Αφιέρωσα το προηγούμενο σημείωμα στα τέσσερα κωμικά «ιντερμέδια» του Θερβάντες που δίνονται σε ενιαία παράσταση, σε μετάφραση, διασκευή και σκηνοθεσία του Κωνσταντίνου Κυριακού, στο θέατρο «Μεταξουργείο». Το είδος, προορισμένο να παίζεται ανάμεσα στις πράξεις των «σοβαρών» δραμάτων του ισπανικού «Χρυσού Αιώνα», παραμένει σχεδόν άγνωστο στην Ελλάδα. Οι μεταφράσεις είναι σχετικά λίγες και οι παραστάσεις λιγότερες. Ενδεικτικά αναφέρω τη δική μου απόδοση του θερβαντικού «Κουκλοθέατρου των θαυμάτων» (El retablo de las maravillas), σε σύνθεση με δύο κεφάλαια από τον «Δον Κιχώτη». Το έργο παίχτηκε το 2001 στο «Θέατρο της Ημέρας» σε σκηνοθεσία του Θεόφιλου Ζαμάνη και είναι δημοσιευμένο στο περιοδικό «Νήμα», τ. 32, 2001. Έχουμε ακόμη την παρουσίαση από την τηλεόραση το 1982 του «Γέρο Ζηλιάρη», σε σκηνοθεσία του Χρήστου Τσάγκα και μετάφραση της Λουίζας Μητσάκου. Επίσης, πρόσφατα, άλλα οκτώ ιντερμέδια από τις εκδόσεις «Πρίντα», το 2020, σε μετάφραση της Δήμητρας Παπαβασιλείου.
Τα «ιντερμέδια» του Θερβάντες, μικρά θεατρικά «διαμάντια», έχουν πρόθεση να προκαλέσουν ένα καθαρτήριο γέλιο στο κοινό, όπως λέει ο λόγιος συγγραφέας μας με το στόμα του τσαρλατάνου λαϊκού κουκλοπαίκτη Τσανφάγια στο «Κουκλοθέατρο των θαυμάτων», παραφράζοντας κωμικά την «Κοϊντιλιανή Πραγματεία». Η επιδέξια μείξη του λόγιου με το λαϊκό είναι το «αλάτι» αυτών των μονόπρακτων.
Οι περιπέτειες των προσώπων και οι περίπλοκες καταστάσεις δίνονται εδώ, μέσα από μια συστηματικά παραμορφωτική οπτική που τα απομακρύνει από τον κοινό τους πρόγονο, την «Κομέντια», και τα φέρνει πολύ κοντά στο μοντέρνο θέατρο: Κωμικοτραγικοί ήρωες, ιδωμένοι μέσα από την οπτική του γκροτέσκο, με έντονο το στοιχείο κοινωνικής κριτικής. Ένα θεατρικό είδος εντελώς ξεχωριστό, που εμπεριέχει σπερματικά το παράλογο και που κανείς ποτέ δεν μπόρεσε να μιμηθεί ικανοποιητικά.
Η σκηνοθεσία του Κωνσταντίνου Κυριακού στο θέατρο «Μεταξουργείο» με την ομάδα «Μπουφόνοι» θέλησε να συνδέσει το είδος του ιντερμέδιου με τους προγόνους και επιγόνους του, από την ιταλική αυτοσχέδια «Κομέντια» έως τη σύγχρονη κωμωδία ηθών ή καταστάσεων, με στόχο να αποτυπώσει τις επιρροές και επιδράσεις του στο μετέπειτα θέατρο, σαν ένα ταξίδι μέσα στον χρόνο και στην ιστορία της θεατρικής κωμωδίας, χρησιμοποιώντας για κάθε μονόπρακτο διαφορετικό ύφος, ήθος, φόρμα, υποκριτική, ανάλογο με τις επικρατούσες, πολιτικές, κοινωνικές κ.ά. συνθήκες κάθε εποχής. Θέλοντας έτσι να «αποδείξει» τη συνέχεια μέσα στην ασυνέχεια και το ίδιο μέσα στο διαφορετικό, στην εξελικτική πορεία της δραματικής τέχνης και των παράλληλων συναφών τεχνών.
Ενα “Master class”, με κοινό στοιχείο την γκροτέσκα υπερβολή, το μπουρλέσκ, τον μορφασμό, το καρναβαλικό, την έντονη χειρονομία, όλα τονισμένα στη διαπασών από τον ομοιοκατάληκτο, ηχηρό δεκαπεντασύλλαβο της μετάφρασης που υπαγόρευε ομότροπα την κίνηση, τους ρυθμούς, τα τέμπο, τον λόγο, όντας ο κρυφός υποβολέας και συντονιστής της όλης δουλειάς. Το «ίδιο μέσα στο διαφορετικό» δεν ήταν εύκολα διακριτό, λόγω της καταλυτικής ομοιομορφίας των επιμέρους. Επιπλέον, νομίζω ότι μέσα στην προσπάθεια «απόδειξης» ενός αναπόδεικτου θεωρήματος χάθηκε το αυταπόδεικτο, η θερμή θερβαντική ψυχή.
Με πολλή δουλειά και μόχθο, κατά τα άλλα, των επτά ισάξιων ηθοποιών που έδωσαν το παν για να «αποδείξουν» το αναπόδεικτο. Αλλά τα μεγάλα έργα της τέχνης δεν έχουν άλλη ανάγκη «απόδειξης». Κατερίνα Μπιλάλη, Κωνσταντίνος Κυριακού, Βίλη Σωτηροπούλου, Ανδρέας Κωνσταντινίδης, Γιώτα Τσιότσκα, Λευτέρης Παπακώστας, Στεφανία Γώγου, μια σύγχρονη «συντεχνία» θεατρίνων, με ρίζες παλιές, σε μια μίμηση «μπουλουκιού», που μας διασκέδασαν με τον αυτοσχεδιαστικό τους οίστρο. Με τα ωραία σκηνικά - κοστούμια της Έρσης Δρίνη, τους διαυγείς φωτισμούς του Παναγιώτη Μανούση, την όμορφη μουσική της Μιρέλλας Πάχου.