Το βιβλίο της Έφης Κάννερ αποτελεί ένα εξαιρετικό τεκμήριο σύγχρονης Ιστορίας της γειτονικής χώρας που εστιάζει στη μελέτη του τουρκικού εκσυγχρονισμού από τη σκοπιά του φύλου. Χρησιμοποιώντας βιβλιογραφικό και αρχειακό υλικό, το οποίο η Κάννερ αντιμετωπίζει με εθνογραφικό τρόπο, αφήνει τα ιστορικά υποκείμενα της έρευνάς της να "μιλήσουν" και να μεταφέρουν τις εμπειρίες τους ως δρώντα υποκείμενα και όχι ως παθητικοί φορείς μιας άνωθεν επιβαλλόμενης πολιτικής διεργασίας. Μ’ αυτόν τον τρόπο η εξιστόρηση του τουρκικού εκσυγχρονισμού μετουσιώνεται σε ιστορία των "από κάτω", η οποία αποδομεί το αφήγημα για μια κοινωνία εξ ολοκλήρου υποκείμενη, αρχικά στην κρατική επιβολή της πρώιμης περιόδου του τουρκικού κράτους και στην επικράτηση της "ελεύθερης αγοράς" των τελευταίων δεκαετιών.
Στα οκτώ κεφάλαια του βιβλίου η Κάννερ συγκεντρώνει την ιστορία των έμφυλων σχέσεων στην Τουρκία, ξεκινώντας από το τέλος της ύστερης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, συνεχίζοντας την εξερεύνησή της στην πρώιμη ρεπουμπλικανική περίοδο του μονοκομματισμού μέχρι το 1945, στην πολυκομματική περίοδο και εξετάζει τις επιπτώσεις των πραξικοπημάτων που αντιμετώπισε η Τουρκία, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στο πραξικόπημα του 1980, το οποίο καθόρισε τη μέχρι σήμερα τουρκική πολιτική Ιστορία, και φτάνει στο τώρα των έμφυλων σχέσεων.
Συγκεκριμένα, το πρώτο κεφάλαιο ασχολείται με τις κινητοποιήσεις των γυναικών από τη Νεοτουρκική περίοδο έως και την πρώιμη Τουρκική Δημοκρατία και δίνει έμφαση στη διαχείριση των αιτημάτων των κινητοποιήσεων αυτών με στόχο την ενσωμάτωσή τους στο εθνικό αφήγημα αλλά και στην καταστολή τους με στόχο τον ολοκληρωτικό έλεγχό τους από το κεμαλικό καθεστώς. Εδώ η συγγραφέας αποδομεί όχι μόνο εξωτερικά στερεότυπα για τη θέση της γυναίκας σε μια μουσουλμανική χώρα η οποία έδωσε το δικαίωμα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι το 1934, νωρίτερα από ευρωπαϊκά κράτη όπως η Ελλάδα (1952), αλλά και εσωτερικά, τα οποία βλέπουν την κεμαλική περίοδο αποκλειστικά σαν μια περίοδο γυναικείας χειραφέτησης.
Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται μια συζήτηση αναφορικά με τη σημασία του εκσυγχρονιστικού εγχειρήματος στα σώματα των υποκειμένων του νέου τουρκικού κράτους αλλά και στην απήχησή του τόσο στις γυναίκες όσο και στους άντρες. Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται λόγος για τον σημαντικό ρόλο της τυπικής εκπαίδευσης στην εκσυγχρονιστική διαδικασία, με την αυξανόμενη συμμετοχή σε αυτήν γυναικών αλλά και των αγροτικών πληθυσμών. Στο τέταρτο κεφάλαιο δίνεται έμφαση στον έμφυλο καταμερισμό εργασίας, ενώ στο πέμπτο κεφάλαιο η Κάννερ επιβεβαιώνει την κρατική βιοπολιτική παρέμβαση στο εσωτερικό της οικογένειας, που συντήρησε την έμφυλη ιεραρχία μέσα σε αυτήν και οδήγησε σε μορφές ενδοοικογενειακής βίας, σιωπηλά συμβατές με το κεμαλικό αλλά και το σημερινό ιστορικό συμφραζόμενο.
Το πέμπτο κεφάλαιο εξετάζει τη μεγάλη απουσία των γυναικών στη διαδικασία της πολιτικής εκπροσώπησης από τα πρώτα χρόνια της ίδρυσης του τουρκικού κράτους, φαινόμενο το οποίο έχει αντιστραφεί την τελευταία εικοσαετία όχι μόνο από προοδευτικά αριστερά κόμματα όπως το φιλοκουρδικό Κόμμα της Δημοκρατίας των Λαών (HDP), αλλά και από το κυβερνών Κόμμα της Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP). Η παραδοξότητα αυτή, ότι δηλαδή ένα συντηρητικό φιλο-ισλαμικό κόμμα έδωσε χώρο στη γυναικεία συμμετοχή και εκπροσώπηση, εξηγείται με έναν πολύ κατανοητό τρόπο στα δύο τελευταία κεφάλαια του βιβλίου, που επικεντρώνονται στις έμφυλες διεκδικήσεις και αντιδράσεις των γυναικών στους πολλαπλούς αποκλεισμούς που υφίστανται, μέσω των φεμινιστικών κινημάτων, αλλά και τη στράτευσή τους στο πολιτικό Ισλάμ.
Κλείνοντας, δεν θα μπορούσα να μην σημειώσω ότι πρόκειται για ένα βιβλίο γραμμένο σε γλώσσα που ρέει, το οποίο αξίζει να διαβαστεί όχι μόνο από όλους όσοι ασχολούνται ερευνητικά με την Τουρκία, αλλά και από αυτούς που ενδιαφέρονται να μάθουν για τη σύγχρονη τουρκική Ιστορία από μια σκοπιά που βρίσκεται στην αντίπερα όχθη εθνοκεντρικών προβολών και στερεοτύπων.
* Η Αιμιλία Βουλβούλη είναι κοινωνική ανθρωπολόγος, μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο ΑΠΘ