Η Συνθήκη της Λωζάννης είναι η οριστική συνθήκη ειρήνης, που υπογράφηκε στις 24 Ιουλίου 1923, μεταξύ των εμπολέμων του Α' Παγκοσμίου Πολέμου (1914-1918) και του Μικρασιατικού Πολέμου (1919-1922) στην περιοχή της Εγγύτερης Ανατολής και ειδικότερα της Βρετανίας, Γαλλίας, Ιταλίας, Ελλάδας, της Σερβο-Κροατo-Σλοβενίας, της Ρουμανίας, της Ιαπωνίας από το ένα μέρος και της Τουρκίας από το άλλο, και καθορίζει, μεταξύ άλλων, τα σύνορα της σημερινής Τουρκίας (η Ρωσία και η Βουλγαρία υπέγραψαν μόνο κάποια ειδικά κεφάλαια της συνθήκης). Ο πρόεδρος της Τουρκίας Ταγίπ Ερντογάν θυμήθηκε πριν από μερικές ημέρες, δηλαδή έπειτα από ενενήντα τρία χρόνια από την υπογραφή της συνθήκης, αλλά και ύστερα από δεκατρία χρόνια δικής του αδιάλειπτης παρουσίας στην ηγεσία της χώρας, να επικρίνει το τότε τουρκικό καθεστώς του Κεμάλ Ατατούρκ για υποχωρητικότητα στη σχετική διαπραγμάτευση, που είχε ως συνέπεια την παραχώρηση των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου στην Ελλάδα. Η επίκριση του ισλαμιστή Τούρκου προέδρου δεν έχει καμιά σχέση με την πραγματικότητα, για τους εξής λόγους:
Γιατί η συνθήκη που είχαν υπογράψει, τρία χρόνια πριν στη Λωζάννη, οι Τούρκοι ισλαμιστές ήταν η Συνθήκη των Σεβρών, της 10ης Αυγούστου 1920. Η συνθήκη αυτή επικύρωνε την παραχώρηση στην Ελλάδα των σημερινών ελληνικών νησιών του Ανατολικού Αιγαίου, που είχε πραγματοποιηθεί από τον Φεβρουάριο του 1914, παρ' όλο που δεν την είχε αποδεχτεί η Τουρκία. Παραχωρούσε επίσης στην Ελλάδα, και στερούσε από την Τουρκία, την Ανατολική Θράκη, τη διοίκηση της περιοχής της Σμύρνης, την Ίμβρο και την Τένεδο, που τελικά αποδόθηκαν στην Τουρκία με τη Συνθήκη της Λωζάννης. Τη Συνθήκη των Σεβρών είχε υπογράψει και αποδεχτεί η τότε ισλαμική-σουλτανική κυβέρνηση της Τουρκίας, δηλαδή οι ιδεολογικοί φίλοι του κ. Ερντογάν, που καταδίωκαν τους κεμαλικούς, οι οποίοι δεν ήθελαν να την αποδεχτούν. Ποιοι είναι οι ενδοτικοί;
Γιατί στη Λωζάννη η Τουρκία προσήλθε ως νικήτρια. Στο διάστημα 1920-1922 είχε επιβληθεί στην Τουρκία ο Κεμάλ που είχε καταφέρει κατά σειράν να προσεταιριστεί τους Κούρδους, να καταβάλει τους Αρμένιους, να διώξει τους Ιταλούς και τους Γάλλους, να απειλήσει τους Άγγλους που ήλεγχαν την Κωνσταντινούπολη και τέλος να νικήσει τους Έλληνες που αποδείχτηκαν τελικά οι μόνοι επικίνδυνοι αντίπαλοί τους (Γι' αυτό είναι γεμάτη η Τουρκία από αγάλματα του Κεμάλ και από μνημεία με παραστάσεις που δείχνουν τους Τούρκους να καταδιώκουν τον ελληνικό στρατό). Οι κεμαλικοί ακύρωσαν τη Συνθήκη των Σεβρών και επέβαλαν νέα συνδιάσκεψη, στη Λωζάννη, στην οποία προσήλθαν σχεδόν ως νικητές. Στις συνδιασκέψεις, οι νικητές είναι αυτοί που επιβάλουν τους όρους τους και όχι οι ηττημένοι. Και ειδικά, όσον αφορά στα ελληνικά θέματα, τους επέβαλε σε μεγάλο βαθμό. Διότι θέμα απόδοσης των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου στην Τουρκία, ούτε καν ετέθη στη Λωζάννη. Αντιθέτως ετέθη θέμα οριστικής εκχώρησης στην Ελλάδα της Ίμβρου και της Τενέδου, ο συμμαχικός παράγοντας όμως υποχώρησε, αποδεχόμενος ότι τα νησιά αυτά αποτελούν μέρος της ασφάλειας των Στενών.
Γιατί τα ελληνικά θέματα ήταν δευτερεύοντα για τους δυτικούς συμμάχους στην Λωζάννη. Η Βρετανία έδωσε τη μάχη της και στύλωσε τα πόδια της, για το βιλαέτι της Μοσούλης και τα πετρέλαιά του, η Γαλλία ενδιαφερόταν για τις εταιρίες, τα εκπαιδευτικά και θρησκευτικά της ιδρύματα και τους υπηκόους της στην Τουρκία, ενώ όλοι ήθελαν την ανεμπόδιστη διέλευση των πλοίων τους από τα Στενά και την εξόφληση των τουρκικών χρεών. Κάπου έπρεπε να είναι και υποχωρητικοί.
Γιατί την περίοδο της Λωζάννης οι διεθνείς συμπάθειες προς την Ελλάδα ήταν περιορισμένες. Κατ' αρχήν για πολλούς η ελληνική εκστρατεία στη Μικρά Ασία είχε ιμπεριαλιστικό χαρακτήρα. Επιπλέον όμως η τότε ελληνική κυβέρνηση είχε δημιουργήσει μεγάλες αντιπάθειες στους διεθνείς συντηρητικούς και ανακτορικούς κύκλους, μετά την εκτέλεση των έξι στο Γουδή. Αντίθετα, οι κεμαλικοί συγκέντρωναν τότε τις συμπάθειες του παγκόσμιου αντιαποικιακού κινήματος, αλλά και των διάφορων φιλελεύθερων όλου του κόσμου. Θεωρούνταν επίσης ότι ήταν αυτοί που θα εκσυγχρόνιζαν την Τουρκία, θα την έβαζαν στην τροχιά της ανάπτυξης και θα δημιουργούσαν μια μεγάλη αγορά για τις βιομηχανίες των δυτικών χωρών. Το αν και σε ποιο βαθμό επιτεύχθηκε αυτό, είναι ένα άλλο θέμα.
Αλλά και για τις ακρότητες που έγιναν στη διάρκεια του πολέμου, για τον διεθνή παράγοντα, οι ευθύνες ήταν μοιρασμένες. Να μην ξεχνάμε εδώ, ότι και ο ελληνικός στρατός δεν ήταν άμοιρος ευθυνών στον τομέα αυτό. Είχε να αντιμετωπίσει και άτακτους που έκαναν τα δικά τους, υφιστάμενοι βέβαια τις ανάλογες συνέπειες, οι οποίες όμως μερικές φορές αφορούσαν και τον άμαχο πληθυσμό, που χρησιμοποιούνταν ως ανθρώπινη ασπίδα.
Γιατί στη Λωζάννη, η Ίμβρος και η Τένεδος παραχωρήθηκαν στην Τουρκία κατά παράβαση της αρχής των εθνοτήτων, αφού είχαν τότε σχεδόν αμιγώς ελληνικό πληθυσμό. Αυτό έγινε κατόπιν των τουρκικών πιέσεων, που μόνο υποχωρητικότητα δεν λέγεται.
Γιατί η συνθήκη της Λωζάννης εγκρίθηκε από την τουρκική Εθνοσυνέλευση με 190 ψήφους υπέρ και 20 κατά. Οι όποιες αντιρρήσεις αφορούσαν κυρίως το θέμα της Μοσούλης. Αντίθετα, ήταν στην Ελλάδα που ακούστηκαν φωνές διαμαρτυρίας και μάλιστα από οπαδούς του Έλληνα διαπραγματευτή που ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος, όπως ο αρχηγός της Στρατιάς του Έβρου, στρατηγός Πάγκαλος και ο αρχηγός του στόλου, ναύαρχος Χατζηκυριάκος. Αλλά και η ίδια η ηγεσία της τότε βενιζελικής επαναστατικής ελληνικής κυβέρνησης είχε κατ' αρχήν υιοθετήσει τις απόψεις Πάγκαλου. Ήταν λοιπόν οι Έλληνες που αντιδρούσαν στη συμφωνία και όχι οι Τούρκοι.
Γιατί για την Ελλάδα η Συνθήκη της Λωζάννης ήταν η επικύρωση της Μικρασιατικής Καταστροφής. Γι’ αυτό λοιπόν, για την Τουρκία ούτε ήταν, ούτε είναι, ούτε φαίνεται οδυνηρή. Οδυνηρή ήταν για την Ελλάδα.
Ο Τούρκος πρόεδρος εμφανίζεται ως εθνικιστικότερος των εθνικιστών. Δεν είναι σίγουρο ότι το κάνει μόνο για εσωτερική κατανάλωση. Στη Μέση Ανατολή γίνεται σήμερα πόλεμος και δρομολογούνται κάποιες εξελίξεις, για τις οποίες η Τουρκία θα κληθεί να δώσει τη συγκατάθεσή της. Αυτή τη συγκατάθεση είναι πιθανόν να προσπαθήσει να την ανταλλάξει με παραχωρήσεις στο Αιγαίο ή κάπου αλλού στη Μεσόγειο. Χρειάζεται προσοχή.
