Τα συναισθήματα στην Τουρκία, ύστερα από την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος, ποικίλλουν. Από τη μια, μια μεγάλη μερίδα του κόσμου, που προέρχεται κυρίως από το κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) αλλά και από το Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης (MHP), βγαίνει κάθε βράδυ με σημαίες στους δρόμους στις μεγάλες πόλεις της Τουρκίας για να γιορτάσει τη νίκη κατά των πραξικοπηματιών και να αποτίσει φόρο τιμής στους νεκρούς που έπεσαν τη νύχτα της 15ης Ιουλίου. Από την άλλη, οι Τούρκοι που προέρχονται από τα πιο κοσμικά και προοδευτικά τμήματα της κοινωνίας ανησυχούν και προβληματίζονται από τις κινήσεις της τουρκικής κυβέρνησης την επαύριο της απόπειρας, φοβούμενοι ότι η τάση προς αυταρχικότητα του ΑΚP θα ενισχυθεί. Με άλλα λόγια, η πρόσκαιρη κοινωνική ενότητα που έμοιαζε να αναδύεται την περασμένη εβδομάδα δεν αναμένεται να διαρκέσει για πολύ.
Από τις μέχρι τώρα ενδείξεις μπορούμε να υποθέσουμε ότι οι πραξικοπηματίες προέρχονταν κυρίως από υποστηρικτές του ιμάμη Γκιουλέν, καθώς και από μεμονωμένους κεμαλικούς αξιωματικούς της «παλαιάς φρουράς». Η παρουσία γκιουλενιστών στον στρατό δεν αποτελεί έκπληξη. Οι, κατασκευασμένες όπως αποδείχτηκε, δικαστικές υποθέσεις Εργκένεκον/Βαριοπούλα τα χρόνια 2010-2012 έδωσαν την ευκαιρία στους υποστηρικτές του Γκιουλέν να εκκαθαρίσουν σε συνεργασία με το AKP το στράτευμα από τους κεμαλικούς αξιωματικούς και να τοποθετήσουν τους υποστηρικτές τους σε θέσεις ευθύνης. Το 2013 ξεκίνησε η σύγκρουση του ΑΚP με το κίνημα του Γκιουλέν, όταν το τελευταίο αποκάλυψε υποθέσεις διαφθοράς που αφορούσαν το ΑΚP. Η πηγή της σύγκρουσης βρίσκεται ουσιαστικά στην απόφαση του κινήματος του Γκιουλέν να ξεκινήσει έναν αγώνα για τον απόλυτο έλεγχο της κρατικής εξουσίας παραμερίζοντας ακόμα και τους πρώην συμμάχους τους στο ΑΚP. Ύστερα από την εξέλιξη αυτή, αρκετοί από τους αξιωματικούς που είχαν απομακρυνθεί με ευθύνη των γκιουλενιστών απαλλάχθηκαν από τις κατηγορίες τους και πολλοί από αυτούς επέστρεψαν στο στράτευμα.
Με άλλα λόγια, το AKP, προκειμένου να κερδίσει τη μάχη μέχρις εσχάτων εναντίον των γκιουλενιστών, έχτισε αναγκαστικές συμμαχίες με μερίδα των κεμαλικών αξιωματικών που θεωρούν το κίνημα του Γκιουλέν έναν αντίπαλο πολύ πιο αδίστακτο και αποφασισμένο από το μετριοπαθές AKP αλλά και υπεύθυνο για τις διώξεις τους την περίοδο 2010-2012. Παράλληλα, μεμονωμένοι κεμαλικοί αξιωματικοί πιθανόν να ήθελαν να κάνουν μια τελευταία προσπάθεια να ανατρέψουν την εξουσία του κόμματος ΑΚP τις πολιτικές του οποίου, τόσο για εσωτερικά όσο και για εξωτερικά ζητήματα, εχθρεύονταν και γι’ αυτό να συνεργάστηκαν με τους πραξικοπηματίες γκιουλενιστές.
Η αποτυχία του πραξικοπήματος έχει να κάνει αρχικά με το ότι οι πραξικοπηματίες αποτελούσαν ένα μικρό μόνο μέρος του τουρκικού στρατού σε αντίθεση με τα προηγούμενα πραξικοπήματα που σχεδιάζονταν από το Γενικό Επιτελείο και εφαρμόζονταν από όλη τη στρατιωτική ιεραρχία. Με άλλα λόγια, η κυβέρνηση είχε σημαντικές στρατιωτικές και αστυνομικές δυνάμεις στη διάθεσή της για την άμυνά της. Επιπλέον, οι τουρκικές υπηρεσίες πληροφοριών ενημερώθηκαν για το πραξικόπημα στις 15 Ιουλίου και οι αρχές ασφαλείας είχαν τουλάχιστον μερικές ώρες για την προετοιμασία τους.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι για πρώτη φορά στην τουρκική ιστορία οι πραξικοπηματίες αποτυγχάνουν στον στόχο τους. Την ίδια στιγμή, τα προοδευτικά τμήματα της τουρκικής κοινωνίας τονίζουν ότι υπάρχει ο κίνδυνος να ενισχυθούν οι αυταρχικές τάσεις και ο διχασμός στη χώρα. Την περασμένη εβδομάδα οι εικόνες με τα λιντσαρίσματα των στρατιωτών και τα θρησκευτικά συνθήματα στις συγκεντρώσεις του πλήθους είχαν προκαλέσει προβληματισμό σε πολλούς Τούρκους που προέρχονται από τα πιο κοσμικά τμήματα της κοινωνίας. Την Πέμπτη η τουρκική Βουλή ενέκρινε τρίμηνη κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Στο πλαίσιο αυτό, ο αναπληρωτής πρωθυπουργός, Νούμαν Κουρτλουμούς, δήλωνε: “Η Τουρκία θα αναστείλει την Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στον βαθμό που δεν έρχεται σε σύγκρουση με τις διεθνείς υποχρεώσεις της”. Όμως οι διώξεις των αντικαθεστωτικών συνεχίζονται καθημερινά με αυξανόμενη ένταση.
Τέλος, πέρα από τον διχασμό της χώρας, υπάρχει και ο κίνδυνος το Ισλαμικό Κράτος να εκμεταλλευτεί την αναταραχή για να πραγματοποιήσει και άλλες επιθέσεις στο τουρκικό έδαφος.
* Ο Δημήτριος Αναγνωστάκης διδάσκει Διεθνείς Σχέσεις στο πανεπιστήμιο Ορχάν Γκαζί της Προύσας
