Η νέα παράσταση που σκηνοθέτησε ο Παντελής Φλατσούσης στο Θέατρο Θησείο με τον τίτλο «Άκρα ταπείνωση» βασίζεται στο τελευταίο μυθιστόρημα της Ρέας Γαλανάκη με τον ίδιο τίτλο, από μια εικόνα στο Άγιο Όρος με τον εσταυρωμένο Χριστό να υφίσταται το ατιμωτικό μαρτύριο. Πρώτα, όμως, λίγα λόγια για το βιβλίο της Γαλανάκη.
Η συγγραφέας μας αφηγείται την οδύσσεια τριών γυναικών, εν μέρει «σαλών» και εν μέρει συνειδητών, παλιών αγωνιστριών του Πολυτεχνείου, με πολλές οικογενειακές περιπέτειες, η μία με γιο χρυσαυγίτη, με το «φάντασμα» του απόντος συζύγου και πατέρα να πλανάται ανάμεσά τους. Οι οποίες παραμένουν έγκλειστες σε μια «δομή» τριάντα εννέα χρόνια μετά τα δραματικά γεγονότα. Τις γυναίκες επισκέπτεται μια ομάδα νέων προσπαθώντας με τη βοήθεια φωτογραφιών να τις ταυτίσουν με τις χαμένες ηρωίδες. Αυτή είναι γενικά η πλοκή του μυθιστορήματος.
Βρισκόμαστε στις 12 Φεβρουαρίου του 2012. Εκείνη την ημέρα οι τρεις γυναίκες βγαίνουν από το σπίτι κατ’ εξαίρεση και αναμειγνύονται, χάνονται μέσα στο πλήθος που διαδηλώνει με πάθος μπροστά στη Βουλή την ώρα που η κυβέρνηση Παπαδήμου ψηφίζει το δεύτερο Μνημόνιο και η Αθήνα καίγεται, πυρπολούνται κτήρια, σκοτώνονται άνθρωποι. Η περιπλάνησή τους είναι, όμως, κυρίως εσωτερική, σε τοπία της μνήμης που ξυπνάει για να φωτίσει θολές εικόνες ενός λησμονημένου εαυτού, καθώς συγχρόνως αναδύεται το εναγώνιο ερώτημα της συγγραφέως: πού πήγαν τα χαμένα χρόνια;
Υπάρχει, όμως, κάτι ακόμη πίσω από την επιφάνεια του έργου. Καθώς ο άνεμος της Ιστορίας γυρίζει ανάδρομα τα φύλλα από το καλαντάρι του μύθου, βρισκόμαστε μια μέρα πριν, στις 11 Φεβρουαρίου του 2012 (βλ. τέλος σκηνής Α7). Είναι μια ημερομηνία δυσοίωνη, σύμφωνα με μια διαδεδομένη λαϊκή παράδοση, ανήμερα του Αγίου Βλασίου, και ειδικά οι γυναίκες που κυοφορούν δεν επιτρέπεται να αγγίξουν κανένα οικιακό αντικείμενο στη διάρκεια της ημέρας με κίνδυνο να γεννήσουν παιδί «σημαδεμένο». Η λαογραφία ερμηνεύει αυτή την παράδοση από το όνομα του αγίου: Άγιος Βλάσιος, Αϊ-Βλάσης, που προέρχεται από το «βλαισός», συνώνυμο του σημαδεμένος, ανάπηρος, λειψός, ραχιτικός, χωλός, στρεβλός. Λάμδακος ή Λάβδακος (κυφός σαν λάμδα) είναι η αντίστοιχη λέξη στην αρχαιοελληνική: το όνομα του γενάρχη των Λαβδακιδών, που με τις ανόσιες πράξεις του προκαλεί τη μοίρα της γενιάς του και του απογόνου του Οιδίποδα. Θυμίζω επίσης ότι ένα από τα προηγούμενα μυθιστορήματα της Γαλανάκη («Φωτιές του Ιούδα, στάχτες του Οιδίποδα») αντλεί τη βασική του ιδέα από ένα έμμετρο κρητικό δράμα που αποδίδει στον Ιούδα τις περιπέτειες του Οιδίποδα, ότι σκότωσε εν αγνοία του τον πατέρα του, έσμιξε με τη μάνα του και γέννησε παιδιά από αυτή! Εδώ πια έχουμε μπει για τα καλά στον χώρο του οιδιπόδειου ενδημικού μας μύθου κι αυτό μας δίνει άλλο ένα νήμα για να εκτυλίξουμε το πολυδύναμο μυθιστόρημα της Γαλανάκη.
Η σκηνοθεσία του Παντελή Φλατσούση σε δραματουργική επεξεργασία της Παναγιώτας Κωνσταντινάκου πιάνει γερά το οιδιπόδειο νήμα του έργου και δεν το αφήνει. Κύριο προσόν της παράστασης είναι το ιδιοφυές, «παράδοξο» εκ πρώτης όψεως εύρημα της διατήρησης ολόκληρου σχεδόν του αφηγηματικού μέρους του μυθιστορήματος ακέραιου, σε πλάγιο λόγο, κάτι που δημιουργεί την απαραίτητη απόσταση των δρώμενων από τον θεατή-αναγνώστη, όντας μια προσέγγιση ταυτόχρονα στο «βαθύ» του υπόστρωμα. Επειδή η ακουστική λειτουργία στο θέατρο (πρέπει να) προηγείται της οπτικής. Φέρνω ως παράδειγμα τον Σαίξπηρ και την ελληνική τραγωδία. Εδώ «περαίνεται», τελειούται, μια αφήγηση δραματική, σφηνωμένη στα πλευρά μιας «παράστασης που αιμορραγεί». Και μόνο για την επιλογή του αυτή ο σκηνοθέτης δικαιούται ένα ανεπιφύλακτο εύγε.
Οι ρόλοι, ερμηνευμένοι από τέσσερις ισοδύναμους ηθοποιούς, τη Δήμητρα Βλαγκοπούλου, τον Βαγγέλη Αμπατζή, τον Λάμπρο Γραμματικό και τη Μαριάμ Ρουχάτζε, είναι άριστα διδαγμένοι ως πρόσωπα ενός ιδιωτικού μύθου και εκτελεσμένοι χαρισματικά. Τα σκηνικά-κοστούμια του Κωνσταντίνου Ζαμάνη, τα βίντεο του Κωνσταντίνου Νησίδη, η μουσική και οι ήχοι του Παναγιώτη Μανουηλίδη, οι φωτισμοί της Χριστίνας Θανάσουλα εντάσσονται αρμονικά στη σκηνοθεσία.
