Από τις εκδόσεις Τόπος κυκλοφόρησε πρόσφατα ένα νέο βιβλίο του Γιάννη Τόλιου με θέμα «Ψηφιακή Εποχή, οι αλλαγές στην οικονομία, κοινωνία, πολιτική». Πρόκειται για ένα βιβλίο γραμμένο με τρόπο που διευκολύνει τον μέσο αναγνώστη στην κατανόηση των αλλαγών που επιφέρει η «ψηφιοποίηση» ή λεγόμενη «4η Βιομηχανική Επανάσταση», στα πεδία της οικονομίας, των εργασιακών σχέσεων, στους τομείς Παιδείας, πολιτισμού, Υγείας, περιβάλλοντος, στις διεθνείς σχέσεις κ.α. Πρόκειται για διεπιστημονική προσέγγιση που αναδεικνύει το ευρύ πεδίο γνώσεων του συγγραφέα, τη μεθοδολογία ανάλυσης σύνθετων προβλημάτων, αλλά και το τεράστιο πλήθος εργατοωρών που ανάλωσε στη μελέτη και αξιοποίηση δεδομένων. Η μελέτη δεν περιορίζεται στη «γενική εικόνα», αλλά κάνει συγκεκριμένη αναφορά στην Ελλάδα.
Διερεύνηση κρίσιμων ερωτημάτων
Εξετάζοντας εφαρμογές των ψηφιακών τεχνολογιών, η μελέτη διερευνά κρίσιμες πτυχές από την ανάπτυξη της Τεχνητής Νοημοσύνης, της ρομποτικής, των έξυπνων κινητών, των ηλεκτρονικών συναλλαγών, των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, του κυβερνοχώρου, των κρυπτονομισμάτων, της ευφυούς γεωργίας, των εκτυπώσεων 3D, κ.ά.
Εξαιρετικά πρωτότυπη είναι η ανάλυση εμπορευματοποίησης του παγκόσμιου ιστού (Internet) και αξιοποίησης των πλεονεκτημάτων των ψηφιακών τεχνολογιών από τις μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες, με προεξέχον το αμερικάνικο ολιγοπώλιο GAFAM (Google, Apple, Facebook, Amazon, Microsoft). Σημαντική είναι επίσης η συμβολή του στην ανάλυση των νέων συνθηκών ανταγωνισμού για τα μερίδια αγοράς με τα νέα όπλα που προσφέρουν οι ψηφιακές τεχνολογίες, ενώ από την άλλη ενισχύονται οι μηχανισμοί ελέγχου και καθυπόταξης της μισθωτής εργασίας και της πολιτικής χειραγώγησης της κοινής γνώμης.
Όπως σημειώνει ο Γ. Τόλιος, «οι τεχνικές της ‘συμπεριφορικής τροποποίησης’, εκτός από τον οικονομικό τομέα (προώθηση πωλήσεων και αύξηση κερδοφορίας), επεκτείνονται και σε άλλους τομείς της κοινωνικής ζωής, πρώτα απ’ όλα στο πολιτικό πεδίο, όπου η συστηματική παρακολούθηση της συμπεριφοράς πολιτών και η εφαρμογή μηχανισμών χειραγώγησης μέσω χρήσης ψηφιακών τεχνολογιών έχει λάβει πρωτοφανείς διαστάσεις, αναιρώντας ουσιαστικά θεμελιώδη δικαιώματα που είναι στον πυρήνα της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας... Μιλάμε για πλατιά χρήση ψηφιακών τεχνολογιών ως νέου μηχανισμού επιτήρησης, κατασκόπευσης και κατάργησης του προσωπικού απορρήτου, χάριν στήριξης του κυρίαρχου συστήματος και εξυπηρέτησης των στρατηγικών επιδιώξεων των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων».
Η Ελλάδα στον αστερισμό της «ψηφιοποίησης»
Η Ελλάδα, με βάση τον γενικό δείκτη κατάταξης (DESI), βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις του ψηφιακού μετασχηματισμού των χωρών της Ε.Ε. Το ποσοστό του πληθυσμού που χρησιμοποιεί τακτικά το Διαδίκτυο είναι από τα χαμηλότερα, ενώ εξακολουθεί να έχει το χαμηλότερο ποσοστό κατάρτισης ειδικών. Οι επιδόσεις «ενσωμάτωσης ψηφιακής τεχνολογίας» στις επιχειρήσεις είναι ανεπαρκείς, ενώ οι «ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες» προχωρούν με βραδείς ρυθμούς. Οι αιτίες της μεγάλης καθυστέρησης πρέπει, κατά τον συγγραφέα, να αναζητηθούν στην απουσία συγκροτημένης στρατηγικής ψηφιακού μετασχηματισμού με όρους κοινωνίας και όχι ολιγαρχικών συμφερόντων.
Ειδικότερα ο κλάδος τηλεπικοινωνιών (σταθερής και κινητής τηλεφωνίας) κυριαρχείται από τρεις ομίλους ξένων συμφερόντων (ΟΤΕ / Cosmοte , Vodafone, Wind), που επιβάλλουν μονοπωλιακές τιμές, ενώ από την άλλη τα υψηλά τέλη και ΦΠΑ καταλήγουν στην ακριβότερη σύνδεση με το Διαδίκτυο σε επίπεδο Ε.Ε. Για να μπει φραγμός στην ασυδοσία των εταιρειών, χρειάζεται, σύμφωνα με τον συγγραφέα, άμεση επιστροφή του ΟΤΕ στον δημόσιο έλεγχο και σπάσιμο του ψηφιακού ολιγοπωλίου! Επίσης, η ζήτηση κατάλληλα καταρτισμένου προσωπικού προϋποθέτει αναβάθμιση του δημόσιου συστήματος εκπαίδευσης και κατάρτισης, με επαρκείς πόρους, υλικές υποδομές και εκπαιδευτικό δυναμικό. Ταυτόχρονα χρειάζονται ρυθμίσεις προστασίας των εργαζόμενων που βιώνουν όλα τα μειονεκτήματα της «ελαστικοποίησης» και του «πληθοπορισμού» (crowdworking), της «τηλεργασίας», των ρυθμίσεων κατάργησης του οκταώρου, μείωσης της υπερωριακής αμοιβής, περιορισμού των συνδικαλιστικών δικαιωμάτων κ.ά, που με τόση αλαζονεία προωθούν κυβέρνηση και το πατρονάτο της εργοδοσίας (ΣΕΒ κ.λπ.)!
Ψηφιακή εποχή και... «εναλλακτικά μέλλοντα»
Το κρίσιμο ερώτημα που προβάλλει σε κάθε αναγνώστη είναι ποιο μέλλον υπόσχεται η «ψηφιοποίηση» στους εργαζόμενους και ιδιαίτερα στη νέα γενιά. Στο πλαίσιο του νεοφιλελεύθερου μοντέλου διαχείρισης, οι ψηφιακές τεχνολογίες, όπως παρατηρεί ο Γιάννης Τόλιος, «καλούνται να λειτουργήσουν ως προωθητική δύναμη και ως ‘από μηχανής θεός’ στήριξης των κλονιζόμενων βάσεων του καπιταλιστικού συστήματος από τις οξύτατες κοινωνικές και γεωπολιτικές του αντιθέσεις. Ενώ παρέχουν μεγάλες δυνατότητες ολόπλευρης πληροφόρησης, μόρφωσης, εκπαίδευσης και δημιουργικής δράσης, τα ελεγχόμενα από ολιγάρχες διαδικτυακά και παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης επεκτείνουν την παραπληροφόρηση και χειραγώγηση των λαϊκών στρωμάτων».
Ωστόσο, δεν είναι μοιραία μια τέτοια εξέλιξη. Υπάρχει εναλλακτική δυνατότητα η οποία, κατά τον συγγραφέα, είναι η «ανάδυση ενός υποδείγματος μετακαπιταλιστικής οργάνωσης, που θα αξιοποιεί τις δυνατότητες αυτοματοποίησης και ανάπτυξης με χρήση νέων τεχνολογιών, έχοντας στο επίκεντρο την ικανοποίηση των αυξανόμενων και μεταβαλλόμενων κοινωνικών αναγκών σε όφελος όλων των μελών της κοινωνίας. Η υπέρβαση του υπάρχοντος μοντέλου και η μετάβαση σε ένα νέο και ‘ιστορικά αναγκαίο’ είναι ζήτημα πολιτικού αγώνα εκείνων των κοινωνικών δυνάμεων που έχουν ζωτικό συμφέρον από μια τέτοια εξέλιξη. Δηλαδή των δυνάμεων της μισθωτής εργασίας και των λαϊκών στρωμάτων, καθώς και των προοδευτικών επιστημόνων, διανοουμένων - καλλιτεχνών και νεολαίας»!
Με βάση αυτή την προσέγγιση, το «πρωτεύον αίτημα άμεσης διεκδίκησης» των δυνάμεων της μισθωτής εργασίας θα πρέπει, κατά τον Γιάννη Τόλιο, να γίνει «η δραστική μείωση του ημερήσιου και εβδομαδιαίου χρόνου απασχόλησης, χωρίς μείωση αποδοχών, για αύξηση θέσεων εργασίας και μείωση ανεργίας... Αν το οκτάωρο ήταν εφικτό στο πλαίσιο της 2ης Βιομηχανικής Επανάστασης και εντεύθεν, στις σημερινές συνθήκες πολλαπλάσιας παραγωγικότητας της εργασίας, η γενικευμένη εφαρμογή του εξαώρου και τριαντάωρης εβδομάδας είναι εφικτή και αναγκαία, με δικαιότερη κατανομή εισοδήματος και πλούτου»!
Από την ανάγνωση του βιβλίου, διαπιστώσαμε ότι ο Γιάννης Τόλιος μελέτησε σε βάθος και έκταση τα φαινόμενα και τις οικονομικοκοινωνικές προοπτικές τής ψηφιακής τεχνολογίας. Το πόνημά του είναι πρωτότυπο, αξιόλογο και εύληπτο, η δε ανάγνωση του βιβλίου αυξάνει τον πνευματικό μας πλούτο.
* Ο Κίμων Αναστασιάδης είναι ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής
