Η επέτειος για τα 200 χρόνια από την έναρξη της Επανάστασης του 1821 απέκτησε για εμάς στον Δήμο Σαρωνικού ένα ιδιαίτερο νόημα. Θεωρήσαμε ότι ο εορτασμός εμβληματικών επετείων έχει αξία όταν νοηματοδοτεί την πορεία μιας κοινωνίας προς το μέλλον, δίνοντας το στίγμα της επόμενης ημέρας και όχι όταν είναι άψυχος, τυποποιημένος και διεκπεραιωτικός.
Επιλέξαμε να βαδίσουμε προς το μέλλον δράττοντας την ευκαιρία για ιστορική έρευνα, για ανάδειξη ηρωικών μορφών και γεγονότων που μέχρι σήμερα βρέθηκαν στο περιθώριο της αναγνώρισης, συμβάλλοντας έτσι στην επιβεβλημένη αποκατάσταση μιας ιστορικής αδικίας.
Η επέτειος των 200 χρόνων είναι μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να επανακαθορίσουμε το κράτος που θέλουμε και να προσδιορίσουμε τις θεμελιώδεις αξίες που επιλέγουμε να το διέπουν. Είναι μια ευκαιρία που πρέπει να αδράξουμε αφήνοντας κατά μέρος τη στείρα παρελθοντολογία και επανακαθορίζοντας τον δημόσιο χώρο που οριοθετεί τις κοινωνίες μας μετά και τα ιστορικά μαθήματα όχι μόνο του απώτερου παρελθόντος αλλά και του πρόσφατου, όπως το διαμόρφωσαν η παρατεταμένη οικονομική κρίση και η πανδημία. Οι θεμελιώδεις αξίες της ελευθερίας, της δημοκρατίας, του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της ισονομίας, της κοινωνικής αλληλεγγύης και της δικαιοσύνης αποτελούν για εμάς προτάγματα και ταυτόχρονα στοιχήματα που πρέπει να κερδηθούν με τη συνδρομή όλων, κυρίως όμως όσων εμπλέκονται στη διακυβέρνηση της χώρας.
Η Αττική στην Επανάσταση του 1821
Ήταν λοιπόν θέμα δημοκρατίας και δικαιοσύνης να αναδείξουμε τη συμβολή των χωριών της Αττικής στον αγώνα για την απελευθέρωση από την τυραννία των Οθωμανών, καθώς πρόκειται για μια πτυχή του αγώνα που έχει διαχρονικά παραγνωριστεί. Ως αρχαιολόγος, έχω τη βαθιά πίστη ότι η επιστημονική έρευνα πάντα βρίσκει τον δρόμο προς την αλήθεια. Και ως δήμαρχος και αυτοδιοικητικός για περισσότερα από τριάντα χρόνια έχω την πεποίθηση ότι η κοινωνική συνοχή επιτυγχάνεται μόνο με την αποκατάσταση του δικαίου και της ιστορικής αλήθειας.
Κατά τη διάρκεια του αναγκαστικού εγκλεισμού λόγω της πανδημίας, πήρα την απόφαση να ιχνηλατήσω τον επαναστατικό αγώνα για την απελευθέρωση της Αττικής ανατρέχοντας σε αρχειακό υλικό και ντοκουμέντα τα οποία οδήγησαν στη συγγραφή του βιβλίου «Η Επανάσταση στην Αττική και η απελευθέρωση της Αθήνας», το οποίο πρωτοεκδόθηκε από τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Καλυβίων.
Σκέφτηκα ότι ο πόθος για ελευθερία που πηγαίος έβγαινε μέσα από τα ιστορικά ντοκουμέντα που επεξεργαζόμουν έπρεπε τώρα να αποτελέσει αντικείμενο συζήτησης και μαζί με αυτόν να αναδειχθεί η τοπική Ιστορία όχι μόνο των Μεσογείων, αλλά ολόκληρης της Αττικής. Να αναδειχθεί η καθοριστικής σημασίας συμμετοχή και συμβολή των κατοίκων των χωριών της Αττικής στην Επανάσταση του 1821, καθώς δεν είναι ιδιαίτερα γνωστή στο ευρύ κοινό. Να αποτίσουμε οφειλόμενο φόρο τιμής στους επώνυμους και ανώνυμους χωρικούς για τη μοναδική προσφορά τους στην απελευθέρωση της πατρίδας.
Τα στοιχεία που συγκέντρωσα με οδήγησαν σε ένα ενδιαφέρον συμπέρασμα, όχι ιδιαίτερα γνωστό στο ευρύ κοινό: ήταν δύσκολο να αναπτυχθεί στην Αθήνα το οποιοδήποτε επαναστατικό κίνημα γιατί οι πρόκριτοι των Αθηνών, το λεγόμενο αρχοντολόι, συμβίωνε με τους Τούρκους και, όπως καταλαβαίνει κανείς, ήταν ανέφικτο να αναπτυχθεί επαναστατική δραστηριότητα. Η Επανάσταση λοιπόν ξεκίνησε από τα αρβανιτοχώρια της Αττικής, όπου σιγά-σιγά, με ντόπιους οπλαρχηγούς, οι οποίοι συνδέθηκαν με τη Φιλική Εταιρεία, άρχισε να δημιουργείται ένα επαναστατικό κλίμα και πνεύμα που κυριάρχησε σε όλη την Αττική.
Οι Αρβανίτες αγωνιστές
Βλέπουμε λοιπόν ότι οι ταξικές αλλά και χωροταξικές διαφορές, όπως πάντα, έτσι και εκείνη την εποχή, καθόρισαν την πορεία της Ιστορίας αλλά και την έκβαση του αγώνα, καθώς οι Αρβανίτες χωρικοί μπήκαν μπροστάρηδες στην Επανάσταση, αλλά όταν ήρθε η ώρα της έμπρακτης αναγνώρισης παραγκωνίστηκαν. Ας δούμε με ποιον τρόπο.
«Οι επαναστάτες από όλα τα χωριά συγκεντρώθηκαν το βράδυ της 24ης Απριλίου 1821 στο Μενίδι και από κει ξεκίνησαν να απελευθερώσουν την Αθήνα. Φτάνοντας στην πόλη τις πρώτες πρωινές ώρες, με εντολή του Γιάννη Δάβαρη (Λιοπεσιώτη οπλαρχηγού των Μεσογείων), μια μικρή ομάδα δέκα ανθρώπων με επικεφαλής τον Κουβαριώτη Σταμάτη Γκλιάτη άνοιξε την πύλη της Μπουμπουνίστρας και το ξημέρωμα της 25ης Απρίλη οι επαναστάτες μπήκαν στην πόλη. Αυτή είναι η πρώτη κατάληψη της Αθήνας από τους χωρικούς της Αττικής που ανάγκασε τους Τούρκους να κρυφτούν στην Ακρόπολη. Στη συνέχεια, οι χωρικοί που έφεραν αυτοσχέδια όπλα, τσουγκράνες, πιρούνες κ.λπ. και οι Αθηναίοι που ενώθηκαν μαζί τους ξεκίνησαν την πρώτη πολιορκία της Ακρόπολης.
Όμως η πολιορκία λύθηκε τον Ιούλιο του 1821 γιατί από την πρώτη στιγμή υπήρξαν έριδες μεταξύ των επαναστατών. Γνωρίζουμε ότι σε όλη την Ελλάδα η διχόνοια υπήρξε ο πιο ανασταλτικός παράγοντας στην εξέλιξη της επανάστασης. Εδώ ήταν διαφορετική η διχόνοια, καθώς οι Αθηναίοι πρόκριτοι, το αρχοντολόι, δεν δέχονταν τους χωριάτες, τους ‘ξωτάρηδες’, όπως τους αποκαλούσαν, στη διοίκηση της πόλης τους. Αυτό απογοήτευσε τους επαναστάτες από τα χωριά και τους οδήγησε στη Στερεά Ελλάδα να αγωνιστούν μαζί με τον Ανδρούτσο και τους άλλους οπλαρχηγούς».
Τα χρόνια που ακολούθησαν ελάχιστη ήταν η αναγνώριση των Αρβανιτών αγωνιστών που πάλεψαν για την απελευθέρωση της Αθήνας. Πλέον, ένα μεγάλο τμήμα των κατοίκων της ΒΑ Αττικής και των Μεσογείων θεωρεί πως, φέτος λόγω της ιδιαίτερης ιστορικής σημασίας της επετείου, έχει έρθει η ώρα να αναγνωριστεί η τεράστια συμβολή τους στον απελευθερωτικό αγώνα με την καθιέρωση της 25ης Απριλίου ως ημέρας επίσημου εορτασμού της απελευθέρωσης της Αθήνας από τον τουρκικό ζυγό. Θεωρώ ότι κάτι τέτοιο είναι επιβεβλημένο. Ενώ πολλές πόλεις στη χώρα μας, όπως τα Ιωάννινα, η Κατερίνη, η Θεσσαλονίκη, η Λήμνος, γιορτάζουν την επίσημη απελευθέρωσή τους από τους Οθωμανούς σε ημερομηνίες ορόσημα, η πρωτεύουσα παραμένει εκτός αυτής της λογικής. Μήπως ήρθε η ώρα και για την Αθήνα;
Πεποίθησή μας είναι ότι ήρθε η στιγμή, ακριβώς 200 χρόνια μετά την ηρωική πράξη αυτών των ανθρώπων, η επίσημη Πολιτεία να αναγνωρίσει την προσφορά τους και να συμβάλει στη σύζευξη του τοπικού με το υπερτοπικό και στον ανοιχτό δημόσιο διάλογο για θέματα που αφορούν την κοινή συλλογική μας μνήμη.
Ήδη εμείς στον Δήμο Σαρωνικού προχωρήσαμε ένα βήμα παραπέρα ξεκινώντας έρευνα που αφορά την ανάδειξη της συνδρομής των χωριών της Αττικής στην απελευθέρωση. Το έργο, που εγκρίθηκε από την Επιτροπή «Ελλάδα 2021» και χρηματοδοτείται από το Πρόγραμμα «Αντώνης Τρίτσης», συντονίζει το επιστημονικό δυναμικό της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Καλυβίων. Περιλαμβάνει δε την έρευνα σε βιβλιοθήκες, αρχεία, μουσεία της ευρύτερης περιοχής, την ιστορική επεξεργασία των καταγεγραμμένων πηγών και συγγραφή λημμάτων, τη δημιουργία διασυνδεδεμένων μεταδεδομένων στο ψηφιακό αποθετήριο της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Καλυβιών του Δήμου Σαρωνικού και τη διάχυση των αποτελεσμάτων του έργου.
* Ο Πέτρος Φιλίππου είναι αρχαιολόγος, δήμαρχος Σαρωνικού και πρώην αντιπεριφερειάρχης Ανατολικής Αττικής
