ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΗ ΜΠΑΝΟΥ*
Δεν πάει πολύς καιρός, που ο υπουργός Παιδείας εγκαινίασε τη μέθοδο της εθελοντικής εργασίας για την κάλυψη των διδακτικών κενών στα σχολεία: οι "εθελοντές" διδάσκοντες δεν θ' αμείβονται με χρήματα, αλλά με "μόρια", τα οποία θα μπορούν να τους χρησιμεύσουν στους μελλοντικούς τους αγώνες για την κατάληψη μιας πιθανής δημόσιας ή ιδιωτικής θέσης. Ακολούθησε η ανεκδιήγητη έμπνευση του ίδιου υπουργού, που σκέφτηκε να ζητήσει από εκπαιδευτικούς με άδεια ανατροφής νεογέννητου ν' ανταλλάξουν την άδειά τους διδάσκοντας με μειωμένο ωράριο σε σχολεία με αμοιβή τριακόσια ευρώ επιπλέον του μισθού τους. Μετά και τη νέα εκδοχή της εξαγοράς εκπαιδευτικών για τριακόσια αργύρια, νέο κρούσμα "εθελοντισμού" καταγράφεται αυτή τη φορά στη Θεσσαλονίκη.
Το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος προσκαλεί εθελοντές να συμβάλλουν στην προετοιμασία και διεξαγωγή των παραστάσεων υπογράφοντας μάλιστα και συμφωνητικό με συγκεκριμένους όρους. Το γεγονός ότι μεταξύ των ουσιωδών όρων συμπεριλαμβάνεται και η "ένδυση χορηγικού διαφημιστικού αξεσουάρ (μπλουζάκι, φουλάρι κ.λπ.)", καθώς και η ανταμοιβή του εθελοντή με "δωρεάν είσοδο σε προκαθορισμένες παραστάσεις", έχει κι αυτό τη σημασία του.
Ωστόσο η κύρια είδηση αφορά στην ανάδυση της έννοιας του εθελοντισμού σε νέο πεδίο πολιτικής αντιπαράθεσης, αντίστοιχο μ' εκείνο της αξιολόγησης. Κατά συνέπεια αξίζει να δώσουμε λίγη περισσότερη προσοχή σ' αυτή τη νέα υπόθεση με την εθελοντική εργασία, πριν προλάβει να γενικευτεί.
Ο εθελοντισμός είναι η πεμπτουσία της στράτευσης των περισσότερων από εμάς στον χώρο της Αριστεράς. "Η στράτευση στα αριστερά κόμματα είναι εθελοντική, ενώ η ένταξη σε μια κοινωνία και η ιδιότητα του πολίτη δεν είναι εθελοντική" έγραφε ο Άγγελος Ελεφάντης ("Οργανωτικά III", Η Αυγή, 24/4/2005). Η θέση αυτή οδηγεί εμμέσως πλην σαφώς στη διάκριση δύο κατηγοριών: απ' τη μιά μεριά, των θεμελιωδών υποχρεώσεων του κράτους προς όλους τους πολίτες, κι απ' την άλλη, της ατομικής στάσης εκείνου του πολίτη που, χωρίς αντάλλαγμα, εντάσσει τις δράσεις του στο πλαίσιο των επιλογών ενός στενότερου ή ευρύτερου πολιτικού χώρου. Αυτή η δεύτερη πρακτική μπορεί να χαρακτηρίζεται εθελοντισμός, ωστόσο στην ουσία συνιστά γνήσια έκφραση των διαχρονικών αξιών της συνεργατικότητας, της αλληλεγγύης, της ισότητας, της δικαιοσύνης. Όσο εντατικότερα χρησιμοποιείται ο όρος "εθελοντισμός" χωρίς την παραπάνω αναγκαία εννοιολογική διάκριση, τόσο αυξάνεται ο κίνδυνος της σύγχυσης στη συνείδηση των πολιτών.
Ο εθελοντισμός προϋποθέτει την ανάληψη της πλήρους ευθύνης του πράγματος, για το οποίο προσφέρονται οι εθελοντές και, κατά τη γνώμη μου, συνδέεται στενά με την αυτοδιαχείριση. Συνηθίζουμε να συνδέουμε την έννοια της αυτοδιαχείρισης με τις υπό χρεωκοπία ιδιωτικές επιχειρήσεις ή άλλες κοινωφελείς επιχειρήσεις, τις οποίες θα πρέπει να πάρουν στα χέρια τους οι εργαζόμενοι και να τις λειτουργούν. Ωστόσο οι ραγδαίες εξελίξεις επιβάλλουν την επέκταση των αυτοδιαχειριστικών αντιλήψεων και στις δημόσιες δομές. Το συμπέρασμα αυτό προέκυψε αβίαστα και από την περσινή μεγάλη δημόσια συζήτηση με τη Ναόμι Κλάιν, που έγινε στον χώρο της αυτοδιαχειριζόμενης ΒΙΟΜΕ στη Θεσσαλονίκη.
Απέναντι στις καινοφανείς "περί εθελοντισμού" κορώνες των κυβερνητικών στρατηγών, που έρχονται να συνδράμουν την απέλπιδα "εκστρατεία της αξιολόγησης" σαν συμπληρωματικό δεκανίκι μιας καταρρέουσας κυβέρνησης, η Αριστερά έχει ν' αντιτάξει την αληθινή Δημοκρατία: το μέτρο του αναγκαίου για την κοινωνία εθελοντισμού, αλλά και της αναγκαίας αλληλεγγύης, ταυτίζεται με το μέτρο της ευθύνης, που αναλαμβάνει ο πολίτης για το έργο το οποίο προσφέρει προς την κοινωνία.
Ο γνήσιος εθελοντισμός, ως τελευταίο καταφύγιο απέναντι στην ανθρωπιστική κρίση, δεν γεννιέται ούτε από το αντάλλαγμα, με το οποίο επιχειρείται η εξαγορά του "εθελοντή", ούτε από τον φόβο της ψευτοαξιολόγησης που θ' ακολουθήσει. Συνδεδεμένος με την αυτοδιαχείριση καλλιεργεί συστηματικά στις συνειδήσεις των εργαζομένων τις αξίες της αλληλεγγύης, της ισότητας, της δικαιοσύνης –τις διαχρονικές αξίες της Αριστεράς.
_______________
*Ο Βασίλης Μπάνος είναι εκπαιδευτικός.
