Δικαιοσύνη για ένα ξεχασμένο έγκλημα ζητούν τέσσερις γυναίκες από τη Νιγηρία. Από πολλές απόψεις ο δικαστικός αγώνας που ξεκίνησαν την προηγούμενη εβδομάδα θυμίζει εκείνον του Δαυίδ ενάντια στον Γολιάθ. Απέναντί τους έχουν έναν πετρελαϊκό κολοσσό ο οποίος κατηγορείται για τη βάναυση καταστολή των προσπαθειών της φυλής των Ογκόνι στη Νιγηρία να προστατεύσουν τη γη και τις ζωές τους από την καταστροφική ρύπανση.
Δικαστήριο της Χάγης εξέτασε την προηγούμενη Τρίτη την προσφυγή των Έσθερ Κιομπέλ, Βικτόρια Μπέρα, Μπλέσινγκ Εάβο και Τσάριτι Λεβούλα. Δύο από αυτές κατέθεσαν στο δικαστήριο ενώ στις άλλες δύο δεν χορηγήθηκαν οι απαραίτητες βίζες ώστε να κατορθώσουν να ταξιδέψουν στην Ολλανδία. Οι τέσσερις Νιγηριανές, χήρες των "εννέα Ογκόνι", όπως έγιναν ευρύτερα γνωστοί, ενάγουν τη Shell για τον ρόλο της στην παράνομη σύλληψη, κράτηση, τη δίκη - παρωδία και την εκτέλεση των συζύγων τους το μακρινό 1995.
Αναρμόδιο... έντεκα χρόνια μετά
"Αυτή θα είναι η πρώτη φορά, σε μια μάχη για δικαιοσύνη που εκτείνεται σε περισσότερες από δύο δεκαετίες, που η Έσθερ Κιομπέλ και οι άλλες γυναίκες θα έχουν την ευκαιρία να πουν τις ιστορίες τους στο δικαστήριο. Αυτές οι γυναίκες πιστεύουν ότι οι σύζυγοί τους θα ζούσαν ακόμα και σήμερα, αν δεν εμπλεκόταν το συμφέρον της Shell, το οποίο ενθάρρυνε την αιματηρή καταστολή των διαδηλωτών κατά της κυβέρνησης της Νιγηρίας, ακόμη και όταν γνώριζε το ανθρώπινο κόστος" σημειώνει η Διεθνής Αμνηστία, που υποστηρίζει τις ενάγουσες και τη νομική ομάδα τους.
Η παραπομπή, βέβαια, μιας πανίσχυρης πολυεθνικής στη Δικαιοσύνη δεν είναι απλή υπόθεση και η Έσθερ Κιομπέλ το γνωρίζει περισσότερο από κάθε άλλον. Προσέφυγε για πρώτη φορά κατά της Shell σε δικαστήριο της Νέας Υόρκης το 2002, το οποίο χρειάστηκε έντεκα ολόκληρα χρόνια για να κρίνει τελικά ότι είναι αναρμόδιο να εκδικάσει την υπόθεση.
Με τη βοήθεια της Διεθνούς Αμνηστίας, που σε πολλές εκθέσεις της έχει καταδείξει τον ρόλο της Shell σε εκτεταμένες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο Δέλτα του Νίγηρα, η πεισματάρα Νιγηριανή προσέφυγε τελικά στην ολλανδική Δικαιοσύνη καθώς η έδρα της πολυεθνικής βρίσκεται στη Χάγη.
Στην ακροαματική διαδικασία της Τρίτης ο συνήγορος της Shell Γουεμέκε Γουάισμαν αρνήθηκε τις κατηγορίες και υποστήριξε ότι η υπόθεση θα πρέπει να απορριφθεί από το δικαστήριο λόγω παραγραφής των κατηγοριών, ενώ έθεσε και πάλι θέμα δικαιοδοσίας ισχυριζόμενος ότι η θυγατρική της Shell στη Νιγηρία λειτουργεί "ανεξάρτητα" από τη μητρική Royal Dutch Shell.
Αιματηρή καταστολή
Για τι ακριβώς όμως κατηγορείται η πετρελαϊκή εταιρεία; Μια σύντομη αναδρομή στα γεγονότα των τελευταίων χρόνων στη Νιγηρία είναι απαραίτητη σε αυτό το σημείο. Το πραξικόπημα του στρατηγού Σάνι Αμπάτσα το 1993 οδήγησε πολύ σύντομα στην καταστολή κάθε πολιτικής δραστηριότητας στη χώρα. Το βαρύτερο τίμημα πλήρωσε η φυλή των Ογκόνι στο Δέλτα του Νίγηρα, που επί χρόνια αγωνίζονταν για την προστασία της γης τους.
Το Κίνημα για την Επιβίωση του Λαού των Ογκόνι (MOSOP) είχε υποχρεώσει, έπειτα από επίμονες κινητοποιήσεις του, τη Shell να αναστείλει προσωρινά κάθε δραστηριότητα στο Δέλτα του Νίγηρα. Ο ηγέτης της οργάνωσης, ο Νιγηριανός συγγραφέας και περιβαλλοντικός ακτιβιστής Κεν Σάρο - Βίβα, διεκδικούσε τη συνταγματική κατοχύρωση των δικαιωμάτων των Ογκόνι, πολιτική αυτονομία για τις περιοχές όπου ζούσαν και την προστασία της γης τους από μια "οικολογική καταστροφή".
Το καθεστώς του Αμπάτσα διευκόλυνε με κάθε μέσο την επαναδραστηριοποίηση της Shell στο Δέλτα του Νίγηρα. Συγκρότησε μέχρι και ειδική δύναμη των ενόπλων δυνάμεων, την ISTF, και την έστειλε να τσακίσει την αντίσταση στις περιοχές των Ογκόνι. Την πρώτη κιόλας μέρα της ανάπτυξής τους εκεί, οι στρατιώτες πυροβόλησαν και σκότωσαν πέντε διαδηλωτές έξω από το διυλιστήριο της εταιρείας στο Ρουμουομπικοκάνι.
Τους επόμενους μήνες η Διεθνής Αμνηστία κατέγραψε περισσότερες από 50 εξωδικαστικές εκτελέσεις, βιασμούς και βασανιστήρια που πραγματοποιήθηκαν από μέλη της ISTF. Εκτιμάται ότι οι ειδικές δυνάμεις του νιγηριανού στρατού ευθύνονται για εκατοντάδες θανάτους και καταστροφές χωριών, που προκάλεσαν ακόμη περισσότερους πρόσφυγες.
Τι συνέβη όμως με την οργάνωση του Σάρο - Βίβα; Τον Μάιο του 1994, τέσσερις ηγέτες των Ογκόνι δέχτηκαν επίθεση από δεκάδες αγνώστους και ξυλοκοπήθηκαν μέχρι θανάτου. Οι αρχές κατηγόρησαν αμέσως τη MOSOP για τη επίθεση. Ο Σάρο - Βίβα και δώδεκα άλλα μέλη της οργάνωσης συνελήφθησαν και, έπειτα από μια δίκη που αμφισβητήθηκε από νομικές οργανώσεις και οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε όλο τον κόσμο, απαγχονίστηκε το 1995 μαζί με άλλους οκτώ συναγωνιστές του, ανάμεσα τους και τον Μπαρινέμ Κιομπέλ, σύζυγο της Έσθερ.
Η Shell δεν έκρυψε τη συγκίνηση της. "Οι εκτελέσεις του Κεν Σάρο - Βίβα και των άλλων Ογκόνι ήταν τραγικά γεγονότα που πραγματοποιήθηκαν από την τότε στρατιωτική διακυβέρνηση στη χώρα. Συγκλονιστήκαμε και λυπηθήκαμε όταν ακούσαμε την είδηση. Η Shell έκανε έκκληση στη νιγηριανή κυβέρνηση ζητώντας επιείκεια. Προς μεγάλη μας λύπη, η έκκλησή μας δεν εισακούστηκε" ανέφερε σε ανακοίνωσή της.
Οι κατηγορίες κατά της Shell
Η Διεθνής Αμνηστία έχει μια εντελώς διαφορετική άποψη. "Υπάρχουν αποδείξεις ότι η Shell επανειλημμένα ενθάρρυνε τον νιγηριανό στρατό να αντιμετωπίσει τις κινητοποιήσεις ακόμη και όταν γνώριζε για τις ωμότητες που θα επακολουθούσαν -τους φόνους, τους βιασμούς, τα βασανιστήρια και το κάψιμο χωριών" τονίζει η επικεφαλής Διεθνών Θεμάτων της οργάνωσης Όντρεϊ Γκόκραν.
Η Αμνηστία κατηγορεί τη Shell ότι παρείχε κάθε δυνατή υποστήριξη στις νιγηριανές δυνάμεις, τις εφοδίαζε, τις μετέφερε, ενώ πλήρωνε και διοικητή τους διαβόητο για τα εγκλήματα του κατά των Ογκόνι. Η οργάνωση υποστηρίζει ότι διαθέτει έγγραφα που αποδεικνύουν τη μεταβίβαση 900 δολαρίων σε μονάδα των ειδικών δυνάμεων προκειμένου να "αποκατασταθεί η τάξη" στη γη των Ογκόνι. Και η πληρωμή έγινε μόλις δέκα μέρες πριν η συγκεκριμένη μονάδα ανοίξει πυρ κατά άοπλων διαδηλωτών έξω από τις εγκαταστάσεις της Shell στο Πορτ Χάρκουρτ.
Το ολλανδικό δικαστήριο θα αποφασίσει στις 8 Μαΐου αν η υπόθεση θα απορριφθεί ή θα εκδικαστεί. Σε κάθε περίπτωση η Διεθνής Αμνηστία θεωρεί επιτυχία ότι τα πράγματα έφτασαν έως εδώ. "Είναι μια ιστορική στιγμή που έχει τεράστια σημασία για τους ανθρώπους που έχουν πληγεί από την απληστία και την απερισκεψία των πολυεθνικών εταιρειών" σημειώνει ο εκπρόσωπός της Μαρκ Ντάμετ.
Την ίδια ικανοποίηση εκφράζει και η Έσθερ Κιομπέλ. "Βρέθηκα στο δικαστήριο και είπα στον δικαστή ότι θέλω δικαιοσύνη και τη μετά θάνατον δικαίωση των ανθρώπων που κρεμάστηκαν" δηλώνει. "Όλα αυτά τα χρόνια η Shell δεν σταμάτησε να με πολεμά για να διασφαλίσει ότι η υπόθεση δεν θα έφτανε ποτέ στα δικαστήρια. Προτιμούν να κάνουν αυτό αντί να επανορθώσουν αυτό που έκαναν στον σύζυγό μου".
