Της Μπέττυς Βακαλοπούλου
27 Απριλίου 1941 Οι Γερμανοί μπαίνουνε στην Αθήνα και την αφήνουνε στους Ιταλούς, όπως όλα τα ελληνικά εδάφη, εκτός από δύο για τη μάχη της Κρήτης και την επιχείρηση Μπαρμπαρόσα. Δεν κρατούν αιχμαλώτους από τον ελληνικό στρατό και στέλνουν τους σπουδαστές της Σχολής Ευελπίδων στο Πολυτεχνείο.
Αρχίζει η πείνα, η σπαρακτική επίκληση «πεινάω» που αργοσβήνει γεμίζοντας με νεκρούς τα πεζοδρόμια.
Συνάμα διευρύνεται η Αντίσταση. Το ΕΜΠ γίνεται από τα σημαντικότερα ορμητήριά της στην Αθήνα.
- Ο nunzio του Βατικανού στην Άγκυρα (και πάπας Ιωάννης 23ος το 1958) δίνει και κερδίζει αγώνα για τρόφιμα στην Ελλάδα που μετριάζουν την πείνα1.
- Οι Γερμανοί, που περιφρονούσαν τους Ιταλούς συμμάχους για τις ήττες στο αλβανικό μέτωπο και την «ανεπάρκεια» σε βασανισμούς και πογκρόμ, τους αντικαθιστούν στην Αθήνα για να αντιμετωπίσουν τις διαδηλώσεις όχι με ξύλο και πυροβολισμούς στον αέρα, αλλά με τανκς. Οι Ιταλοί φασίστες δεν «προσέγγισαν» ποτέ τη ναζιστική θηριωδία. Όσο για τον ιταλικό στρατό, που του άφησαν την ύπαιθρο, «δώριζε» στα χωριά μας κουραμάνες. Τελικά οι Ναζί τιμώρησαν κι αυτή την ανθρωπιά με την εξόντωση των χιλιάδων Ιταλών στην Κεφαλλονιά2 ...Τώρα;
1942, 1943, 1944
- Στις 23 Φεβρουαρίου 1943 ιδρύεται η ΕΠΟΝ από 10 οργανώσεις νέων. Συμμετέχω σε οργανώσεις «βάσης», συγκεντρώσεις, «συνεργεία» για συνθήματα σε τοίχους, συνδρομητές. Και στα έργα και ημέρες του ΤΕΕ, στις δραστηριότητες της λέσχης του και τις αντιπαραθέσεις της αυλής του.
- Λίγα για τη Λέσχη: Για τη ζωγραφιστή «ζωφόρο» της από σπουδαστή της Σχολής Καλών Τεχνών. Τις συζητήσεις, αρχικά ήπιες, ανάμεσα σε Επονίτες και μέλη αντιπάλων οργανώσεων ΠΕΑΝ, ΙΤ, ΕΔΕΣ. Ποίηση και παραστάσεις που δεν τορπίλιζαν οι πολιτικές διαφορές.
- Δύο παραδείγματα για τα οξύτερα έως οξύτατα επεισόδια της αυλής:
1. Δύο ημικύκλια, από Ιεροταξιαρχίτες - Πεανίτες το ένα, από Επονίτες το απέναντι. Πολιτισμένος ομιλητής στο κέντρο του 1ου, εγώ στο κέντρο του 2ου. Ξαφνικά διακόπτει ο αντίπαλος, καλύπτει την πλάτη μου και λέει ήρεμα: «Σταματούμε και απομακρυνόμαστε». Αντιδρώ: «Πάντα σε τέτοια καταφεύγεις όταν δεν έχεις επιχειρήματα». Μου δείχνει άτομο που με σημάδευε με περίστροφο, ποιόν άραγε; Τον Γεώργιο Παπαδόπουλο, τον κατοπινό δικτάτορα.
Οι Γερμανοί ιδρύουν τα τάγματα των «γερμανοτσολιάδων» με «αξιωματικούς» ευέλπιδες.
2. Αλλά δεν ήταν λίγοι οι δικοί μας ευέλπιδες που πήγαν στο αντάρτικο. Μπαίνοντας κάποιο πρωί στην αυλή, αντικρίζω ένα ανατριχιαστικό θέαμα. Eυέλπιδες της "ΧΙ" σε κύκλο, με τα χέρια δεμένα στις πλάτες, να μπαίνουν ένας-ένας στο κέντρο και να κλωτσούνε έναν δικό μας εύελπι μισοαναίσθητο. Τους περισσότερους τους ήξερα, επειδή με πλησίαζαν. Μόλις τόλμησα να μπω στο κέντρο και να πω «συνεχίστε», διαλύθηκαν. Αργότερα είδα σημάδια ενοχής όταν βασάνιζαν γυναίκες.
- Με την ίδρυση της ΕΠΟΝ οι όροι αλλάζουν. Συμμετέχω στην Κεντρική Οικονομική Επιτροπή της και εξασφαλίζω πλουσιοπάροχες ενισχύσεις. Αυτό μου στοιχίζει την απαγόρευση συμμετοχής σε διαδηλώσεις με απειλή διαγραφής. Αναπόφευκτο να υπακούσω για τη μεγαλύτερη, πιο ανθρωποκτόνα διαδήλωση. Την παναθηναϊκή τής 22 Ιουλίου κόντρα στην παράδοση της Θεσσαλονίκης στους Βουλγάρους. Πώς να αντιδράσεις στο έργο των γερμανικών τανκς; Με θρήνο για την εκατόμβη ή με χαρά για τη ματαίωση της «καθόδου» των Βουλγάρων;
Τελευταίες ημέρες του 1943
- Πήγαινα σε ενισχυτή στο τέρμα Πατησίων προσπερνώντας παλιό στρατόπεδο όπου εγκαταστάθηκε τάγμα τσολιάδων. Ο «λοχαγός» τους, εύελπις από το ΕΜΠ, με είδε και έστειλε δυο τσολιάδες να με πιάσουν. Ο ενισχυτής σάστισε, όμως δεν αντέδρασε όταν τους ακολούθησα τρέμοντας από το κρύο και τον πανικό, αλλά αφήνοντας τσάντα καλυμμένη με παλτό.
-Ο «αξιωματικός» αγρίεψε και τους ξανάστειλε να πάρουν όσα άφησα. Κι όταν μου έδωσε την τσάντα με την εντολή «άνοιξέ την», υποψιάστηκα την αμηχανία ενοχής. Την άνοιξα και πρόλαβα να μασήσω μπλοκάκι με τα μεγαλύτερα ποσά, ικανά να προδώσουνε τους πιο απλόχερους ενισχυτές. Ακολούθησε ο συνήθης, οδυνηρός βασανισμός από δύο ευέλπιδες. Ακινητοποίηση των ποδιών με ιμάντα όπλου, όλο και πιο οδυνηρά χτυπήματα στα πέλματα με στρατιωτική ζώνη. Η μεταλλική πόρπη της έπεφτε στο αριστερό πέλμα παραμορφώνοντάς το. Ο εύελπις γύρισε πλάτη για να μη βλέπει.
Ύστερα με απείλησε με περίστροφο στον κρόταφο για να «μαρτυρήσω». Ήξερα από άλλη ανάκριση αυτό το «κόλπο» και, παρά το μαρτύριο, κινδύνεψα να γελάσω. (Ελπίζω να μην ξεχάστηκε ότι αυτή η κατοχική δράση αξιωματικών κι ευελπίδων αναγνωρίστηκε από τη χούντα με νόμο ως Αντίσταση).
- Ειδοποιήθηκαν οι SS και με παραλάβανε 1η Ιανουαρίου του '44. Με μπάσανε στο παλιό διώροφο αρχηγείο τους της οδού Μέρλιν3 με ρίξανε μπρούμυτα στην σκάλα, με σύρανε στον όροφο, με ανάκριναν χωρίς βασανιστήρια και μ` έστειλαν νύχτα στο Χαϊδάρι. Έπονται δύο ανακρίσεις από ήπιο ανακριτή Αλπίνι. Άρχισε ελαφρά με βούρδουλα που θύμιζε Λερναία Ύδρα, από χοντρό λάστιχο σχισμένο σε πέντε λεπτότερα με απολήξεις μεταλλικών «νυχιών». Ύστερα μου έδειχνε φωτογραφίες των παιδιών του.
-25 Μαΐου του 1944. Το πένθος των 200 της Πρωτομαγιάς άσβηστο. Μπροστά στο στρατόπεδο σταθμεύουν τετραπλάσια καμιόνια... Εκτέλεση!! 61 γυναίκες και 800 άντρες μπαίνουμε στα καμιόνια τραγουδώντας. Στάσεις και βούρκωμα των περαστικών. Όμως σε μια διασταύρωση, αντί πορείας στο Σκοπευτήριο, στροφή ΝΔ.
- Ρουφ. Οι 61 γυναίκες σε δύο φορτηγά βαγόνια και οι άντρες ανά 40 σε 20. Διαδρομή στη δυτική Βουλγαρία για τον φόβο επίθεσης από το γιουγκοσλαβικό αντάρτικο. Στάση σε ενδιάμεσο στρατόπεδο για τους μισούς άντρες. Οι άλλοι μισοί κατέληξαν σε αμπάρια πλοίων, ως ασπίδα κατά των βομβαρδισμών, και χάθηκαν. Σιγά που θα έχαναν τα βρετανικά αεροπλάνα την ευκαιρία Εαμικού Πογκρόμ!
Ράβενσμπρουκ! Από τα μεγαλύτερα στρατόπεδα, στο Βραδεμβούργο. Άφιξη, ύπνος σε πλακόστρωτο, «γυμνική» παρέλαση το πρωί ανάμεσα σε SS. Έπεται η ριγέ στολή με το κόκκινο τρίγωνο των αντιστασιακών. Πριν από τα καταναγκαστικά, με μεταφέρουν στο ιατρείο για το πρησμένο από την παραμόρφωση πόδι. Υπεύθυνες τάξης του στρατοπέδου οι Ρωσίδες κρατούμενες (S.U.), των κρατουμένων στρατιωτίνες και Πολωνίδα με βούρδουλα! Η στρατοπεδάρχης που έχασε τον άντρα της στο ρωσικό μέτωπο συχνά έριχνε στο χώμα τις Ρωσίδες και έστριβε την μπότα της στα κεφάλια τους.
- Μεταφορά σε στρατόπεδο εργασίας, «υποκατάστημα» του Μπούχενβαλντ (lager 3), κοντά στη Λειψία. Εξοντωτικό το 12ωρο των καταναγκαστικών συν την συχνή ολονύχτια ορθοστασία τιμωρίας.
-Απρίλιος 1945, αρχή του τέλους. Άφιξη 12 Ελληνίδων από εξοντωμένες στο Άουσβιτς - Μπιργκενάου οικογένειες της Θεσσαλονίκης και από υπόγειες βιομηχανίες δηλητηρίων. Όμορφων, με γαλαζοπράσινα μαλλιά από τα δηλητήρια, σαν τη νεράιδα του Πινόκιο. Τα βράδια πηγαίναμε να τις βρούμε σε χωριστό περίβολο. Στην επιστροφή εισπράτταμε βουρδουλιές από τη φράου Αουφζέριν και την υπεύθυνη Πολωνέζα. (Άραγε ποιο θα ήταν το βιογραφικό της κ. Μέρκελ αν ζούσε τότε;).
- Κάποιο βράδυ του Απριλίου δεν τις βρήκαμε. Σε λίγες μέρες γενικό προσκλητήριο, με ανά δύο κουβέρτες και συνοδεία υπέργηρων φυλάκων. Πορεία παλίνδρομη ή κυκλική, μέσα στη Σαξονία, κυκλωμένη από τη στρατιά των ΗΠΑ δυτικά, την σοβιετική ανατολικά, τον Ντε Γκωλ με αντιστασιακούς βόρεια.
- Ο στρατοπεδάρχης μας συγκεντρώνει, μας ενημερώνει ότι η Γερμανία αντιστέκεται ακόμα στους Σοβιετικούς και παραδίδεται δυτικά, μας κατευθύνει και εξαφανίζεται. Συναντάμε πρώτα λευκές σημαίες και στον σταθμό του Wurzen πέφτουμε σε μεθυσμένη αμερικάνικη φρουρά.
- Άκουσα για πρώτη φορά το «Did the Germans treαt you badly?». «Μα δεν περάσατε από άλλα στρατόπεδα!» η οργισμένη απάντηση που δικαιώθηκε από το οικονομικό «ντάντεμα» της ηττημένης ανθρωποκτόνου χώρας. Πάντως μας περιποιήθηκαν, μας τάισαν κι άνοιξαν τον σταθμό για να μην κοιμηθούμε επιτέλους στο ύπαιθρο με τις βρεγμένες κουβέρτες μας.
Όταν η «στρατιωτική κυβέρνηση» μας τακτοποίησε, πέντε από τις διασκορπισμένες Ελληνίδες σε ξενοδοχείο της Λειψίας, μας έρχονταν αμέτρητα πακέτα από Ελληνοαμερικανούς αξιωματικούς.
- Μας αιφνιδίασε η ενόχληση τριών εκπροσώπων του Ερυθρού Στρατού στη θέα του κόκκινου τριγώνου των αντιστασιακών. Όμως οι καταγραφές τους που έφτασαν στην Ελλάδα ήταν σωστές.
- Επιστροφή επιτέλους στην Ελλάδα μέσω Γιουγκοσλαβίας με ρωσικό συρμό το καλοκαίρι του 1945, όταν η Λειψία ενσωματώθηκε στη ζώνη της ΕΣΣΔ. Από τότε αγάπησα τη Γιουγκοσλαβία, που μας φρόντισε, όσο τους αντιστασιακούς μας που φιλοξενούσε.
-Φτάνοντας στην Αθήνα από τα σύνορα της Φλώρινας, γίνομαι δεκτή σε εξετάσεις για να μην χάσω το έτος μου με την εξής ερώτηση του αρμοδίου καθηγητή: «Σας καλύπτει η συμφωνία της Βαρκίζης;» (όχι «της Βάρκιζας»). Και η ευχάριστη έκπληξη! Στο δικό του μάθημα πήρα τον καλύτερο βαθμό.
1 Οι Γερμανοί τα αποδέχτηκαν με όρο την κατακράτηση του 10%
2 Τους περισσότερους από τις 12.000 χιλιάδες της μεραρχίας Acqui που είχε καταλάβει τα Ιόνια Νησιά
3 Υπάρχει ανάγλυφο μνημείο στην πολυκατοικία που τελικά καλύφθηκε για να μην «ενοχλεί» ποιους;