Παρασκευή 21 Ιουλίου 1944. Ο σαρανταεννιάχρονος στρατηγός Ταντέους Μπου Κομορόφσκι, επικεφαλής του αντιστασιακού Εσωτερικού Στρατού της Πολωνίας, δίνει εντολή για λογαριασμό της εξόριστης στο Λονδίνο κυβέρνησης της χώρας να ξεκινήσει εξέγερση κατά των Γερμανών κατακτητών. Στόχος των Πολωνών είναι να ανακτήσουν την ανεξαρτησία τους προτού εισβάλουν οι Σοβιετικοί, με τους οποίους οι διπλωματικές σχέσεις διακόπηκαν στις 25 Απριλίου 1943 με πρωτοβουλία του Στάλιν, όταν οι Πολωνοί άρχισαν να αναζητούν στοιχεία για τη Σφαγή στο Κατίν.
Τρίτη 1 Αυγούστου 1944. Η εξέγερση ξεκινά σύμφωνα με το πρόγραμμα στις 5 το απόγευμα, αλλά μόνο στην πρωτεύουσα. Το σχέδιο ακυρώθηκε στις υπόλοιπες πόλεις, για διαφορετικούς λόγους. Στην Κρακοβία λ.χ. οι Γερμανοί έχουν ήδη προετοιμαστεί για ενδεχόμενη εξέγερση, ενώ η πόλη κατέχεται από 30.000 άνδρες της Βέρμαχτ, υπερδιπλάσιους εκείνων στη Βαρσοβία, ενώ οι ντόπιοι δεν διαθέτουν καν στοιχειώδη οπλισμό, με τον αρχιεπίσκοπο Κρακοβίας Άνταμ Στέφαν Σαπιέχα να δηλώνει αντίθετος στο σχέδιο.
Μέσα σε τρεις ημέρες ο Κομορόφσκι καταλαμβάνει, επικεφαλής 40.000 ανδρών, το μεγαλύτερο μέρος της Βαρσοβίας. Οι Γερμανοί ανασυντάσσονται, στέλνουν ενισχύσεις και επί δύο μήνες βομβαρδίζουν καθημερινώς την πόλη ανελέητα.
Από τα μεγαλύτερα προβλήματα των εξεγερμένων είναι η έλλειψη νερού. Στα μέσα Αυγούστου οι αγωγοί έχουν είτε καταστραφεί είτε γεμίσει με πτώματα, ενώ η κεντρική δεξαμενή παραμένει σε γερμανικά χέρια, με τους κατοίκους να ανοίγουν πηγάδια στις αυλές. Πρόβλημα είναι και η έλλειψη τροφίμων. Για αρκετές ημέρες οι κάτοικοι τρώνε κριθάρι που βρήκαν στις αποθήκες της ζυθοποιίας «Haberbusch i Schiele», την οποία κατέλαβαν στις 6 Αυγούστου.
Οι Δυτικοί σύμμαχοι πραγματοποιούν πάνω από την πόλη 200 πτήσεις ρίχνοντας ισάριθμους τόνους προμηθειών. Αυτές δεν αρκούν, καθώς τα απογειούμενα από Ιταλία και από Αγγλία αεροπλάνα αναγκάζονται, λόγω απόστασης, να μειώνουν το βάρος. Παρά το πρόβλημα προμηθειών και τις γερμανικές θηριωδίες, ο σοβιετικός στρατός, που έχει φτάσει στο προάστιο Πράγκα, στην όχθη του Βιστούλα, παραμένει αμέτοχος.
Καταδικαστική για τους εξεγερμένους είναι η άρνηση του Στάλιν στις 22 Αυγούστου να επιτρέψει στους Δυτικούς χρήση σοβιετικών αεροπορικών βάσεων για μεταφορά εφοδίων οπλισμού, όπως ζήτησαν προ τριημέρου οι Πολωνοί. Έχοντας καταλάβει οι Σοβιετικοί τα εδάφη της ανατολικής Πολωνίας, συστήνοντας επιτροπές - μαριονέτες, περιμένουν την καταστροφή του πολωνικού στρατού για να εντάξουν ευκολότερα τη χώρα στο ανατολικό μπλοκ.
Αποχαρακτηρισμένα έγγραφα σοβιετικών αρχείων θα αποκαλύψουν πως ο Στάλιν διέταξε όχι μόνο να κοπεί κάθε βοήθεια στους εξεγερμένους, αλλά και να αφοπλιστούν όσες πολωνικές μονάδες κινούνταν προς βοήθεια της Βαρσοβίας. Μόνο στο μέσο του Σεπτεμβρίου θα δείξουν μια λιγότερο αρνητική στάση, κατόπιν βρετανικών διαμαρτυριών και μόνο όταν θα διαφανεί ήττα των εξεγερμένων.
Στις 29 Σεπτεμβρίου ο Κομορόφσκι τηλεγραφεί στο Λονδίνο: «Δεν υπάρχει καμία ελπίδα πια για βοήθεια στη Βαρσοβία, μαχητές και άμαχοι βρίσκονται σε τραγική κατάσταση και απειλούνται με λιμό». Χωρίς βοήθεια και πολεμοφόδια, μετά από δύο μήνες μαχών, οι εξεγερμένοι παραδίδονται στις 2 Οκτωβρίου.
Η διάρκειας 63 ημερών εξέγερση αποτελεί ένα από τα πιο αιματηρά γεγονότα στην πολωνική Ιστορία. Το 90% των κτηρίων της πόλης ισοπεδώνεται προς παραδειγματισμό με διαταγή του Χίτλερ. Οι 950.000 κάτοικοι της Βαρσοβίας θρηνούν 16.000 ένοπλους νεκρούς (10.000 πιστοποιημένους και 6.000 αγνοούμενους), άλλους 6.000 τραυματίες, 15.000 αιχμαλώτους, 200.000 νεκρούς άμαχους και 700.000 πρόσφυγες. Οι γερμανικές απώλειες είναι 16.000 νεκροί, 9.000 τραυματίες, 2.000 αιχμάλωτοι, 310 άρματα μάχης, 340 καμιόνια, πολεμικό υλικό και ένα αεροσκάφος.
Σε ανάμνηση της εξέγερσης, στο σημείο όπου αρκετοί από τους τελευταίους υπερασπιστές της πόλης κατάφεραν να διαφύγουν μέσα από υπονόμους, στήνεται την 1η Αυγούστου 1989 (αφού οι Σοβιετικοί αρνούνταν επί σχεδόν μισό αιώνα να αναγνωρίσουν τη σημασία της εξέγερσης) το «Μνημείο της Εξέγερσης της Βαρσοβίας», έργο του Πολωνού γλύπτη Βίνσεντ Κούτσμα. Απεικονίζει ομάδα Πολωνών μαχητών, ενώ μια δεύτερη ομάδα διαφεύγει μέσα από τους υπονόμους της πόλης.
Παρασκευή 16 Αυγούστου 2013. Ταξιδεύοντας στη Βαλτική, ξεκίνησα τη διαδρομή από τον πολωνικό Νότο κατευθυνόμενος προς Βορρά και βρίσκομαι στη Βαρσοβία. Επισκέπτομαι το πρωί τους κήπους Κρασίνσκι κατευθυνόμενος στον Βιστούλα, ακολουθώντας τη νότια όχθη του προς τα βορειοδυτικά και την Ακρόπολη, περνώντας από την Παλαιά Πόλη, το ομορφότερο μέρος της πρωτεύουσας.
Στη διαδρομή επισκέπτομαι το Μνημείο της Εξέγερσης της Βαρσοβίας. Το «Πομνίκ Ποφστάνια Βαρτσόβτσιεγο», όπως λέγεται στην πολωνική, το οποίο, όπως είχε γράψει προ έτους η κεντροαριστερή εφημερίδα Gazeta Wyborcza, αποτελεί το σημαντικότερο μνημείο της μεταπολεμικής Πολωνίας και από τα δημοφιλέστερα μεταξύ των τουριστών.
Το μνημείο, σύμπλεγμα από μπρούτζο, δεσπόζει στην πλατεία Κρασίνσκι, όπου βρίσκονται ακόμη το ομώνυμο μπαρόκ Pałac Krasińskich («Ανάκτορο της Ανεξαρτησίας») του 1677 που γκρέμισαν το 1944 οι Γερμανοί (ξαναχτίστηκε ως τμήμα της Εθνικής Βιβλιοθήκης), το κτήριο του Ανωτάτου Δικαστηρίου, ο μπαρόκ Καθεδρικός του Στρατού («Katedra Polowa Wojska Polskiego») απέναντι από το μνημείο, ο οποίος επίσης ισοπεδώθηκε από τους Γερμανούς το 1944, όπως και το ανάκτορο Μπαντένι.
Το «Pomnik Powstania Warszawskiego» μνημονεύει τη μεγαλύτερη πράξη αντίστασης στην κατεχόμενη Ευρώπη. Ήταν μέρος του ευρύτερου σχεδίου «Επιχείρηση Καταιγίδα» για ανάκτηση του ελέγχου της χώρας όσο οι Γερμανοί θα προετοιμάζονταν να αντιμετωπίσουν στην Πολωνία τους Σοβιετικούς, ανασύσταση του πολωνικού στρατού με τα όπλα των Γερμανών, επανίδρυση του κράτους και έναρξη επιχειρήσεων εναντίον των Γερμανών και των Ουκρανών συνεργατών τους που είχαν προχωρήσει από τον Μάρτιο του 1943 έως το τέλος του 1944 σε εθνοκάθαρση με θύματα 100.000 Πολωνούς -κυρίως γυναικόπαιδα- σε Βολινία και ανατολική Γαλικία.
Φεύγοντας βρίσκω άδικο το ότι ο ηρωισμός των Πολωνών δεν είναι γνωστός στον βαθμό που του αξίζει.
