Ο προβληματισμός για τα όσα έρχονται αλλά και η αγωνία για την πορεία της Αριστεράς αποτυπώνονται στο πρόσφατο βιβλίο του Ευκλείδη Τσακαλώτου «Μανιφέστο για μια βιώσιμη κοινωνία» (Εκδόσεις Πόλις).
Η ματιά είναι στραμμένη στο αύριο και απευθύνεται σε όλη την Αριστερά και Κεντροαριστερά. Η προσπάθεια του Ευκλείδη Τσακαλώτου σε αυτό το δοκίμιο εστιάζεται στο να βρεθεί και πάλι το νήμα της προόδου, δηλαδή πώς συνδέονται απαντήσεις για τα άμεσα προβλήματα του κόσμου με μια στρατηγική για την επόμενη μέρα.
Από το βιβλίο δεν απουσιάζει η αναφορά στο 2015, στην προσωπική συμμετοχή του ίδιου του συγγραφέα στην κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ. Όμως, όπως ο ίδιος επισημαίνει, η αγωνία του δεν αφορά το χθες ούτε και το άμεσο. Αφορά την πορεία της Αριστεράς και της Κεντροαριστεράς σε βάθος χρόνου. Δεν υποτιμά την αναγκαιότητα της αντιμετώπισης των άμεσων αναγκών της κοινωνίας, ασχολείται όμως με το πώς μπορεί να αντιμετωπιστούν τα μεγάλα μεγάλα ζητήματα, οι προκλήσεις που έχουν γεννηθεί στον 21ο αιώνα: οι ανισότητες, το κλίμα, η διεύρυνση της Δημοκρατίας κ.ά. Οι απαντήσεις δεν έχουν διάρκεια μιας κυβερνητικής θητείας.
Τα όσα πραγματεύεται το βιβλίο τα περιγράφει ο ίδιος ο συγγραφέας:
«Κοινός τόπος είναι ότι αν θέλουμε να αποτρέψουμε την άνοδο της Δεξιάς και της Ακροδεξιάς, χρειαζόμαστε λύσεις στα καθημερινά προβλήματα των ανθρώπων προκειμένου να αφαιρέσουμε την καύσιμη ύλη αυτής της τάσης. Φτάνει αυτό; Το επιχείρημα του βιβλίου είναι ότι δεν φτάνει. Οι άμεσες λύσεις για τους χαμηλούς μισθούς ή τη στεγαστική κρίση χρειάζεται να συνδεθούν με ένα αφήγημα για βιώσιμες κοινωνίες ώστε να ξαναβρεθεί το νήμα της προοδευτικής προοπτικής. Παραδόξως, η κλιματική κρίση αναδεικνύει τους τρεις κύριους άξονες ενός νέου αφηγήματος - παραγωγή, αναδιανομή και δημοκρατία.
Η κλιματική κρίση δεν αντιμετωπίζεται χωρίς την αλλαγή του παραγωγικού και καταναλωτικού μοντέλου ούτε χωρίς καταπολέμηση των ανισοτήτων. Οι “συλλογικές λύσεις” δεν είναι άπιαστο όνειρο. Αντίθετα, είναι απολύτως αναγκαίες για την αντιμετώπιση των προκλήσεων, πρέπει να εστιάσουμε και πάλι σε όλα αυτά που αφορούν όλους μας, σε όλα αυτά που πρέπει να γίνουν αντικείμενο συλλογικής επιθυμίας συλλογικής βούλησης συλλογικών αποφάσεων.
Τα τρία κεντρικά κεφάλαια του βιβλίου -Ανισότητες, Πράσινο και Τεχνολογία- σκιαγραφούν βασικούς πυλώνες μιας βιώσιμης κοινωνίας.
Στο πρώτο κεφάλαιο -Ισχύς- υποστηρίζεται ότι η πορεία εφαρμογής του αφηγήματος βασίζεται σε μία ριζοσπαστική μεταστροφή ισχύος υπέρ του κόσμου της εργασίας και όχι μόνο. Στο τελευταίο -Εκπροσωπήσεις- εξετάζεται η πολιτική της εκπροσώπησης μιας νέας κοινωνικής πλειοψηφίας. Είκοσι χρόνια μετά το “Οι αξίες και η αξία της Αριστεράς” γράφω και πάλι ένα βιβλίο για την Αριστερά.
Αυτή τη φορά όχι σε συνθήκες νεοφιλελεύθερης ηγεμονίας, αλλά σε ένα πολύ ρευστό πλαίσιο με πολλούς κινδύνους. Υπάρχει ίδια ελπίδα ότι οι αριστερές αξίες μπορούν να μετατραπούν σε εφαρμόσιμες πολιτικές για ένα βιώσιμο μέλλον. Η ίδια αυτοπεποίθηση ότι τα επιχειρήματα -αν και ίσως όχι καθοριστικά- μπορούν να κάνουν τη διαφορά. Η ίδια πεποίθηση ότι οι άνθρωποι υπό τις κατάλληλες συνθήκες μπορούν να λύσουν συλλογικά τα προβλήματά τους».
Για το 2015
Στο βιβλίο υπάρχει αναφορά στο 2015, όπως και στα προσωπικά διλήμματα του ίδιου του συγγραφέα για τα όσα έγιναν ή δεν έγιναν. Γράφει, μεταξύ άλλων, εκφράζοντας την προσωπική του του αγωνία για όσα έκανε:
«Το πώς θα συμβιβαστούμε με τα γεγονότα του καλοκαιριού του 2015 είναι ένα ερώτημα που απασχόλησε και εξακολουθεί να απασχολεί το σύνολο της Αριστεράς. Κάποιοι το θεώρησαν μια ξεκάθαρη περίπτωση προδοσίας ή συνθηκολόγησης και αμέσως αποχώρησαν...
Για εμάς που δεν αποχωρήσαμε από τον ΣΥΡΙΖΑ το θέμα ήταν πιο περίπλοκο. Για μερικούς η μόνη ειλικρινής απάντηση ήταν να παραδεχτούμε την αποτυχία να συμβιβαστούμε με την ήττα για να διδαχτούμε τουλάχιστον κάτι από αυτή την εμπειρία. Άλλοι θεώρησαν ορθότερο τον όρο “αναγκαστικός συμβιβασμός” και πίστευαν ότι μπορούσαμε απ’ αυτό να αντλήσουμε κάποια διδάγματα. Οφείλω να ομολογήσω ότι για πολύ καιρό ταλαντευόμουν μεταξύ της ήττας και του αναγκαστικού συμβιβασμού.
(...) Σε επίπεδο ορθολογικής ανάλυσης θα μπορούσε λοιπόν να γίνει ένας ειλικρινής απολογισμός των επιτυχιών και των αποτυχιών σε αυτή την πορεία. Αποτυχία θεωρείται, για παράδειγμα, ότι δεν πραγματοποιήθηκε ο αρχικός στόχος του τερματισμού της λιτότητας με την εξασφάλιση της εκ των προτέρων ελάφρυνσης του χρέους.
Στις επιτυχίες μας θα συγκαταλέγονταν η αναδιάρθρωση του χρέους και η έξοδος από το Μνημόνιο με μείωση της τροχιάς και των ανισοτήτων καθώς και η στήριξη του δημόσιου συστήματος Υγείας.
(...) Σε προσωπικό επίπεδο, το αίσθημα ότι πληγώσαμε πολλούς ανθρώπους, ότι δεν αξιοποιήσαμε στο έπακρο την πρώτη ευκαιρία δεν με εγκατέλειψε ποτέ. Παραδόξως, μικρή μόνο παρηγοριά μου προσφέρει το γεγονός ότι ο ένας μετά τον άλλον οι συμμετέχοντες, όπως η Άνγκελα Μέρκελ ή ο Γερούν Ντάισελμπλουμ, δήλωσαν ότι η ελληνική κυβέρνηση είχε αντιμετωπιστεί πολύ σκληρά και άδικα».
«Πώς αντιδρά κανείς στο γεγονός ότι η πρώτη του ευκαιρία δεν οδήγησε σε συνολική επιτυχία; Πώς αποφεύγει να γίνει ένας τραγικός ήρωας που είτε αρνείται να δεχτεί ότι η αποτυχία είχε κάποια σχέση μαζί του ή και αδυνατεί να συμβιβαστεί με το γεγονός ότι δεν είναι παντοδύναμος είτε, αντίθετα, αποσύρεται από τη σκηνή με το αίσθημα αδυναμίας;
Η απώλεια είναι μέρος της ανάπτυξης. “Για να κάνει τη δουλειά της η δεύτερη ευκαιρία, πρέπει να δούμε τη συνέχεια ως έναν βαθμό με τον κόσμο των προ των ευκαιριών ή επιλογών, πρέπει να είμαστε σε θέση να αναγνωρίσουμε τους ίδιους ρυθμούς λαχτάρας και αγώνα. Διαφορετικά δεν θα βρούμε ποτέ την αυτοπεποίθηση να ανταποκριθούμε με τρόπο που ανοίγει νέους δρόμους για εμάς τους ίδιους”» (Rowan Williams).
Θέση για το AI και τις ισχυρές Big Tech
Από την όλη ανάλυση δεν θα μπορούσε να απουσιάσει η αναφορά στη νέα τεχνολογία που έχει καθορίσει τις εξελίξεις και στον ρόλο των ισχυρών Big Tech που κυριαρχούν στον συγκεκριμένο χώρο. Γράφει μεταξύ άλλων:
«Το chat GPT (σ.σ.: εφαρμογή της Τεχνητής Νοημοσύνης) που αναπτύχθηκε το 2022 από την εταιρεία Open AI και βασίζεται σε μεγάλα γλωσσικά μοντέλα (Large Language Models) είναι μία από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες εφαρμογές λογισμικού γύρω από την οποία έχει συγκροτηθεί ένα ισχυρό αφήγημα για την τεχνολογική αλλαγή ως δύναμη προόδου.
Το κυρίαρχο αφήγημα ενσωματώνει τις όποιες ανησυχίες στην ιδέα μιας ασταμάτητης προόδου που τελικά θα μας ωφελήσει όλους. Θα υπάρξει κόστος και αναστάτωση φυσικά, αλλά έτσι δεν συνέβαινε πάντα με την τεχνολογική πρόοδο;
Πρόκειται για ένα αφήγημα πειστικό για πολλούς καθώς είναι άφθονα και ορατά τα σημάδια της τεχνολογικής προόδου. Πίσω του βρίσκονται οι ισχυροί εκπρόσωποι των Big Tech που έχουν τη δύναμη της πειθούς...».
«Εδώ θα ισχυριστώ κάτι πολύ διαφορετικό. Η επιστήμη αποτελεί μέρος της προόδου, αλλά δεν ταυτίζεται με την πρόοδο. Όλες οι κοινωνίες εμπνεύστηκαν από την κατάκτηση νέων γνώσεων. Οι εποχές του Σωκράτη και του Αριστοτέλη, του Αλ Χουαρίζμι, του Νεύτωνα ή του Αϊνστάιν δεν ήταν περίοδοι στερημένες από γνώση. Η επιστήμη και η τεχνολογία δεν προοδεύουν πέρα και πάνω από τις ανθρώπινες αξίες, τα συμφέροντα και τις συγκρούσεις».
