Το 2008 η Annie Ernaux γράφει «Τα χρόνια», μια ιδιότυπη αυτοπροσωπογραφία, «μια απρόσωπη αυτοβιογραφία», όπως λέει η ίδια, ένα από τα πιο σημαντικά και ίσως το γνωστότερο έργο της, στο οποίο, ανατέμνοντας τα γεγονότα που τη διαμόρφωσαν από το 1940 που γεννήθηκε μέχρι τις αρχές του 21ου αιώνα, αναδεικνύει την αδήριτη σχέση του προσωπικού με το συλλογικό μέσα στην ατέρμονη ροή του χρόνου. Σχεδόν μια δεκαετία πριν, το 1999, ορμώμενη από ένα προσωπικό, βαθιά τραυματικό γεγονός και έχοντας ως μόνο όπλο στα χέρια της τη διαδικασία της γραφής, ανάγει και πάλι το προσωπικό σε συλλογικό, μιλώντας για τα βαθιά σκοτάδια μιας νοοτροπίας αλλά και μιας ολόκληρης εποχής. Γιατί, κάποιες φορές, όπως η ίδια λέει, επιβάλλεται να κρίνεις τον ίδιο τον νόμο και όχι σύμφωνα με τον νόμο.
Το 1963 η εικοσιτριάχρονη τότε Ερνό, μαθαίνοντας πως είναι έγκυος από έναν περιστασιακό εραστή, βιώνει τον απόλυτο τρόμο, συνειδητοποιώντας ακαριαία όλα αυτά που θα χάσει αν ακολουθήσει την προοπτική της μητρότητας. Νιώθει εγκλωβισμένη. Όχι μόνο μέσα στο σώμα της, καθώς η έκτρωση στη Γαλλία την εποχή εκείνη ήταν παράνομη, αλλά -πάντα ταξική η ματιά της- και μέσα στην κοινωνική τάξη από την οποία προέρχεται. «Με κάποιον τρόπο, συγκεχυμένο, ένιωσα πως υπήρχε μια σχέση ανάμεσα στην κοινωνική τάξη απ’ την οποία προερχόμουν και σε αυτό που μου συνέβη. Σε μια οικογένεια εργατών και μικρεμπόρων ήμουν η πρώτη που πήγε στο πανεπιστήμιο, ξέφυγε από τη φάμπρικα και το μαγαζάκι. Όμως μήτε το μπακαλορεά μήτε το πτυχίο Φιλολογίας κατάφεραν ν’ αποτρέψουν την αναπόφευκτη μοίρα της εργατικής τάξης -την κληρονομιά της φτώχειας-, της οποίας το έμβλημα ήταν η ανύπαντρη μητέρα και ο αλκοολικός άντρας. Πιάστηκα στη φάκα κι αυτό που μεγάλωνε μέσα μου συμβόλιζε, κατά κάποιον τρόπο, την κοινωνική αποτυχία».
Όμως για την νεαρή Ερνό δεν υπάρχει κανένα δίλλημα. Πρέπει να απαλλαγεί από «την πραγματικότητα» που κουβαλάει μέσα της και θα το κάνει με κάθε κόστος. Δίχως να υπολογίσει τίποτα και κανέναν. Ξεκινά ο λυσσαλέος αγώνας της. Οι δυσκολίες που συναντά την πεισμώνουν ακόμα περισσότερο, μιας και παλεύει με ένα αδιανόητα βάναυσο σύστημα αλλά και με άλλο τόσο αδιανόητες νοοτροπίες. Νοοτροπίες, στο ηθικό πλαίσιο των οποίων δεν χωράνε οι γυναίκες που κάνουν έκτρωση. Η Ερνό συλλέγει όποια πληροφορία μπορεί, από όπου μπορεί, απευθύνεται σε απρόθυμους και επιφυλακτικούς γιατρούς, καταφεύγει σε γιατροσόφια, μέχρι και βελόνες πλεξίματος βάζει μέσα στον κόλπο της προσπαθώντας να τερματίσει την κατάσταση που απειλεί τη ζωή την οποία επέλεξε για τον εαυτό της: την ελευθερία και την αυτοδιάθεση μιας γυναίκας που θέλει να σπουδάσει και, κυρίως, μιας γυναίκας που θέλει να γράψει. Γιατί η δυνατότητα της γραφής είναι όπλο και μαζί παρακαταθήκη. Η Ερνό -εξομολογητική, ευθεία, συγκινητική- αντιλαμβάνεται το τραυματικό «γεγονός» που βίωσε ως δυνατότητα. Τη δυνατότητα που έχει να το διηγηθεί. Ένα μοναδικό συναίσθημα ενοχής κουβαλούσε όλα τα χρόνια που μεσολάβησαν: το ότι συνέβη το «γεγονός» κι εκείνη δεν έκανε τίποτα γι’ αυτό. Δεν έκανε το μοναδικό πράγμα που θα μπορούσε: να το διηγηθεί. Φυσικά, δεν είναι καθόλου τυχαίο το μότο του Μισέλ Λερίς που επιλέγει: «Η διττή επιθυμία μου: το γεγονός να γίνει γραφή και η γραφή να γίνει γεγονός». Ένα, λοιπόν, είναι το γεγονός: η ίδια η γραφή.
Οι σελίδες της Ερνό είναι πυρωμένες, καθώς μας μεταφέρει σε έναν κόσμο όπου οι αποφάσεις χαράζουν πορεία ζωής, αλλά συγχρόνως είναι ψύχραιμες και αποστασιοποιημένες. Δεν κουβαλάνε δράμα, κουβαλάνε μόνο μια σκληρή πραγματικότητα, από όπου το μόνο που μπορεί να κάνει κανείς είναι να αποδράσει. Έστω κι αν η ελπίδα περνάει από αδιέξοδα δρομάκια του Παρισιού και από τραπέζια κουζίνας πάνω στα οποία εκτελούνται θυσίες.
Η γραφή της, την οποία υπηρετεί με συνέπεια η μεταφράστρια Ρίτα Κολαΐτη, είναι πυκνή και λεπτομερής, παρ’ όλη την αποσπασματικότητά της. Με λίγες λέξεις, αλλά με ακρίβεια, ταχύτητα και ρυθμό, ανατέμνει μια ολόκληρη εποχή: τη δεκαετία του 1960, με τις μουσικές, τις ταινίες και τις αναγνώσεις της, με τις συνήθειες των νέων, τους περιορισμούς και τις προοπτικές τους, με τον κομφορμισμό και τον συντηρητισμό της, με το ασφυκτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο μεγάλωσε και η ίδια. Πολλές οι πτυχές που καταγράφονται και αξιολογούνται. Η Ερνό πιστεύει στη δύναμη της θέλησης. Μιας θέλησης που σε απαλλάσσει από ό,τι δεν επέλεξες, αλλά που μπορεί, επίσης, να σε οδηγήσει στη δημιουργία. Γιατί, κατά Πεντζίκη, «η πληγή είναι πηγή». Το τραύμα παραμένει. Αλλά αυτό γεννά την αφήγηση.
info
Annie Ernaux «Το γεγονός»
Εκδόσεις Μεταίχμιο
Μετάφραση: Ρίτα Κολαΐτη
112 σελ., τιμή: 11 ευρώ
