Της Νατάσσας Ρωμανού*
Η χρονιά που πέρασε μαζί με τα προηγούμενα δύο έτη ήταν οι θερμότερες χρονιές που έχουν καταμετρηθεί από το 1880. Ειδικά, από το 1950 και μετά, κάθε δεκαετία η θερμοκρασία του πλανήτη αυξάνεται σταθερά και είναι πλέον σίγουρο ότι η υπερθέρμανση αυτή έχει να κάνει με τις ανθρωπογενείς εκλύσεις αερίων του θερμοκηπίου, κυρίως το διοξείδιο του άνθρακα, λόγω καύσης ορυκτών καυσίμων.
Όμως το 2017 ξεχωρίζει λόγω πρωτόγνωρων φαινομένων και καταστροφών, άμεσων συνεπειών της υπερθέρμανσης.
Τρεις ισχυρότατοι τυφώνες χτύπησαν στη σειρά φέτος την Καραϊβική. Το Barbuda και η Dominica ισοπεδώθηκαν, το Πουέρτο Ρίκο κατέρρευσε, η ακτογραμμή του Μεξικού και των ΗΠΑ υποχώρησε σημαντικά λόγω διάβρωσης. Καταγράφτηκε για πρώτη φορά ένας medicane, ένας τυφώνας της Μεσογείου, που χτύπησε και τη δυτική Ελλάδα. Τεράστιες δασικές πυρκαγιές ξέσπασαν στην Καλιφόρνια, το Όρεγκον, τον Καναδά, την Πορτογαλία, τη Ρουμανία, την Ιταλία, ακόμα και την Ιρλανδία (!), τη Σιβηρία, τη Νέα Ζηλανδία, τη Χιλή.
Λειψυδρία ταλαιπωρεί τη Νότια Αφρική, που αναγκάστηκε να βάλει όριο στη χρήση νερού, την Αίγυπτο, όπου η παροχή του Νείλου μειώνεται επικίνδυνα, και το Κονγκό, λόγω της σταδιακής μείωσης των ορεινών παγετώνων. Αντίθετα, ρεκόρ πλημμυρών σημειώθηκε στη Ζιμπάμπουε, το Κονγκό, το Περού, την Κολομβία, την Κίνα, τη Σρι Λάνκα και την Ινδία. Η κλιματική αλλαγή θα συνεχίσει να αυξάνει επικίνδυνα τη συχνότητα και την ένταση τέτοιων φαινομένων. Για παράδειγμα ανακοινώθηκε φέτος ότι οι τυφώνες στον Ατλαντικό έχουν γίνει τρεις φορές πιο πιθανοί εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής.
Δύο άλλες εξελίξεις το 2017 θα έχουν σημαντικές προεκτάσεις στο μέλλον. Για πρώτη φορά δεξαμενόπλοιο διέσχισε τον Αρκτικό Ωκεανό χωρίς τη βοήθεια παγοθραυστικού. Ο Αρκτικός Ωκεανός, με τα ακαθόριστα πολιτικά σύνορα και τον τεράστιο ορυκτό πλούτο και τη γεωπολιτική σημασία, βράζει (κυριολεκτικά και πολιτικά). Επίσης φέτος στη νοτιοανατολική Ασία και την Αφρική παρατηρήθηκαν μεγάλες προσφυγικές ροές εξαιτίας των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Ο ΟΗΕ ανακοίνωσε ότι η κλιματική αλλαγή έχει εκτοπίσει 22,5 εκατομμύρια
ανθρώπους από το 2008. Ένα νούμερο που θα αυξηθεί πολύ τα επόμενα χρόνια.
Στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής το 2017 σηματοδοτήθηκε από σημαντικά, θετικά και αρνητικά, γεγονότα. Από τη μια μεριά ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ δήλωσε ότι αποσύρει ή έστω επαναδιαπραγματεύεται τη Συνθήκη του Παρισιού και ενδυνάμωσε το λόμπι των ορυκτών καυσίμων. Από την άλλη πλευρά, και ως αντίσταση στη πολιτική Τραμπ, κατά τόπους δημοτικές και περιφερειακές αρχές στις ΗΠΑ ανέλαβαν να προστατεύσουν την απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα, όπως π.χ. στην Καλιφόρνια και τη Νέα Υόρκη, αλλά ακόμα και στο Τέξας με την άνθηση της αιολικής ενέργειας από παράκτιες ανεμογεννήτριες.
Μεγάλες τεχνολογικές καινοτομίες στην ενέργεια, τις μεταφορές και την αγροτική παραγωγή γίνονται πραγματικότητα. Παρουσιάστηκαν οι σούπερ μπαταρίες λιθίου της εταιρείας Τέσλα, οι μεγαλύτερες στον κόσμο, που θα χρησιμοποιηθούν στις ανεμογεννήτριες και τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα.
Στον υπόλοιπο κόσμο η Κίνα προωθεί μαζικά τα ηλεκτρικά λεωφορεία ενώ δημιουργεί πρωτοποριακές τεχνολογίες στην αγροτική παραγωγή, φιλικές προς το περιβάλλον. Στην Αυστραλία ανακοινώνεται η δυνατότητα ευρείας ηλεκτροδότησης από βιολογικά απόβλητα. Νέοι ηγέτες όπως η Jacinda Adern στη Νέα Ζηλανδία, η Isabella Lovin στη Σουηδία, ο Moon Jae-in στη Νότια Κορέα βάζουν σε εφαρμογή σχέδια απεξάρτησης των χωρών τους από τον άνθρακα μέχρι το 2050. Παρόμοια σχέδια ανακοινώνει και η Ελλάδα.
Η Νέα Ζηλανδία προτίθεται να δώσει άδεια εισόδου σε πρόσφυγες της κλιματικής αλλαγής. Η Μεγάλη Βρετανία, η χώρα που εισήγαγε τη χρήση άνθρακα για παραγωγή ενέργειας στα τέλη του 19ου αιώνα σηματοδοτώντας τη έναρξη της βιομηχανικής επανάστασης, αλλά και την απαρχή του καπιταλισμού, ανακοίνωσε φέτος ότι κλείνει όλα τα εργοστάσια άνθρακα. Μοιραίος ο συνειρμός λοιπόν και για το τέλος του καπιταλισμού επίσης.
Παντού στο κόσμο φουντώνει το grass-root ρεύμα και η συνειδητοποίηση των πολιτών. Στις 29 Απριλίου 2017 γίνεται στην Ουάσιγκτον η μεγαλύτερη διαδήλωση κατά της κλιματικής αλλαγής. Πολίτες με τη βοήθεια δικηγόρων σε πολλές χώρες μηνύουν τις κυβερνήσεις τους για αδυναμία να ανταποκριθούν στην προβλεπόμενη μεταβολή του κλίματος. Οι περιφερειακές εκλογές στην Αυστραλία καταβαραθρώνουν πολιτικούς του λόμπι των γαιανθράκων. Τα εφοπλιστικά λόμπι καταγγέλλονται από τους ίδιους τους μετόχους τους ότι παραπλανούν τους διεθνείς οργανισμούς που τα επιβλέπουν στα θέματα εκλύσεων.
Όμως υπάρχουν πολλά προβλήματα στην προτεινόμενη μετάβαση στη μετα-άνθρακα εποχή. Η Κίνα, παρ' ότι η ίδια μειώνει σημαντικά τις εκλύσεις αερίων του θερμοκηπίου, επενδύει σε εργοστάσια λιγνίτη σε χώρες όπως η Ινδία, η Ινδονησία και η Μογγολία. Τα τεράστια φωτοβολταϊκά που λειτουργούν στη Σενεγάλη αποφέρουν τεράστια κέρδη σε ιδιωτικά συμφέροντα και εξάρτηση μόνο στον ντόπιο πληθυσμό.
Το λίθιο που εξορύσσεται στην Αυστραλία και το κοβάλτιο στο Κονγκό, απαραίτητα για την κατασκευή μπαταριών, αποδεικνύουν ότι ακόμα και η ανανεώσιμη ενέργεια χτίζεται πάνω στο ίδιο εξορυκτικό ενεργειακό μοντέλο, τον πράσινο καπιταλισμό, που ενισχύει την υπερκατανάλωση, τα μονοπωλιακά συμφέροντα και την αποικιοκρατία. Τέτοια ανάπτυξη θέλουμε πάλι;
Το 2017 ήταν τρομακτικό, αλλά και ελπιδοφόρο μαζί. Το μήνυμά του ίσως είναι ότι η πολιτική προστασία είναι απόρροια της ενεργειακής δημοκρατίας, που με τη σειρά της είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την κοινωνική δικαιοσύνη και ευημερία. Μόνο εκείνο το πολιτικο-οικονομικό σύστημα που διασφαλίζει αυτά εγγυάται πραγματικά και την πρώτη.
Καλή Χρονιά με υγεία και ευημερία. Και ελπίδα που γίνεται πράξη.
* Η Νατάσσα Ρωμανού είναι καθηγήτρια - ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια και NASΑ - Goddard Institute for Space Studies, Νέα Υόρκη
