Μία μέρα, πριν από επτά χρόνια, δύο μαθητές ενός Δημοτικού σχολείου στη Δυτική Αττική δεν ξαναμπήκαν στις τάξεις τους. Ήταν δύο ξαδέρφια. Το ένα απομακρύνθηκε από την περιοχή μαζί με την οικογένειά του, το άλλο έπεσε νεκρό από σφαίρες. Τα δύο μικρά παιδιά, Έλληνες Ρομά στην καταγωγή, έπαιζαν με όπλα. Το ίδιο Δημοτικό σχολείο σήμερα -και ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του ‘90- περιφρουρεί με κάγκελα τα παράθυρά του (από τότε και ακόμη πιο νωρίς οι σφαίρες διέλυαν τα σχολικά παράθυρα). Κι όμως, όπως επισημαίνουν οι εκπαιδευτικοί, μόνο με φυλακή δεν μπορεί κανείς να το παρομοιάσει.
“Από το 2002 που βρίσκομαι εδώ μέχρι σήμερα, έχει συντελεστεί μια ραγδαία αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά έρχονται και φεύγουν από το σχολείο. Κάποτε ήταν κάθε μέρα ματωμένα τα παιδιά, σήμερα όμως τα βλέπει κανείς να φεύγουν ήσυχα μαζί και να γυρίζουν σπίτι” λέει στην “Α” η Β.Κ., που υπηρετεί στο σχολείο τα τελευταία 15 χρόνια. Το ίδιο σχολείο μέσα στην εβδομάδα έκανε και σχολική γιορτή -παραδοσιακά, όπως κάθε καλοκαίρι- αφιερωμένη στην εναντίωση στην οπλοχρησία και τη βία.
Ο θάνατος του εντεκάχρονου μαθητή από το Μενίδι, που έχασε τη ζωή του από μια αδέσποτη σφαίρα μέσα στο προαύλιο του σχολείου του ήταν η αφορμή. Μια αφορμή που έφερε ξανά στο προσκήνιο τις αιτίες, τη δυσκολία της συνύπαρξης διαφορετικών πληθυσμών, τη διαφορετική κουλτούρα, την γκετοποίηση των Ρομά, την αδιαφορία των θεσμών πολλές φορές. Έφερε, όμως, στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος και τον ρόλο της εκπαίδευσης, τα προβλήματα και τις καταστάσεις που καλούνται να αντιμετωπίσουν σχολεία με σχεδόν 100% Ρομά πληθυσμό, τις χρόνιες ελλείψεις που δυσχεραίνουν χρόνια τώρα το έργο των δασκάλων. Κι όμως, όσοι διδάσκουν μαθητές Ρομά δεν θέλουν να εγκαταλείψουν στο τέλος της χρονιάς το σχολείο, όπως υποστηρίζουν όταν ρωτηθούν.
Στο σχολείο αυτό, που βρίσκεται στο Ζεφύρι, κάθε χρόνο ο μαθητικός πληθυσμός ανανεώνεται. "Πολλά παιδιά φεύγουν, πηγαίνουν σε άλλα σχολεία, υπάρχουν βεντέτες ή άλλα θέματα" λέει η εκπαιδευτικός, αλλά τονίζει πως μέσα στη χρονιά οι μαθητές συνυπάρχουν κάθε χρόνο "πιο αρμονικά". "Γίνεται δουλειά" σημειώνει η Β.Κ. και βεβαιώνει ότι "με τόσο διαφορετικές περιπτώσεις που καλείται ο δάσκαλος να διαχειριστεί, συνειδητοποιεί κι ο ίδιος την αξία του σχολείου".
Δέσμη μέτρων
Την Παρασκευή, ο υπουργός Παιδείας, Κώστας Γαβρόγλου, σε συνέχεια του τραγικού θανάτου του Μάριου στο Μενίδι, ανακοίνωσε σειρά μέτρων για την εκπαίδευση των Ρομά. Πρώτον, θα μειωθεί ο αριθμός των μαθητών ανά τάξη από 25 σε 15. Έπειτα, ένας κοινωνικός λειτουργός θα αναλάβει να διαμεσολαβεί ανάμεσα στο σχολείο και στην οικογένεια. Πόσο σημαντικό είναι αλήθεια αυτό; “Οι γονείς είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε” λέει η Β.Κ. και διηγείται: “Τα παιδιά μέσα στην οικογένεια εξοικειώνονται με το όπλο. Ένας μαθητής μάς είχε πει ότι ο πατέρας του έριχνε με το πιστόλι στον αέρα και ‘ευτυχώς πέτυχε το πόδι της θείας μόνο’, για να συνεχιστεί κανονικά το γλέντι που είχαν στήσει αμέσως μετά”.
Άραγε, αν έμεναν παραπάνω στον χώρο του σχολείου, θα γλίτωναν τα παιδιά αυτά από τη βία, την εργασία στην οποία πολλές φορές αναγκάζονται ή ακόμη και από τον γάμο που τους επιβάλλεται σε ηλικία εφηβική; Όπως ανακοίνωσε ο Κ. Γαβρόγλου, “Στα σχολεία που φοιτούν μαθητές Ρομά θα πρέπει να είναι υποχρεωτική η παρακολούθηση του ολοήμερου σχολείου”. “Νομίζουμε ότι το να συνεχίζουν οι μαθητές μετά τις 13.15 έως τις 16.00 το απόγευμα, όπου υπάρχουν πολύμορφες δραστηριότητες στα σχολεία, θα παίξει επίσης έναν πάρα πολύ σημαντικό ρόλο” είπε και τέλος προανήγγειλε την πειραματική εφαρμογή από φέτος της υποχρεωτικής λειτουργίας Σχολής Γονέων, βάσει της ευρωπαϊκής εμπειρίας.
Κυρίως στα κορίτσια η διαρροή
Δάσκαλος σε διαπολιτισμικό σχολείο στον Κεραμεικό, ο Α.Π. έχει έρθει αντιμέτωπος με την προβληματική κατάσταση που πολλές φορές οι γονείς των μαθητών Ρομά προκαλούν. “Η σχολική διαρροή από την Α' τάξη ως τη ΣΤ' τάξη του Δημοτικού είναι αξιοσημείωτη. Και αφορά κυρίως τα κορίτσια. Οι γονείς τους τα παντρεύουν από πολύ μικρή ηλικία και δεν τα ξαναβρίσκουμε στο σχολείο” εξηγεί. Στις περιοχές της Δυτικής Αττικής, η κατάσταση είναι ακόμη πιο απογοητευτική. Η μαθητική διαρροή ανά βαθμίδα εκπαίδευσης μπορεί να ξεπερνά και το 40% ή 50%.
Όμως, για όσα παιδιά καταφέρνουν να ολοκληρώσουν το σχολείο, να αντισταθούν έστω και λίγο στο έθιμο -ολοένα περισσότερο όσο τα χρόνια περνούν-, ανοίγονται νέοι δρόμοι. “Οι παλιοί μας μαθητές βάφουν σήμερα το σχολείο, εργάζονται κανονικά, φέρνουν τα παιδιά τους στις τάξεις” τονίζει η Μ.Β., διευθύντρια σε Δημοτικό σχολείο στον Ασπρόπυργο. Μάλιστα, επισημαίνει ότι πολλοί γονείς Ρομά στέκονται αρωγοί στο πλευρό του σχολείου να αντιμετωπίσει τα προβλήματά του. Κι αυτό γιατί υπάρχει μια αμφίδρομη αλληλεγγύη και υποστήριξη μεταξύ της σχολικής κοινότητας και της τοπικής κοινωνίας.
Κάθε Σεπτέμβριο στους καταυλισμούς
“Πολλές φορές, για να γράψουμε τα παιδιά, βγαίνουμε τον Σεπτέμβριο, στην περίοδο εγγραφών στους καταυλισμούς, να βοηθήσουμε τις μητέρες που έχουν πολλά παιδιά με τη διαδικασία, να πείσουμε όσους γονείς φοβούνται” λέει. “Ευτυχώς, συνεργαζόμαστε και με το Γραφείο Στήριξης Ρομά του ΤΕΙ Αθήνας κι έτσι τους παρέχουμε ακόμη μεγαλύτερη υποστήριξη” τονίζει.
“Τα παιδιά Ρομά δεν είναι διαφορετικοί, αλλόκοτοι άνθρωποι. Θέλουν άλλους χειρισμούς, έχουν ζήσει πολλή εκμετάλλευση και είναι πολύ καχύποπτα” συμπληρώνει, εξηγώντας όμως πως αυτό δεν αποτυπώνεται στις σχέσεις των μαθητών διαφορετικών πληθυσμών μεταξύ τους. “Τα παιδιά στο σχολείο μας, Ρομά διαφορετικών εθνοτικών καταβολών, Έλληνες και παλιννοστούντες, κάνουν όλα παρέα. Μαζί φέτος κέρδισαν το 2ο Βραβείο Γαλλοφωνίας του Γαλλικού Ινστιτούτου, μαζί έλαβαν συμμετοχή και προκρίθηκαν σε ευρωπαϊκά εκπαιδευτικά προγράμματα” εξηγεί η διευθύντρια από τον Ασπρόπυργο, ενώ ο δάσκαλος Α.Π. από το διαπολιτισμικό σχολείο στον Κεραμεικό περιγράφει πως εξίσου καλά συνυπάρχουν Ρομά, Έλληνες, μουσουλμάνοι της Θράκης, αλλά και προσφυγόπουλα.
Δυνατότητα εισαγωγής σε ΤΕΙ χωρίς εξέταση
Σήμερα, παιδιά Ρομά κατορθώνουν να ολοκληρώσουν και τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Τον ακριβή αριθμό τους δεν μπορούμε να τον γνωρίζουμε, αφού η ΕΛΣΤΑΤ δεν καταγράφει τους Ρομά ως διακριτή πολιτισμική ομάδα. Για όσους τελειώνουν, όμως, η συμμετοχή στη διαδικασία των Πανελλαδικών είναι πολύ πιο σπάνια. Ο υπουργός Παιδείας Κ. Γαβρόγλου και ο αναπληρωτής υπουργός Προστασίας του Πολίτη Ν. Τόσκας συζήτησαν την Παρασκευή τρόπους ώστε όποιοι μαθητές Ρομά παίρνουν απολυτήριο Λυκείου να μπορούν να εισάγονται χωρίς εξετάσεις σε ορισμένα τμήματα των ΤΕΙ -όπως αυτά των κοινωνικών λειτουργών ή και παιδαγωγικά τμήματα. Παράλληλα, διερευνάται και η αντίστοιχη δυνατότητα που υπάρχει στις σχολές της αστυνομίας.
Η μαρτυρία μιας δασκάλας στην ενισχυτική
Ένα παιδί μετράει... τα «φωτάκια στον ουρανό»
«Πηγαίνοντας και ζώντας σε αυτό το σχολείο, ένιωσα ότι, παρ’ ότι έκαναν το μεγάλο βήμα να μπουν σε σχολικούς χώρους, τη στιγμή που δεν το προωθεί η κουλτούρα τους, ένιωθες ότι είναι παιδιά ενός κατώτερου θεού» εξιστορεί η Π.Ν., που έκανε ενισχυτική διδασκαλία σε δημόσιο σχολείο όπου μαθήτευαν Ρομά παιδιά στη Φυλή. «Έδειχναν ότι έρχονται από πλήρως αναλφάβητες οικογένειες επί σειρά γενεών, ζούσαν σε πολύ σκληρές συνθήκες, βίωναν πολύ σκληρά πράγματα. Αυτό σε έκανε να πιστεύεις ότι, δυστυχώς, και να τελείωναν το σχολείο, χωρίς να αλλάζει η νοοτροπία των γενεών που περιέβαλλαν τα παιδιά αυτά, τα περισσότερα δεν θα κατέληγαν σε μια φυσιολογική επαγγελματική αποκατάσταση. Τα παιδιά δεν μπορούσαν να εκφραστούν εύκολα, μιλούσαν για τα αστέρια και τα αποκαλούσαν ‘φωτάκια στον ουρανό’. Ήταν πολύ θυμωμένα με τον Άγιο Βασίλη, διότι καμιά χρονιά δεν τους είχε φέρει δώρο, ενώ άκουγαν από άλλα παιδάκια ότι έπαιρναν δώρα» εξηγεί μεταφέροντας εικόνες από την τάξη.
Ρατσισμός με πολλούς φορείς
Ιδιαίτερα στέκεται στη ρατσιστική αντιμετώπιση που δέχονται τα παιδιά Ρομά: «Αν σημειωνόταν κάποια κλοπή, κατηγορούνταν τα παιδιά αυτά μόνο και μόνο επειδή είναι Ρομά, τη στιγμή που ορκίζονταν ότι δεν είχαν κλέψει και ήταν αλήθεια. Τους έδειχνα την εμπιστοσύνη μου και τους έδινα δικά μου πράγματα να τα φυλάνε και έτσι τόσο τα ίδια όσο και οι οικογένειές τους με αισθάνθηκαν ως ‘οικογένεια’». Ταυτόχρονα, «υπήρχαν γονείς που υποστήριζαν τη Χρυσή Αυγή, από τους οποίους δεχόμουν επανειλημμένες πιέσεις και τραμπουκισμούς επειδή υπερασπιζόμουν και τα παιδιά που ήταν Ρομά. Πέραν του γεγονότος ότι δέχονταν έντονο ρατσισμό από τους Έλληνες πολίτες, υπήρχε και πολύ σοβαρό ρατσιστικό πρόβλημα μεταξύ των Ρομά και των μεταναστών που ζούσαν στην περιοχή και αναπτύσσονταν βεντέτες που θα μπορούσαν να εξελιχθούν σε θανατηφόρα περιστατικά».
Το κράτος συντηρεί την παραβατικότητα
Μιλώντας για την παραβατικότητα, η Π.Ν. σημειώνει ότι «μπορεί, να ανεπτυγμένη στις συγκεκριμένες περιοχές και ειδικά στη φυλή που ανήκουν, ωστόσο γι’ αυτό ευθύνονται ανά τα χρόνια οι κυβερνήσεις και η Πολιτεία, που δεν μερίμνησε ώστε αυτοί οι άνθρωποι να λάβουν εκπαίδευση και παιδεία ανάλογη. Αντιθέτως, συντήρησαν αυτήν την κατάσταση προκειμένου να κυκλοφορεί μαύρο χρήμα μέσω όπλων, ναρκωτικών κ.λπ. Η παραβατικότητα δεν είναι γραμμένη στο DNA αυτών των ανθρώπων.
“Επιμένω”, υπογραμμίζει, “δεν είναι στο DNA τους να έχουν παραβατική συμπεριφορά. Δημιουργείται επειδή πολλές γενιές παραμένουν αναλφάβητες, γίνονται έρμαια κάποιου αρχηγού της φυλής και φοβούνται πάρα πολύ να απεγκλωβιστούν από αυτό προκειμένου η περιοχή τους να βρίσκεται υπό ειρηνικές καταστάσεις. Ο ρατσισμός απέναντι στους Ρομά υπάρχει χρόνια. Επειδή κάποιος ζει στα Άνω Λιόσια και είναι μελαμψός, συνεπάγεται ότι είναι παραβατικός”.
Ο φαύλος κύκλος του ρατσισμού
“Κάποιοι καταβάλλουν σοβαρές προσπάθειες να στείλουν τα παιδιά στο σχολείο», τονίζει η Π.Ν., «και πολλά εγκαταλείπουν επειδή οι γονείς τους είναι αναλφάβητοι και δεν μπορούν να τα βοηθήσουν στο διάβασμα, ενώ παράλληλα και οι δάσκαλοι αδιαφορούν πλήρως να βοηθήσουν ένα παιδί που είναι Ρομά. Η δουλειά εκεί θεωρείται δυσμενής μετάθεση. Οι Ρομά, θέλοντας να αμυνθούν στον ρατσισμό, γίνονται και αυτοί ρατσιστές προς τους λευκούς. Όταν πήγα στο σχολείο, με περίμεναν Ρομά μαμάδες στο προαύλιο και με ρώτησαν θυμωμένες ‘Θα είσαι καλή με τα δικά μας τα παιδιά;’».
