Το παρόν άρθρο δεν επιδιώκει να αντιπαρατεθεί στο προσυνεδριακό κείμενο των πολιτικών θέσεων που συζητούν οι οργανώσεις του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά να αναστοχαστεί, στις νέες συνθήκες που δημιούργησε ο πόλεμος στην Ουκρανία, τις προτεραιότητες για το κόμμα μας απέναντι στις προκλήσεις των καιρών. Η Ευρώπη έχει σήμερα μια τελευταία ιστορική ευκαιρία να αποτινάξει τον ατλαντισμό, αποφεύγοντας να συρθεί σε κούρσα εξοπλισμών στο άρμα των γεωπολιτικών συμφερόντων και συγκρούσεων των ΗΠΑ, σε βάρος των κοινωνικών κατακτήσεων των λαών της και της οικολογικής ισορροπία του πλανήτη. Έχει την ιστορική ευκαιρία να οργανώσει ένα κοινό ειρηνικό μέλλον ευημερίας για τους λαούς της, προχωρώντας στην πολιτική της ενοποίηση, αλλάζοντας ριζικά θεσμούς και πολιτικές της με στόχο τον ουσιαστικό εκδημοκρατισμό της και, παράλληλα, το αναπτυξιακό της μοντέλο. Και δεν πρέπει να τη χάσει.
Η Αριστερά και οι προοδευτικές δυνάμεις δεν μπορούν να επιτρέψουν να αναβιώσει στην Ευρώπη η εποχή των τεράτων, όπως στον μεσοπόλεμο, ενώ στην Ελλάδα θα πρέπει να αναζητήσουν τον δρόμο της δημοκρατικής παραγωγικής ανασυγκρότησης και της επέκτασης των εργασιακών και κοινωνικών δικαιωμάτων, με τις εργαζόμενες τάξεις στο προσκήνιο.
Ευρώπη: Να φράξουμε τον δρόμο στην εποχή των τεράτων
Βρισκόμαστε στη δίνη της πολλαπλής δομικής κρίσης του παγκόσμιου συστήματος που ξεκίνησε το 2008, αντίστοιχης του «μεγάλου κραχ» του 1929. Η κρίση είναι οικονομική και δημοσιονομική, κλιματική-περιβαλλοντική, ενεργειακή και γεωπολιτική, καθώς και κρίση κοινωνικής αναπαραγωγής. Κοινά στοιχεία στις δύο μεγάλες υφέσεις είναι οι τεχνολογικές επαναστάσεις (φορντισμός-τεϊλορισμός την εποχή του μεσοπολέμου, ψηφιακός μετασχηματισμός σήμερα) που επέδρασαν καθοριστικά στον καπιταλιστικό μετασχηματισμό, σε συνδυασμό με ριζοσπαστικές θεσμικές αλλαγές (New Deal τότε, Great Reset ή νέο κοινωνικό κράτος σήμερα). Κοινή επίσης είναι η μετατόπιση της Δεξιάς σε πιο ακραίες θέσεις (φασισμός / ναζισμός τότε, νεοφασισμός / Alt. Right σήμερα).
Ο πόλεμος στην Ουκρανία, το τελευταίο επεισόδιο εμπόλεμης σύρραξης στην καρδιά της Ευρώπης, δεν αποτελεί ιστορική συνέχεια παλαιών εκκρεμοτήτων, αλλά έκφανση των τεκτονικών γεωπολιτικών αλλαγών, καθώς το κέντρο βάρους της παγκόσμιας οικονομίας μεταφέρεται ανατολικά (Ασία-Ειρηνικός) και η κυριαρχία των ΗΠΑ αμφισβητείται από την Κίνα και τη Ρωσία. Η παλιά υπερδύναμη από τη μία και οι νέες από την άλλη αναμετρώνται στο ευρωπαϊκό πεδίο, όπως και σε άλλες περιοχές του πλανήτη. Με τον πόλεμο στην Ουκρανία διακυβεύεται η στρατηγική αυτονομία μιας Ευρώπης ενωμένης και χειραφετημένης από παλιές και νέες εξαρτήσεις, με ειρήνη, δημοκρατία και ισότιμο ρόλο σε έναν νέο πολυπολικό κόσμο.
Πέρα από την τεχνολογική αλλαγή, οι παραγωγικές σχέσεις
Καθοριστικός παράγοντας υπέρβασης της κρίσης είναι η μετάβαση σε έναν νέο τρόπο ρύθμισης, με γνώμονα το δημόσιο και κοινωνικό συμφέρον, του αναδυόμενου τεχνο-οικονομικού παραδείγματος και των αντιθέσεων-συγκρούσεων που δημιουργεί. Δεν πρόκειται απλά για την υποκατάσταση παλαιών τεχνολογιών από νέες, αλλά για δομικές αλλαγές που αφορούν ταυτόχρονα την αναδιάρθρωση των παραγωγικών σχέσεων και του τρόπου δημιουργίας αξίας και εξαγωγής υπεραξίας. Βλέπουμε την προσπάθεια η αλλαγή να ελεγχθεί από τα νέα και παλιά τεχνολογικά μονοπώλια σε ένα νέο καθεστώς συσσώρευσης του κεφαλαίου, με νέες “περιφράξεις”, καθολική επιτήρηση και συγκέντρωση του συμβολικού κεφαλαίου (πατέντες, δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, πλατφόρμες κ.λπ.) και, παράλληλα, να περιορίζεται η κρατική παρέμβαση υπέρ του δημοσίου και κοινωνικού συμφέροντος. Εάν δεν υπάρξει φιλόδοξη στοχοθεσία και παρέμβαση από το κράτος, οι συνέπειες για τη δημόσια υγεία, το περιβάλλον και τα δικαιώματα θα είναι καταστροφικές.
Η “δημιουργική καταστροφή” που επιφέρει η κρίση αφορά υποδομές, δεξιότητες, μορφές παραγωγής και κοινωνικά συμβόλαια. Τα ευφυή δίκτυα δίνουν σημαντική ώθηση στις ΑΠΕ και τους ενεργειακούς συνεταιρισμούς, ενώ στις μεταφορές το μοντέλο του ΙΧ -με όλο το αξιακό και συμβολικό φορτίο του- μπορεί πλέον να υποκατασταθεί από πλατφόρμες διαμοιρασμού και μοντέλα «μετακίνησης -ως- υπηρεσία», αναδεικνύοντας την υπεροχή του συλλογικού και του δημόσιου απέναντι στο ατομικό. Η αυτοματοποίηση ακόμη και νοητικών εργασιών μέσα από την τεχνητή νοημοσύνη φέρνει στο προσκήνιο τις δημιουργικές και κριτικές ικανότητες των ανθρώπων ως τον κινητήριο μοχλό του νέου παραγωγικού υποδείγματος. Έχουμε πλέον την ευκαιρία να χειραφετηθούμε από αλλοτριωτικές σχέσεις παραγωγής μέσα από νέα παραγωγικά σχήματα (κοπερατίβες, συνεργατικές πλατφόρμες κ.λπ.), ανταγωνιστικά προς τις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής.
Το Μάαστριχτ έχει τελειώσει
Τα 30 χρόνια νεοφιλελεύθερης πολιτικής οδήγησαν το 2008 στη μεγαλύτερη οικονομική κρίση μεταπολεμικά, στην αύξηση των ανισοτήτων, στην ιδιωτικοποίηση των δημόσιων και κοινόχρηστων αγαθών, στη διάβρωση της δημοκρατίας και των εργασιακών δικαιωμάτων, στην όξυνση της περιβαλλοντικής κρίσης, στην τραγικά αποτυχημένη υγειονομική διαχείριση του Covid-19. Αποδεικνύεται σήμερα ότι απέτυχε το νεοφιλελεύθερο πρόγραμμα της οικονομικής ένωσης της Ε.Ε., της Ευρώπης των κρατών και του κεφαλαίου, δίχως πολιτική ένωση, δημοκρατία και αλληλεγγύη.
Απέτυχε η Ευρώπη του φορολογικού και κοινωνικού ανταγωνισμού προς τα κάτω, της δημοσιονομικής πειθαρχίας και της λιτότητας, της διαρκούς διάβρωσης των εργασιακών δικαιωμάτων και της ιδιωτικοποίησης των κοινωνικών αγαθών, της φοροαποφυγής του πολυεθνικού κεφαλαίου και της ανοχής φορολογικών παραδείσων στο εσωτερικό της στο όνομα της ανταγωνιστικότητας. Ο δομικός χαρακτήρας της κρίσης απαιτεί ριζοσπαστικές, δομικές απαντήσεις. Η αναστολή του Συμφώνου Σταθερότητας και τα επιμέρους ημίμετρα δεν επαρκούν. Ήδη πριν από τον πόλεμο στην Ουκρανία, το Σύμφωνο Σταθερότητας είχε σταθεί εμπόδιο στην ανάκαμψη, ενώ και οι ίδιοι πρόσθετοι πόροι που είχαν αρχικά συμφωνηθεί κρίθηκαν ανεπαρκείς για την ανασυγκρότηση των ευρωπαϊκών οικονομιών εν μέσω τεχνολογικής οπισθοχώρησης της Ε.Ε. έναντι ΗΠΑ-Κίνας.
Τελευταία ευκαιρία για την Ευρώπη
Η Ευρώπη έχει ίσως μια τελευταία ευκαιρία να ανασυγκροτηθεί σε προοδευτική κατεύθυνση, στη βάση ενιαίων πολιτικών που θα αντιμετωπίζουν ταυτόχρονα τόσο τις μεγάλες γεωπολιτικές προκλήσεις όσο και τις περιφερειακές, οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες στο εσωτερικό της. Δεν μπορεί να υπάρξει μια νέα «αρχιτεκτονική ασφάλειας» στην Ευρώπη που θα περιλαμβάνει και δεν θα αποκλείει τη Ρωσία δίχως στρατηγική αυτονομία της Ε.Ε., η οποία με τη σειρά της δεν μπορεί παρά να στηρίζεται σε μια ενιαία ευρωπαϊκή στρατηγική βιώσιμης ανάπτυξης που προϋποθέτει πραγματική δημοκρατία, κοινωνική δικαιοσύνη, αλληλεγγύη και ισόρροπη ανάπτυξη.
Η διαδικασία “μερικής αποπαγκοσμιοποίησης”, που είχε ήδη ξεκινήσει μετά την κρίση του 2008 κυρίως με τον εμπορικό, τεχνολογικό και νομισματικό πόλεμο μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας και θα ενταθεί μετά τον πόλεμο της Ουκρανίας και τη στρατηγική στροφή της Γερμανίας, ανοίγει τον δρόμο για την αλλαγή του αναπτυξιακού προτύπου στην Ευρώπη. Αυτό θα μπορούσε, υπό προϋποθέσεις, να άρει τις αντιστάσεις απέναντι στην ενίσχυση της κοινωνικής διάστασης της διαδικασίας ευρωπαϊκής ενοποίησης και να οδηγήσει στη βελτίωση των εργασιακών και κοινωνικών δικαιωμάτων στις χώρες της Ε.Ε. και στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου των ευρωπαϊκών λαών. Η Αριστερά οφείλει να αναλάβει για ακόμα μία φορά πρωτοβουλία για μια νέα Ευρώπη των λαών που θα βασίζεται σε τέσσερις άξονες:
* Δημοκρατική διακυβέρνηση και ενίσχυση της κοινωνικής διαβούλευσης, της διαφάνειας και της λογοδοσίας σε όλα τα κοινοτικά όργανα και τις διαδικασίες.
* Μια ολιστική ευρωπαϊκή αναπτυξιακή πολιτική που θα παίζει στρατηγικό ρόλο στον σχεδιασμό των επενδύσεων θέτοντας φιλόδοξους στόχους στο πλαίσιο ενός προοδευτικού / δημοκρατικού παραγωγικού μετασχηματισμού. Ο κοινωνικός και οικολογικός μετασχηματισμός προϋποθέτει υπερτριπλασιασμό των ευρωπαϊκών πόρων του ταμείου ανάκαμψης ώστε να χρηματοδοτήσουν νέες δημόσιες ευρωπαϊκές υποδομές και κοινωνικές υπηρεσίες, ένα νέο ενεργειακό μοντέλο, που με βάση τις ΑΠΕ θα εξασφαλίζει ενεργειακή αυτάρκεια, ένα νέο αναπτυξιακό πρότυπο με το δημόσιο στρατηγικό επενδυτή στην έρευνα και την καινοτομία και ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο, όπου τα δικαιώματα του κόσμου της εργασίας θα θεωρούνται προϋποθέσεις και όχι εμπόδια στην ανάπτυξη.
* Αύξηση των κοινωνικών επενδύσεων στην “οικονομία της φροντίδας” (δημόσια υγεία, κοινωνική φροντίδα παιδιών, ηλικιωμένων και αναπήρων), ισχυρή πολιτική ισότητας των φύλων, καταπολέμησης της έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας και κάθε μορφής διάκρισης.
* Ισχυρή διαπεριφερειακή αλληλεγγύη, με μηχανισμούς μεταφοράς πόρων και τεχνογνωσίας από τον Βορρά και τη Δύση προς τον Νότο και την Ανατολή.
Για την επιστροφή της Αριστεράς στην κυβερνητική εξουσία
Η κυβέρνηση Μητσοτάκη οδηγεί την ελληνική οικονομία και Δημοκρατία στην κατεύθυνση των αυταρχικών-νεοφιλελεύθερων (Alt. Right) μοντέλων κοινωνίας τύπου ανατολικής Ευρώπης (π.χ. Ουγγαρία, Πολωνία) με χαμηλούς μισθούς, μειωμένα δικαιώματα, υψηλή διαφθορά και τεράστιες ανισότητες. Λειτουργεί ως μεσάζων για την εκποίηση στα ιδιωτικά συμφέροντα των κοινωνικών αγαθών (εκπαίδευση, Υγεία, κοινωνική ασφάλιση κ.λπ.), των φυσικών πόρων, του περιβάλλοντος, της πολιτιστικής κληρονομιάς, των δημοσίων υποδομών και ενεργειακών δικτύων, και στρατηγικών δημόσιων επιχειρήσεων. Μετατρέπει τη χώρα από πυλώνα σταθερότητας και ειρήνης σε "δεδομένο σύμμαχο” των ΗΠΑ και των ισχυρών κρατών της Ε.Ε., στερώντας βαθμούς ελευθερίας στην άσκηση πολιτικών.
Απέναντι στην πολλαπλή κρίση η χώρα χρειάζεται ένα πολυδιάστατο αναπτυξιακό σχέδιο, που θα στηρίζεται στον ενεργητικό και στρατηγικό ρόλο του κράτους με άξονες:
* Την προστασία και ενδυνάμωση του κόσμου της εργασίας με αύξηση μισθών, σημαντική μείωση του χρόνου εργασίας, επαναφορά των συλλογικών διαπραγματεύσεων, αναβάθμιση των μηχανισμών ελέγχου της εργατικής και ασφαλιστικής νομοθεσίας και ενίσχυση του κοινωνικού κράτους.
* Την ανάπτυξη των δημόσιων υποδομών στρατηγικής σημασίας με αξιοποίηση των δυνατοτήτων των νέων τεχνολογιών: ευφυή δίκτυα σε ενέργεια, ύδρευση, τηλεπικοινωνίες, μεταφορές, υπολογιστικό νέφος κ.ά.
* Την ενίσχυση της οικονομίας της γνώσης με επενδύσεις στην τεχνολογική καινοτομία και στο ανθρώπινο δυναμικό (εκπαίδευση, κατάρτιση, υγεία κ.λπ.), για εξάλειψη του ψηφιακού χάσματος και αποτελεσματική ψηφιακή μετάβαση των βασικών συμπλεγμάτων αξίας της ελληνικής οικονομίας (αγροδιατροφή, υλικά-κατασκευές, ενέργεια-μεταφορές, τουρισμός, πολιτισμός-αναψυχή κ.λπ.).
* Την ενεργειακή μετάβαση με άξονες την εξοικονόμηση και την αξιοποίηση των ΑΠΕ για όλο το μείγμα ενεργειακών αναγκών, βασισμένο σε δημόσιες υποδομές, στις ενεργειακές κοινότητες και στα ευφυή δίκτυα σε ενέργεια και μεταφορές.
* Την προώθηση της συνεταιριστικής, κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας (κοοπερατίβες) ως πυλώνα ανάπτυξης και νέων παραγωγικών σχέσεων.
* Την ανάπτυξη εθνικά και γεωγραφικά εξειδικευμένων στρατηγικών μετάβασης σε σύγχρονα περιβαλλοντικά βιώσιμα αγροδιατροφικά μοντέλα (οργανική, αναγεννητική γεωργία, περμακουλτούρα κ.λπ.), που θα στηρίζουν την οικονομική και κοινωνική δραστηριότητα με βάση τη συλλογική διαχείριση των φυσικών πόρων, την απεξάρτηση από μονοπώλια μέσα από συνεταιριστικές δομές για τη διαχείριση και εξέλιξη του βιολογικού κεφαλαίου και την ανάπτυξη τοπικών παραγωγικών συμπλεγμάτων με ισχυρή ταυτότητα συνδεδεμένη με αντίστοιχα διατροφικά πρότυπα.
* Τη νομιμοποίηση της κάνναβης ως απαραίτητη προϋπόθεση για την αντιμετώπιση τόσο της εγκληματικότητας και του εθισμού και ως πεδίο συγκριτικού πλεονεκτήματος σε κρίσιμες αλυσίδες αξίας (αγροδιατροφή, φαρμακευτική βιομηχανία, μεταποίηση, δομικά υλικά, τουρισμό).
* Γενναίο επενδυτικό πρόγραμμα κατασκευής μεγάλου αριθμού νέων κατοικιών, με κίνητρα για τη δημιουργία νέων οργανισμών συνεργατικής διαχείρισης ακίνητης περιουσίας και αξιοποίηση τόσο της στρατηγικής άμεσης αγοράς και εκμίσθωσης κατοικιών από το κράτος όσο και μοντέλων “ενοικίασης-προς-αγορά” (rent-to-buy).
* Τη δημοκρατική εκπροσώπηση και τη συμμετοχή στη λήψη των αποφάσεων και τον κοινωνικό έλεγχο με ουσιαστικό ψηφιακό μετασχηματισμό του κράτους, δημοκρατικό προγραμματισμό και κοινωνική διαβούλευση.
* Την πλήρη εκκοσμίκευση του κράτους, τη διεύρυνση των ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών και για πολιτικές ισότητας των φύλων, αντιμετώπισης όλων των διακρίσεων και μορφών βίας (έμφυλης, ενδοοικογενειακής, ρατσιστικής, ομοφοβικής, οπαδικής, σχολικής κ.λπ.), την κατοχύρωση νέων κοινωνικών δικαιωμάτων στο περιβάλλον, την υγεία, το νερό, τη στέγη, τον δημόσιο χώρο και την πρόσβαση και τον έλεγχο στην πληροφορία.
Ευελπιστούμε ότι, στον δρόμο προς το συνέδριο, οι παραπάνω σκέψεις που καταθέτουμε σε σχέση με τα νέα δεδομένα που έχει δημιουργήσει ο πόλεμος της Ουκρανίας και οι άξονες που επιλέξαμε να προβάλουμε και να εμπλουτίσουμε, με βάση τα εισηγητικά κείμενα των πολιτικών και προγραμματικών θέσεων είναι χρήσιμες και ότι μπορούν να συμβάλουν προωθητικά στον κοινό προβληματισμό των συντροφισσών και συντρόφων, για το πώς μπορούμε να απευθυνθούμε με αυτοπεποίθηση όχι μόνο σε όσους/ες μας έδωσαν την εκλογική νίκη του 2015, αλλά και στους πολίτες που απέχουν από τις εκλογές έχοντας χάσει τις ελπίδες τους από το πολιτικό σύστημα.
Σταμάτης Θεοδωρόπουλος, Μαρία Καραμεσίνη, Χρήστος Καραπάνος, Ελένη Νικολάτου, Στέλλα (Νανή) Πολίτου, Άρης Σπουρδαλάκης, Γιώργος Σταμπουλής, Λευτέρης Στουκογεώργος, Γιάννης Τσιλίκας, Βίκυ Τσεφαλά, Χρήστος Καραπάνος.
*Όλα τα κείμενα του προσυνεδριακού διαλόγου αναρτώνται στην ιστοσελίδα του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ και το left.gr
