Από τη Διακήρυξη της Σαλαμάνκα το 1994 κι έπειτα, η ειδική αγωγή έγινε καθημερινότητα της εκπαιδευτικής μας πραγματικότητας. Αν και η εισαγωγή της στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση έγινε με τον σχετικό προβληματισμό (ποιοι αναλαμβάνουν, πώς και με ποια κριτήρια) και αρκετές γκρίνιες (λόγω κυρίως της αλλοίωσης των πινάκων των αναπληρωτών, που μέσω σεμιναρίων έπαιζαν σε διπλό ταμπλό), η Πολιτεία, τελικά, ορθώς την εφάρμοσε, υπέρ των μαθητών. Διατίθενται, επίσης, αρκετοί πόροι, που δεν μας περισσεύουν δα, και υπάρχουν αρκετές φωνές που εκφράζουν αμφιβολίες, ιδίως για το θέμα της συμπερίληψης -της συνεκπαίδευσης, δηλαδή, των παιδιών με ειδικές ανάγκες εκπαίδευσης στα γενικά σχολεία, μέσω παροχών υποστηρικτικών δομών διαφόρων μορφών-, κυρίως ως προς το αν όλα αυτά δεν αποτελούν παρά ευσεβείς πόθους κάποιων ιδεαλιστών κι αν αξίζει η όλη αναστάτωση στα εκπαιδευτικά συστήματα, κρίνοντας εκ του αποτελέσματος.
Τα κριτήρια
Στην Ελλάδα ως χρήζοντες στήριξης, μέσω της ειδικής αγωγής, κρίνονται μόνο οι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες. Προσοχή ας μην μπερδέψουμε τη μαθησιακή δυσκολία με τη μειωμένη απόδοση λόγω αδιαφορίας. Αν και τα διεθνώς αποδεκτά ποσοστά των μαθητών με δυσκολίες κυμαίνονται μεταξύ του 5% και του 7% του μαθητικού δυναμικού, στην Ελλάδα έχουμε «πετύχει» τριπλάσια ποσοστά και ενδόξως συνεχίζουμε να ανηφορίζουμε, μια πραγματικότητα που εγείρει πολλαπλά ερωτήματα σχετικά με κριτήρια και τον τρόπο εφαρμογής τους για την ένταξη μαθητών στην κατηγορία αυτή.
Κι όμως, στην ειδική αγωγή εντάσσονται και οι ταλαντούχοι μαθητές! Ο νομοθέτης, ακολουθώντας τα διεθνή πρότυπα, ορίζει ότι χρήζουν ειδικής αγωγής και οι χαρισματικοί και ταλαντούχοι μαθητές. Κι εδώ ας προσέξουμε ότι ως τέτοιοι δεν χαρακτηρίζονται οι μαθητές που είναι αποδοτικοί στα μαθήματά τους, σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που αποθεώνει την ισοπεδωτική μετριοκρατία. Ο Νόμος 3699/2008 (ΦΕΚ 199 2/10/2008, Άρθρο 3, παράγραφος 3) αναγνωρίζει «ως μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και τους μαθητές που έχουν μία ή περισσότερες νοητικές ικανότητες και ταλέντα ανεπτυγμένα σε βαθμό που υπερβαίνει κατά πολύ τα προσδοκώμενα για την ηλικιακή τους ομάδα. Με απόφαση του υπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, κατόπιν εισήγησης του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, ανατίθεται η ανάπτυξη προτύπων αξιολόγησης και ειδικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων για τους μαθητές αυτούς σε Σχολές ή Τμήματα ΑΕΙ που, κατόπιν πρόσκλησης που τους απευθύνει το υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, εκδηλώνουν ενδιαφέρον».
Οι ταλαντούχοι
Ωστόσο, η συγκεκριμένη διάταξη δεν έχει, δυστυχώς, ενεργοποιηθεί έως σήμερα. Καμία μέριμνα δεν υπάρχει για τους ταλαντούχους μαθητές, παρ’ όλο που εκτιμώνται περί τους 2.700. Αριθμός σχεδόν ανάλογος εκείνων που κρίνονται ότι έχουν μαθησιακές δυσκολίες. Οι μαθητές αυτοί αφήνονται βορά στην ιδιωτική εκπαίδευση, αν αντέχουν οικονομικά ή, εγκαταλείπονται και χάνονται μέσα στον ορμητικό ποταμό των μετρίων, που εδώ και δεκαετίες έχουν αναδειχθεί στην κυρίαρχη κοινωνική ομάδα, με απόλυτα δικαιώματα.
Η πρακτική αυτή είναι διαμετρικά αντίθετη από εκείνη των περισσοτέρων χωρών, που προσπαθούν να αξιοποιήσουν στο έπακρο τη δεξαμενή των ταλαντούχων μαθητών, με διαφορετικές μεθόδους και εύνοια υπέρ των οικονομικά αδύναμων. Ακόμα και στο θεοκρατικό Ιράν, υπάρχουν ιδιαίτερα σχολεία για τους ταλαντούχους και χαρισματικούς μαθητές (η περίφημη Maryam Mirzakhani, η πρώτη γυναίκα που τιμήθηκε με το μετάλλιο Fields, το λεγόμενο Nobel των μαθηματικών, προέρχεται από ένα τέτοιο σχολείο).
Ενδιαφέρον, εξάλλου, παρουσιάζει η άποψη των Ελλήνων εκπαιδευτικών, οι οποίοι δεν θεωρούν ούτε ελιτίστικη ούτε αντιδημοκρατική την ενίσχυση των χαρισματικών μαθητών με διαφοροποιημένο ή ενισχυμένο πρόγραμμα, το οποίο θα ανταποκρίνεται στις ικανότητές τους, σύμφωνα με τη μελέτη του Π. Λεπτοκαρύδη, το 2011. Θεωρούν ότι ίσες ευκαιρίες στην εκπαίδευση δε σημαίνει ίδιο πρόγραμμα για όλους, αλλά πρόγραμμα προσαρμοσμένο στις ανάγκες του κάθε παιδιού.
Η καμπύλη Gauss
Οι ταλαντούχοι μαθητές είναι η ατμομηχανή που θα τραβήξει τον τόπο προς τα πάνω, οι καινοτόμοι, που θα δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις για το καλύτερο αύριο, είναι «θέμα εθνικής επιβίωσης», όπως είχε σχολιάσει ο ακαδημαϊκός Θ. Τάσιος. Το εκπαιδευτικό μας σύστημα σωστά κοιτάζει προς το αριστερό τμήμα της καμπύλης Gauss, αλλά είναι καιρός να μεριμνήσει και για το δεξιό τμήμα της. Χρειάζονται, κατά τη γνώμη μας, άμεσες αλλαγές και βελτιώσεις, ώστε οι ταλαντούχοι μαθητές να εξελιχθούν ομαλά και σύμφωνα με τις δυνατότητές τους, προς όφελος τόσο ατομικό όσο και, ευρύτερα, κοινωνικό. Και αυτό, γιατί, ιδιαίτερα στις σημερινές εποχές της δυσπραγίας, δεν υπάρχει η πολυτέλεια της απώλειας τέτοιων μυαλών.
* Ο Μιχάλης Πετρόπουλος είναι φυσικός στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, MSc στην Εξειδίκευση Καθηγητών Φυσικών Επιστημών
