Την 1η Σεπτεμβρίου κάθε χρόνο την τιμούσαμε άλλοτε ως αντιπολεμική ημέρα σε πολλές χώρες του κόσμου για να θυμάται η ανθρωπότητα ότι τέτοια μέρα άρχιζε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος με την εισβολή του Χίτλερ στην Πολωνία. Αρχή μεγάλης τραγωδίας για όλο τον κόσμο, που κράτησε σχεδόν έξι χρόνια και με τη λήξη της οποίας διακηρύχθηκε από λαούς και κυβερνήσεις «ποτέ πια».
Κατά τον Άγγελο Ελεφάντη, ο Β’ Παγκόσμιος ήταν «πόλεμος ολοκληρωτικός, που καταργούσε τις διαχωριστικές γραμμές πολεμιστών και άμαχου πληθυσμού» (ΑΥΓΗ, 15.5.2005).
Επρόκειτο για πόλεμο που παρέσυρε στη δίνη του δεκάδες χώρες και άφησε πίσω πάνω από 50 εκατομμύρια νεκρούς, τη φρίκη των κρεματορίων και των στρατοπέδων συγκέντρωσης, το ολοκαύτωμα των Εβραίων, τις μαζικές εκτελέσεις και τις σφαγές ολόκληρων πόλεων και χωριών από τους ναζί στο όνομα της «συλλογικής ευθύνης», την οποία υπέστη και ο ελληνικός λαός από τα Καλάβρυτα και το Δίστομο ως την Κάνδανο των Χανίων και από το Κομμένο της Άρτας και τον Χορτιάτη Θεσσαλονίκης ως το Δοξάτο της Δράμας.
Η λήξη του πολέμου με την αντιφασιστική νίκη, στην οποία συνέβαλαν μεγάλα αντιφασιστικά κινήματα, συνέπεσε, δυστυχώς, και με την είσοδο στην πυρηνική εποχή, που έγινε μέσα από τα ολοκαυτώματα της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι, που δικαιολογηθήκαν με το σαθρό επιχείρημα ότι ήταν αναγκαία για την άνευ όρων παράδοση της μιλιταριστικής Ιαπωνίας. Συνοδεύτηκε, όμως, και από μεγάλα επιτεύγματα, όπως η ίδρυση του ΟΗΕ και η δίκη της Νυρεμβέργης, που άνοιξε τον δρόμο για έναν νέο νομικό πολιτισμό, με έμφαση στα ανθρώπινα δικαιώματα, που στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου έγιναν σημαία ευκαιρίας για στρατιωτικές επεμβάσεις. Μεταψυχροπολεμικά επινοήθηκε και ο περιβόητος «ανθρωπιστικός» πόλεμος, με πρώτο θύμα τη Γιουγκοσλαβία (1999).
Συνολικά, η υπόσχεση «ποτέ πια πόλεμος» δεν τηρήθηκε, δεδομένου ότι, διαρκούντος του Ψυχρού Πολέμου, υπήρξαν δεκάδες τοπικοί πόλεμοι που συνεχίστηκαν και μεταψυχροπολεμικά, κυρίως από την πλευρά των ΗΠΑ, ενώ το σημερινό έντονα στρατιωτικοποιημένο διεθνές σύστημα ζει τις συνέπειες των κάθε λογής φονταμενταλισμών, όπως μαρτυρεί η ατέλειωτη τραγωδία του Αφγανιστάν. Προσθέτω ότι σκοτώνουν και οι παγκόσμιες στρατιωτικές δαπάνες, που το 2020 πλησίασαν τα 2 τρισεκατομμύρια δολάρια, ποσό που αναλογεί σε πάνω από πέντε δισεκατομμύρια την ημέρα!
Το σημαντικότερο και πιο επίκαιρο δίδαγμα από την τραγωδία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου είναι ότι δεν επιτρέπεται καμία ανοχή στα φαινόμενα ξενοφοβίας, ρατσισμού και αντισημιτισμού και στις δυνάμεις που τα εκφράζουν. Αυτό ισχύει πολύ περισσότερο σε περιόδους βαθιάς κρίσης -σαν τη σημερινή- που οι κοινωνίες εξουθενώνονται, πλήττεται η κοινωνική συνοχή και βολεύει το σύστημα η αναζήτηση «αποδιοπομπαίων τράγων» σε αδύνατες κοινωνικές ομάδες, όπως οι μετανάστες και οι Ρομά.
Άλλο μεγάλο δίδαγμα από τον αντιφασιστικό αγώνα και τη νίκη είναι ότι η Αριστερά μεγαλουργεί όταν ενώνεται η ίδια και ενώνει ευρύτερες λαϊκές δυνάμεις στη βάση συγκεκριμένων στόχων δράσης, μακριά από πλειοδοσίες αριστεροσύνης και μικροαστικές ανυπομονησίες.
Όσο για την Ευρώπη, ας θυμηθούμε ότι μέσα στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο (1941) προέκυψε το Μανιφέστο του Βεντοτένε, γνωστότερο και ως Μανιφέστο Σπινέλι «Για μια Ελεύθερη και Ενωμένη Ευρώπη», με πανευρωπαϊκό ορίζοντα εννοείται, που στις συνθήκες τού σήμερα σημαίνει πριν από όλα μια κοινωνική, πιο δημοκρατική και οικολογική Ε.Ε., αποφασισμένη και ικανή να οικοδομήσει νέες σχέσεις με τη Ρωσία. Ο νεοφιλελευθερισμός και ο ευρωατλαντισμός δεν ενώνουν, αλλά διαιρούν την Ευρώπη.
Επειδή πολλοί στη χώρα μας διεκδικούν τη σημαία του ευρωπαϊσμού, επισημαίνω ότι ο ευρωπαϊσμός της κυβέρνησης Μητσοτάκη αποδεικνύεται κάλπικος τόσο με τις θέσεις της έναντι των μεταναστών και προσφύγων όσο και με τις επιλογές ειρήνης και πολυδιάστατης συνεργασίας, όπως η ιστορική Συμφωνία των Πρεσπών. Μόνο με τη συνεργασία των δυνάμεων της Αριστεράς και του ευρύτερου προοδευτικού χώρου η Ευρώπη θα ξαναβρεί τον δρόμο των ανθρωποκεντρικών οραμάτων και θα καταστεί ικανή να κάνει πράξη το «ποτέ πια».
* Ο Πάνος Τριγάζης είναι μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΣΥΡΙΖΑ - Προοδευτική Συμμαχία
