Μετά τα αποτελέσματα των εκλογών της 21ης Μαΐου, πολλές ερμηνείες περιλάμβαναν μια κοινή παραδοχή: ότι ο εκλογικός, και πρωτίστως πολιτικός, κύκλος που άνοιξε το 2012 έκλεισε τον Μάιο του 2023. Δυστυχώς, αυτή η παραδοχή θα έπρεπε να είναι τμήμα των αναλύσεων του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. όσο προετοιμαζόταν γι’ αυτή την εκλογική μάχη. Το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης κατέβηκε στη μάχη των βουλευτικών εκλογών παγιδευμένο στον προηγούμενο πολιτικό κύκλο, παρά το γεγονός ότι το ίδιο ως κυβέρνηση εκκίνησε τις διαδικασίες μετάβασης στον επόμενο.
Η ειρωνεία έγκειται, βέβαια, στο ότι απευθυνόταν σε μια κοινωνία σαν αυτή του 2012-2015, με υλικά μάλιστα (συνθήματα, προγραμματικό λόγο, κυβερνητικό σχέδιο, κ.λπ.) που αποτελούσαν μια ανερμάτιστη συνάρθρωση παλιακών αφηγημάτων της Σοσιαλδημοκρατίας του ’80 και θολών αιτημάτων που δήθεν εξασφάλιζαν την «κανονικότητα» όπως είχε εμπεδωθεί κοινωνικά από τη νεοφιλελεύθερη ατζέντα της Ν.Δ. Πολιτεύτηκε με ένα προγραμματικό πλαίσιο αναντίστοιχο των σημερινών συνθηκών και γι’ αυτό η εκλογική του συντριβή ήταν εκκωφαντική. Τα ποιοτικά στοιχεία δείχνουν ότι φυλλορρόησε προς πάσα κατεύθυνση, ότι δεν έχασε μόνο στα μεσαία στρώματα, μα και στα εργατικά, καθώς και στη νεολαία, ότι δεν εξέφρασε τελικά κανένα τμήμα της κοινωνίας γύρω από ένα διακριτό αίτημα. Η λανθασμένη εκτίμηση σχετικά με τη στήριξη του 31,5% που έλαβε στις εκλογές του 2019 οδήγησε στην απώλεια 11,5 μονάδων. Ο κόσμος που στήριξε τον ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. τότε δεν του έδωσε λευκή επιταγή, αλλά ένα πρόσκαιρο συγχωροχάρτι. Αυτό δεν έγινε κατανοητό από το κόμμα της Αριστεράς, που φιλοδοξούσε να ξαναγίνει κυβέρνηση.
Η αδυναμία γενναίας αυτοκριτικής μετά τις εκλογές του 2019 ενέτεινε τον κοινωνικό απομονωτισμό του κόμματος και τον περαιτέρω εγκλωβισμό του σε μια ερμηνεία της κοινωνικής πραγματικότητας που μετά βίας βόλευε την ήδη προδιαγεγραμμένη του στρατηγική ως αντιπολίτευση, μια στρατηγική που καθ’ όλη τη διάρκεια της τελευταίας τετραετίας φαινόταν να μην ελκύει ούτε καν τη βασική δεξαμενή ψηφοφόρων του, πολλώ δε μάλλον να καταφέρνει να διευρύνει το ακροατήριό του.
Η στρατηγική αυτή εκκίνησε με μια κομματική διεύρυνση δίχως προγραμματικό στίγμα και δίχως πραγματική αναζωογόνηση ή/και αναδιοργάνωση των κομματικών οργανώσεων, με αποτέλεσμα οι ίδιες να μην μπορούν να παίξουν τον ενδιάμεσο ρόλο μεταξύ κοινωνίας και ηγεσίας του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. και να λειτουργήσουν ως φίλτρο στις χωρίς κριτήριο αμέτρητες επιλογές στελεχών που κλήθηκαν να γίνουν η φωνή και το πρόσωπο του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. προς τα έξω. Το κοινό συμπέρασμα είναι ότι ο ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. «δεν έφτιαξε ποτέ κόμμα» και έτσι η κοινωνική του γείωση ήταν ισχνή. Συνεπώς, η παταγώδης αποτυχία τού κόμματος να εκτιμήσει το τι έφερναν οι κάλπες οφείλεται ακριβώς στην ανεπαρκή λειτουργία τού κομματικού μηχανισμού.
Η αντιπολίτευσή του χαρακτηρίστηκε από έναν αντιδεξιό λόγο, με έμφαση στον αντιμητσοτακισμό, σε μια κοινωνία που αφενός δεν βρίσκει κάποιο νόημα στον άξονα Δεξιάς-Αριστεράς (συχνό εύρημα στις έρευνες στάσεων και αντιλήψεων) και αφετέρου αδυνατεί να καταλάβει αν το πρόβλημα του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. ήταν μόνο ο Μητσοτάκης (κολακευτικές αναφορές στη δεξιά παράταξη του γέρου Καραμανλή κ.ά.) ή η Δεξιά που ο λαός ποτέ δεν ξεχνά τι σημαίνει, σύνθημα επίσης αλιευμένο από το χρονοντούλαπο της Ιστορίας. Ποτέ δεν συγκρότησε ένα συνεκτικό δικό του αφήγημα γύρω από το πώς φαντάζεται το μέλλον της χώρας και της κοινωνίας, αφήγημα το οποίο θα συγκρουόταν με αυτό της Ν.Δ. και δεν θα κατέληγε με τον Αλέξη Τσίπρα να καλεί τον κόσμο να τον στηρίξει απλώς και μόνο ως το αντίβαρο «στη χειρότερη κυβέρνηση της Δεξιάς από τη Μεταπολίτευση».
Οπωσδήποτε ένα κόμμα που στοχεύει στην κυβέρνηση οφείλει να απευθύνεται ταυτόχρονα σε διαφορετικά κοινωνικά ακροατήρια. Αυτό γίνεται ακόμη πιο πολύπλοκο στις σύγχρονες συνθήκες βαθιάς εξατομίκευσης, υποχώρησης των συλλογικών ταυτοτήτων κ.ο.κ. Ωστόσο, αυτό δεν επιτυγχάνεται με έναν θολό προγραμματικό λόγο, που τελικά δεν ικανοποιεί κανέναν και σε τίποτα, ούτε με κυβερνητική πρόταση συνεργασίας η οποία αναιρείται εν τοις πράγμασι τη στιγμή που αρθρώνεται. Και όλα αυτά μέσα από πρόσωπα που δεν τα συνδέει καμία ταυτότητα και δεν εκπέμπουν κοινό στίγμα. Ο ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. βρέθηκε στον λαβύρινθο της ΤΙΝΑ που έφτιαξε και εμπέδωσε ο Μητσοτάκης και επέλεξε να παίξει εντός του χάνοντας συντριπτικά.
Στον ορίζοντα που φτιάχνει η Δεξιά για την κοινωνία είναι αδύνατον να κερδίσεις ως Αριστερά ακόμα κι αν υποσχεθείς πως θα ρίξεις κάποια από τα τείχη. Το μεγάλο στοίχημα είναι να φτιάξεις έναν νέο ορίζοντα για την κοινωνία, στον οποίο οι δικές σου προτάσεις θα πείθουν ως πραγματοποιήσιμες.
* Η Αγγελίνα Γιαννοπούλου είναι πολιτική επιστήμων, ερευνήτρια στο Τransform!Europe
