της χώρας μας, σε αντίθεση με τα προηγούμενα χρόνια, κατά τα οποία υπήρξαν πολλές επιβαρυντικές εκθέσεις, αλλά και καταδικαστικές αποφάσεις σε βάρος μας, από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.
Η συγκεκριμένη φιλοσοφία αντικατοπτρίζεται σε όλα τα νομοθετήματα από το 2015. Καταργήθηκαν τα «καταστήματα κράτησης Γ τύπου», καθώς η δημιουργία τους επικρίθηκε από το σημαντικότερο μέρος της ποινικής και εγκληματολογικής επιστημονικής κοινότητας, για παραβίαση των αρχών της ισότητας και της αναλογικότητας. Έγιναν παρεμβάσεις στο Δίκαιο των Ανηλίκων, με στόχο την ελαχιστοποίηση του εγκλεισμού των ανηλίκων δραστών. Με διατάξεις προσωρινής ισχύος, που αποσκοπούν στην αποσυμφόρηση των καταστημάτων κράτησης, διατηρείται ο αριθμός των κρατουμένων στη χώρα κάτω από τις 10.000, ώστε να είναι ανάλογος με τη χωρητικότητα των φυλακών και οι συνθήκες διαβίωσης να είναι ανεκτές, αλλά και να υπάρχει δυνατότητα ανάπτυξης δραστηριοτήτων.
Δόθηκε περιεχόμενο στην κοινωνική επανένταξη των κρατουμένων και αναπτύχθηκαν εκπαιδευτικές δράσεις με την ίδρυση νέων σχολείων δεύτερης ευκαιρίας, νέων δημοτικών σχολείων και προγραμμάτων εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας. Με συνεργασία των Υπουργείων Παιδείας, και Δικαιοσύνης, θεσμοθετήθηκε μια νέα αρχιτεκτονική για την παρεχόμενη εκπαίδευση στις φυλακές. Προβλέφθηκε η ίδρυση δομών εκπαίδευσης όλων των βαθμίδων σε όλες τις φυλακές, οι οποίες θα υλοποιούνται σταδιακά και σύμφωνα με τις εκπαιδευτικές ανάγκες, καθώς και η στελέχωση των εκπαιδευτικών μονάδων με μόνιμο προσωπικό του Υπουργείου Παιδείας και η συνεργασία των εκπαιδευτικών με το προσωπικό των καταστημάτων κράτησης. Σε συνεργασία με τον ΟΑΕΔ υλοποιούνται προγράμματα κατάρτισης με ειδικότητες ψυκτικών, υδραυλικών και μαγείρων. Διευκολύνθηκε η πρόσβαση στα ΑΕΙ και η εξ αποστάσεως εκπαίδευση.
Αναβαθμίστηκαν τα εργαστήρια όπου εργάζονται οι κρατούμενοι (κλινοστρωμάτων στη Χαλκίδα, σεντονιών στη Ελαιώνα Θηβών) και ενισχύθηκαν οι αγροτικές φυλακές, ενώ λειτούργησε στον Ελαιώνα Θηβών και η πρώτη αγροτική φυλακή για γυναίκες. Είναι σημαντικό ότι με τη συνδρομή του Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης εκπαιδεύονται οι εργαζόμενοι των καταστημάτων κράτησης. Την ίδια στιγμή, τροποποιήθηκε το αναχρονιστικό νομοθετικό πλαίσιο, που είχε θεσμοθετηθεί το 1950, για τους ψυχικά ασθενείς δράστες, ώστε να υπερτερεί η θεραπεία της ποινής. Ενδυναμώθηκαν φορείς που στηρίζουν την επανένταξη, όπως η «Επάνοδος», και την πρόληψη της εγκληματικότητας, όπως οι Εταιρίες Προστασίας Ανήλικων.
Θεσπίστηκαν κανόνες σχετικά με τα δικαιώματα, την υποστήριξη και την προστασία θυμάτων εγκληματικότητας, και αυτοτελείς υπηρεσίες όπου τα ανήλικα θύματα έχουν εξειδικευμένη φροντίδα από την ώρα της καταγγελίας μέχρι και την ολοκλήρωση της ποινικής διαδικασίας, για την προστασία τους και την επανόρθωση του τραύματος που έχουν υποστεί ως θύματα, αλλά και για την αποφυγή της δευτερογενούς κακοποίησης. Παράλληλα, αναπτύσσονται δράσεις κοινωνικής πολιτικής, για τη στήριξη της οικογένειας, την εξάλειψη της παιδικής φτώχειας, την απλοποίηση και ενδυνάμωση του θεσμού της υιοθεσίας και της αναδοχής, που συμβάλλουν εκτός των άλλων στην αποτροπή της εγκληματικότητας.
Είναι σαφές ότι έχουν γίνει πολλά και ποιοτικά βήματα και έχουν ανοίξει νέοι δρόμοι στη σωφρονιστική / αντεγκληματική πολιτική. Υπάρχουν, όμως, και πολλά που πρέπει να γίνουν. Η επικείμενη τροποποίηση του ποινικού κώδικα, με τον αναμενόμενο εξορθολογισμό των ποινών, και η θέσπιση του νέου σωφρονιστικού κώδικα, που θα ακολουθήσει, θα είναι βήματα σε θετική κατεύθυνση.
Ενώ, όμως, είναι πολύ σημαντικό το γεγονός ότι η πρόληψη και η κοινωνική επανένταξη αποτελούν τον πυρήνα της σωφρονιστικής πολιτικής, τούτο δεν αποτελεί από μόνο του ικανή συνθήκη για την εφαρμογή αυτής της πολιτικής. Κυρίως, γιατί απαιτείται συστηματική δουλειά και βαθύτερη συζήτηση σε κοινωνική βάση, ώστε να ανατραπούν φοβικά στερεότυπα σε σχέση με το στόχο της επανένταξης των αποφυλακισμένων. Αντίστοιχα, στο επίπεδο της επαγγελματικής επαναδραστηριοποίησης, παραμένουν κωλύματα για την άσκηση διαφόρων επαγγελμάτων, τα οποία εμποδίζουν την εργασιακή επανένταξη εκείνου που εξέρχεται από το σωφρονιστικό σύστημα. Επιπλέον, λείπουν τα αναγκαία χρηματοδοτικά εργαλεία για τη στήριξη αυτής της πολιτικής, ενώ γραφειοκρατικές αγκυλώσεις εμποδίζουν την αξιοποίηση δυνατοτήτων που υπάρχουν. Το σημαντικό, όμως, είναι ότι έχει υιοθετηθεί μια διαφορετική φιλοσοφία για τη σωφρονιστική / αντεγκληματική πολιτική, η οποία παρά τις ποικίλες δυσκολίες υλοποιείται. Αυτό είναι ευεργετικό και για τα άτομα, αλλά και για το σύνολο του συστήματος και, τελικά, και της ίδιας της κοινωνίας.
* Πρόεδρος της Ειδικής μόνιμης επιτροπής σωφρονιστικού συστήματος και λοιπών δομών εγκλεισμού κρατουμένων, Βουλευτής Μεσσηνίας ΣΥΡΙΖΑ
