“Πατέρα, αφού ξέρεις ότι το κράτος γύρω σου είναι διεφθαρμένο, οι άνθρωποι δεν αξίζουν, δεν καταλαβαίνουν, γιατί να θυσιαστείς; Να γίνεις ήρωας για ποιους;” λέει η αγαπημένη και μορφωμένη για την εποχή κόρη, η Μάργκαρετ, προς τον πατέρα της Τόμας Μορ στην τελευταία δραματική συνάντησή τους στον φοβερό Πύργο του Λονδίνου.
“Αν ζούσαμε σε μια χώρα όπου κυριαρχεί η αρετή, λογικά θα μας έκαναν αγίους” απαντά εκείνος. “Αφού όμως ζούμε σε μια χώρα όπου η φιλαργυρία, η υπεροψία, ο θυμός και η βλακεία υπερτερούν της εντιμότητας, της δικαιοσύνης, της αρετής και της ταπεινότητας, κάτι πρέπει να κάνουμε για να διατηρήσουμε αυτές τις αξίες, ακόμα και ρισκάροντας να γίνουμε ήρωες”.
Ο διάλογος εξελίσσεται το μακρινό 1535 στην Αγγλία του Ερρίκου 8ου και είναι προϊόν σεναριακής φαντασίας. Ανήκει στη σπουδαία ταινία του Φρεντ Τσίνεμαν “Ένας άνθρωπος για όλες τις εποχές”, με τον σπουδαίο Πολ Σκόφιλντ στο ρόλο του Τόμας Μορ, του αδιάφθορου και αδέκαστου νομομαθούς και δικαστή, που καρατομείται αρνούμενος μέχρι τέλους να συναινέσει σε μια βασιλική απόφαση αντίθετη με τη συνείδησή του.
Το σενάριο είναι του συγγραφέα Ρόμπερτ Μπολτ, που είχε γράψει το ομώνυμο βιβλίο αναδιφώντας τα ιστορικά ντοκουμέντα της εποχής. Και μπορούμε βάσιμα να υποθέσουμε ότι ο διάλογος δεν απέχει από τον πραγματικό, γιατί τα γεγονότα συνέβησαν έτσι ακριβώς.
Ο Τόμας Μορ είχε λάβει τον τίτλο του αρχικαγκελάριου, τον οποίο επέστρεψε όταν διαφώνησε με την απόφαση του Ερρίκου του 8ου να κηρύξει εαυτόν αρχηγό της Αγγλικής Εκκλησίας, προκειμένου να μην χρειάζεται την έγκριση του Πάπα για να πάρει διαζύγιο από την πρώτη του σύζυγο και να νυμφευθεί την Άννα Μπολέιν (την οποία επίσης αποκεφάλισε λίγα χρόνια μετά τον γάμο).
Παρά τις πιέσεις του βασιλιά, με τον οποίο διατηρούσε προσωπική σχέση, παρά τις πιέσεις των φίλων και της οικογένειάς του, αρνήθηκε να δώσει τη συγκατάθεσή του. Ο Ερρίκος δεν χρειαζόταν το ναι του Μορ, είχε ήδη εξασφαλίσει την πλειοψηφία των λόρδων και είχε δρομολογήσει την εξέλιξη που ήθελε. Χρειαζόταν όμως, όπως και κάθε εξουσία, να συντρίψει όποιον τολμούσε να αμφισβητήσει τις αποφάσεις του, όποιον τολμούσε να σηκώσει το ανάστημά του, έστω και με τη σιωπή του, όπως έκανε ο Μορ, χωρίς δηλαδή οποιαδήποτε ενέργεια κατά του θρόνου.
Εξαφανίστηκαν οι φίλοι, βρέθηκαν οι πρόθυμοι ψευδομάρτυρες, αυτοί ακριβώς που ο Μορ τους είχε διδάξει πως δεν αξίζει ολόκληρος ο κόσμος αν πρόκειται να χάσεις την ψυχή σου. Την έχασαν για ένα αξίωμα και το δικαστήριο αποφάσισε πως ο Τόμας Μορ είναι προδότης.
Ο αρχιτέκτονας της σκευωρίας Τόμας Κρόμγουελ εκτελέστηκε κι αυτός λίγα χρόνια αργότερα, ενώ ο ψευδομάρτυρας Ρίτσαρντ Ρις πέθανε ήσυχα στο κρεβάτι του διατηρώντας το αξίωμά του.
Στην ταινία βέβαια δεν αναφέρεται ότι ο άνθρωπος που καρατομήθηκε γιατί αρνήθηκε να προδώσει τα πιστεύω του είναι ο ίδιος άνθρωπος στον οποίο χρωστάμε τον όρο Ουτοπία, ως αναφορά σε μια ιδανική κοινωνία ισότητας και όραμα δικαιοσύνης. Είναι ο Τόμας Μορ που έγραψε στα 1516 το περίφημο βιβλίο “Ουτοπία” περιγράφοντας την κοινωνία αυτή με τόσο προχωρημένες ιδέες, όπως η εξάωρη δικαίως αμειβόμενη εργασία και η ανεξιθρησκία, αν και ο ίδιος ήταν πιστός καθολικός.
Ποιος ξέρει, ίσως αυτό να ήταν το πιο απειλητικό που είδε σ' αυτόν η εξουσία της εποχής.
Γιατί δεν είναι ο καπιταλισμός, ηλίθιε. Είναι κάτι πιο βαθύ, πιο παλιό και ασύγκριτα ισχυρότερο.
