Την τελευταία περίοδο, οι οδυνηρές εξελίξεις στην αντιμετώπιση της πανδημίας της Covid-19 αλλά και των καταστροφικών πυρκαγιών που έπληξαν τη χώρα ανοίγουν αναπόφευκτα ένα νέο γύρο συζήτησης σε σχέση με την δημόσια ασφάλεια και την καταφυγή του επιτελικού κράτους στην «ατομική ευθύνη».
Η δημόσια ασφάλεια δεν μπορεί παρά να αποτελεί αγαθό κάθε δημοκρατικά ευνομούμενης πολιτείας. Στο επίκεντρό της οφείλει να βρίσκεται η προστασία της ζωής και της περιουσίας των πολιτών και για τον λόγο αυτό δεν είναι δυνατόν να υπάρχουν διακρίσεις κατά την παροχή της. Επομένως, πρωταρχικό καθήκον μιας Δημοκρατίας είναι να παρέχει και να εξασφαλίζει αποτελεσματικά τη δημόσια ασφάλεια αδιακρίτως προς όλους τους πολίτες της, κατά τρόπο αμερόληπτο, δίκαιο και ουδέτερο!
Ωστόσο, πρέπει να επισημανθεί ότι η δημόσια ασφάλεια στις δυτικές αστικές Δημοκρατίες υπήρξε εξαρχής άρρηκτα συνδεδεμένη με την οικονομία, καθώς οι παραγωγικές σχέσεις προκειμένου να θέσουν σε λειτουργία την παραγωγική διαδικασία θα έπρεπε πρωτίστως να έχουν εξασφαλίσει την ανεμπόδιστη δράση τους. Είναι λοιπόν εμφανές ότι η καπιταλιστική οικονομική ανάπτυξη «πατάει» πάνω στη ρυθμισμένη «κοινωνική μηχανή», περιορίζοντας κατά το δυνατόν τις πιθανές απώλειες της μαζικής παραγωγής κι εντέλει του κέρδους.
Δημόσιο και συλλογικό
Σήμερα, η ευρεία έκφραση του νεοφιλελεύθερου καπιταλιστικού μοντέλου φέρνει στο επίκεντρο της οικονομικής μεγέθυνσης εκτός από τη «νέα» εργασιακή ηθική και τον δικό της προσδιορισμό σε μια σειρά σχέσεων.
Έτσι, η σχέση δημόσιας ασφάλειας και ιδιωτικότητας χρωματίζεται με πιο μελανά χρώματα, ενώ προωθείται συστημικά η έννοια της αυτοβοήθειας και της ατομικής ευθύνης. Είναι δε ενδεικτικό ότι η «Σιδηρά κυρία», Margaret Thatcher, γνήσια εκφραστής των οικονομικών πολιτικών των Friedrich Hayek και Milton Friedman, διατύπωσε την άποψη ότι «δεν υπάρχει κοινωνία, μόνο άτομα και οι οικογένειές τους», θέλοντας με τη ρήση αυτή να συνοψίσει όλη την πεμπτουσία του νεοφιλελευθερισμού, δηλαδή τον ακραίο ατομικισμό.
Η σφοδρότητα της ιδεολογικής επίθεσης του πολιτικού αυτού ρεύματος στις κοινωνίες σήμερα επιχειρεί να θέσει στο περιθώριο του κοινωνικού γίγνεσθαι κάθε έννοια δημόσιου και συλλογικού, αναδεικνύοντας το δικό του αξιακό φορτίο. Τί σημαίνει όμως συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους στον τομέα της ασφάλειας των πολιτών; Η εξέλιξη αυτή δεν μπορεί παρά να σημαίνει το πέρασμα σε μια ανεπιθύμητη κοινωνική δυστοπία! Η ατομική ευθύνη βρίσκεται στην καρδιά του νεοφιλελευθερισμού κι έχει ως αποστολή την εμπορευματοποίηση της ασφάλειας, αποσκοπώντας στη δημιουργία μιας νέας αγοράς επιχειρηματικής εκμετάλλευσης, όπου αναπόφευκτα τα ατομικά δικαιώματα θα προσβάλλονται από ιδιωτικές εταιρείες. Το δε αγαθό της ασφάλειας θα μετατραπεί σε προνόμιο των λίγων, χάνοντας τον δημόσιο χαρακτήρα του. Επιπλέον, η αντίληψη αυτή αναπαράγει τελικά μια σειρά συντηρητικών θέσεων σε σχέση με το κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον. Η πρόσφατη κυβερνητική καταφυγή στην ατομική ευθύνη την περίοδο των πυρκαγιών έφερε, επιπρόσθετα, στην επιφάνεια την ακραία σπισιστική αντίληψη για την υποδεέστερη σημασία της διάσωσης του δάσους και των ζώων.
Αυτο-οργάνωση
Ωστόσο, είναι γεγονός ότι όταν το κράτος φανεί αδύναμο ή απρόθυμο να διασφαλίσει την ακεραιότητα της περιουσίας και της ζωής των πολιτών του, οι τελευταίοι αναπτύσσουν ενστικτωδώς ανάλογες δράσεις για να ικανοποιήσουν αυτή την ανάγκη τους για ασφάλεια.
Με άλλα λόγια, όταν το «αόρατο χέρι» του Α. Smith φανεί και πάλι ανίκανο να ρυθμίσει την αγορά στον τομέα της παροχής υπηρεσιών ασφάλειας, οι διάφορες κοινότητες θα αναπτύξουν κάποιου βαθμού αυτο-οργάνωση και θα αναλάβουν ανάλογη δράση. Περιπολίες πολιτών για την αντιμετώπιση της τοπικής εγκληματικότητας έχουν καταγραφεί τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Η πρόσφατη περίπτωση της Βαρκελώνης αλλά και της περιοχής του Μελισσοχωρίου Θεσσαλονίκης αναφέρονται μόνο ενδεικτικά.
Περιφρούρηση
Είναι αναμφισβήτητο γεγονός ότι η αυτο-οργανωμένη εθελοντική δράση πολιτών - κατοίκων κοινοτήτων της Β. Εύβοιας, της Αρκαδίας, των Βιλίων και άλλων πυρόπληκτων περιοχών τις έσωσαν από την τεράστια φυσική καταστροφή που υπέστη ο τόπος τους, όταν η οργανωμένη πολιτεία δεν κάλυψε ικανοποιητικά την ανάγκη τους για ασφάλεια, καταγγέλλοντας συγχρόνως το «πελατειακό» κράτος.
Τελευταία δε, τέτοιες ομάδες αυτο-οργανώνονται προκειμένου να περιφρουρήσουν τα πάρκα πρασίνου των δήμων τους από τον απειλή των πυρκαγιών. Είναι δε ενδεικτικό της αναποτελεσματικής παροχής τέτοιων υπηρεσιών από το κράτος ότι οι κατά τόπους δημοτικές αρχές συχνά κάνουν έκκληση προς τους πολίτες τους να αναλάβουν συντονισμένη με αυτές εθελοντική δράση, όπως η δημοτική αρχή Ιλίου για την περιφρούρηση του Μητροπολιτικού Πάρκου «Αντώνης Τρίτσης».
Ωστόσο, αν και οι αυτο-οργανωμένες ομάδες πολιτών φαίνονται πρόσκαιρα αποτελεσματικές σε τοπικό επίπεδο, είναι ιδιαίτερα ευάλωτες στην υποκίνηση και την πολιτική εκμετάλλευση, κυρίως από ακροδεξιές οργανώσεις. Κι εδώ ενδεικτικά αναφέρεται η περίπτωση της συγκρότησης «επιτροπών κατοίκων Αγ. Παντελεήμονα», που υποκινούνταν από την καταδικασμένη, πλέον, εγκληματική νεοναζιστική οργάνωση της Χρυσής Αυγής! Μπροστά σε αυτή την εξέλιξη, τα ζητήματα αυτοδικίας και προσβολής συνταγματικών εγγυήσεων φαντάζουν απλά καθημερινά «ατοπήματα». Για τον λόγο αυτό όλες οι δημοκρατικές δυνάμεις οφείλουν να περιφρουρήσουν αυτές τις αυθόρμητες πρωτοβουλίες των πολιτών και να τις βοηθήσουν να εξελιχθούν σε γόνιμα προοδευτικά κινήματα!
Πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι στο συλλογικό στοιχείο της δημόσιας ασφάλειας εξασφαλίζεται πρωτίστως το ιδιωτικό, με ευθύνη όμως κοινοτική - συλλογική και όχι ατομική! Εις επίρρωσιν τούτου, επισημαίνονται απλώς οι πρωτοβουλίες κοινοτήτων για ανάπτυξη στρατηγικών με σκοπό την πρόληψη του εγκλήματος, κυρίως σε ό,τι αφορά τον περιορισμό των ναρκωτικών και του αλκοόλ στα σχολεία και τις γειτονιές.
Από την άλλη πλευρά, η ατομική ευθύνη βρίσκει γόνιμο έδαφος στις πιο εύπορες κοινωνικές τάξεις. Ολόκληρες κοινότητες οικοδομούνται στη βάση της ατομικότητας, με περίφραχτες πολυτελείς κατοικίες που φυλάσσονται από ιδιωτικές εταιρείες και υψηλής τεχνολογίας συστήματα αυτοπροστασίας. Το στοιχείο της ιδιωτικότητας εξασφαλίζεται μέσα από την οριοθέτηση του χώρου και τη γεωγραφική οχύρωση των ενοίκων τους σε περιοχές μακριά από τη φτώχεια, την ανεργία και την εγκληματικότητα. Κατ' αυτό τον τρόπο οι πιο εύποροι αυτοπροστατεύονται σε πολυτελείς, περιφρουρημένες κατοικίες αλλά και σε περιοχές ταξικά ομοιογενών γειτονιών. Η σύγκρισή τους με τα αδιαπέραστα τείχη των αριστοκρατικών μεσαιωνικών πύργων δεν θα ήταν καθόλου ατυχής. Επίσης, ατυχής δεν θα ήταν και η σύγκρισή τους με κάθε λογής απροσπέλαστα γκέτο.
Εν κατακλείδι, ατομική ευθύνη στον τομέα της δημόσιας ασφάλειας δεν μπορεί να υπάρξει!
* O Πέτρος Γαλιατσάτος είναι κοινωνιολόγος
