Τελικά οι εκλογές δεν ήταν ούτε βουβές ούτε αδιάφορες. Ακούστηκαν με τρόπο ιδιαίτερα εκκωφαντικό και ανέδειξαν ένα από τα μεγαλύτερα παράδοξα στην ελληνική μεταπολιτευτική Ιστορία: Το εκλογικό σώμα τιμώρησε την αντιπολίτευση και όχι την απερχόμενη κυβέρνηση. Ο ΣΥΡΙΖΑ υπέστη μία στρατηγική ήττα που του κόστισε περισσότερες από 600.000 ψήφους, με τις οποίες τροφοδότησε όλα τα κόμματα. Πώς μπορεί να εξηγηθεί αυτή η παραδοξότητα όταν έχουν αποδειχθεί μία σειρά από κυβερνητικές διαχειριστικές ανεπάρκειες και θεσμικές στρεβλώσεις στη διάρκεια της τετραετίας; Πέρα από τη μιντιακή υπεροπλία της κυβέρνησης Μητσοτάκη, τον ανταγωνισμό από την πλευρά του ΠΑΣΟΚ και του ΚΚΕ, τι άλλο μπορούμε να συζητήσουμε; Πέντε είναι τα σημεία που θα αναδείξουμε:
1. Η μικροκλίμακα της προεκλογικής εκστρατείας έπαιξε ρόλο στο άνοιγμα της ψαλίδας τις τελευταίες μέρες. Το μήνυμα δεν ήταν καθαρό. Από τη μία, η αρνητική εκστρατεία του ΣΥΡΙΖΑ που εστίασε στα πεπραγμένα της κυβέρνησης και δεν αντιπρότεινε κάτι οραματικά θετικό για την επόμενη μέρα και, από την άλλη, η μικροπολιτική ατζέντα που κυριάρχησε στα ΜΜΕ και είχε κύριο πρωταγωνιστή το ΣΥΡΙΖΑ. Η παραφωνία Κατρούγκαλου, οι διαφοροποιήσεις στελεχών σχετικά με τις κυβερνήσεις συνεργασίας (κυβέρνηση ηττημένων, ειδικού σκοπού), καθώς και οι συζητήσεις για τον Κασιδιάρη, απέκτησαν ορατότητα στη δημόσια σφαίρα και επέτειναν το αίσθημα αναξιοπιστίας απέναντι στον ΣΥΡΙΖΑ.
2. Το έλλειμμα στρατηγικής ατζέντας. Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν ανέπτυξε μία συγκροτημένη και εναλλακτική πρόταση εξουσίας. Αξιοποίησε περισσότερο την ατζέντα που προέκυψε κατά τη διάρκεια της τετραετίας, είτε αυτή τέθηκε από την επικαιρότητα και τα γεγονότα είτε από την κυβέρνηση. Η Ν.Δ. πιστώνεται κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής της υπεροχή στο πολιτικό σκηνικό, παρά τις συνεχόμενες κρίσεις της εν λόγω περιόδου και αυτό δεν ήταν μόνο απότοκο του φιλοκυβερνητικού τόνου που χαρακτηρίζει το μεγαλύτερο μέρος των ΜΜΕ. Η Ν.Δ. έχει καταφέρει να οικοδομήσει μια στρατηγική επιβολής της πολιτικής της ατζέντας, ορίζοντας έτσι το γήπεδο που παίζεται το πολιτικό παιχνίδι, και κατάφερε να έχει την ιδιοκτησία μιας σειράς θεμάτων: επενδύσεις/ανάπτυξη, ψηφιοποίηση κράτους, μεταναστευτικό και άμυνα. Επέμεινε στρατηγικά στο μήνυμά της και επέβαλε τη δική της μεταρρυθμιστική ατζέντα, το δόγμα τάξη και ασφάλεια, τον στιγματισμό του ΣΥΡΙΖΑ ως αναξιόπιστη δύναμη και τη συστηματική αναπλαισίωση των κρίσεων ως εισαγόμενων.
3. Αποτυχία της στρατηγικής της απλής αναλογικής. Αφενός, διότι δεν υπήρχαν οι προϋποθέσεις να ευοδωθεί η πρόταση για κυβέρνηση συνεργασίας και, αφετέρου, διότι επικράτησε έπειτα από μία περίοδο παρατεταμένων κρίσεων το επιχείρημα της αυτοδυναμίας/σταθερότητας της Ν.Δ., μακριά από τις περιπέτειες κυβερνήσεων συνεργασίας.
4. Αδυναμία κοινωνικής έκφρασης του ΣΥΡΙΖΑ. Παραμένει το πρόβλημα της γείωσης του ΣΥΡΙΖΑ στην κοινωνία, το οποίο δημιουργεί ένα πρόβλημα πολιτικού στίγματος. Έλλειμμα στελεχιακό, έλλειμμα δυναμικής στους χώρους όπου η κοινωνία συγκροτείται πολιτικά (Αυτοδιοίκηση, συνδικαλισμός, πανεπιστήμια κ.λπ).
5. Κυριαρχία της «ορθολογικής» ψήφου στη βάση της θετικής οικονομικής αξιολόγησης του προγράμματος της Ν.Δ., γεγονός που σημαίνει ότι κοινωνικές κατηγορίες (και όχι μόνο οι προνομιούχες) εκτίμησαν την οικονομική πολιτική της Ν.Δ. Απομείωση της συναισθηματικής ψήφου (οργή και δυσαρέσκεια) που κυριάρχησε σε αναμετρήσεις των μνημονιακών χρόνων. Φαίνεται πως κάτι έχει αλλάξει και επιτάσσει την αναπροσαρμογή των στρατηγικών στη βάση όχι της πόλωσης, αλλά της ανάδειξης των διακυβευμάτων που θα προσφέρουν διέξοδο στις αγωνίες και τις προσδοκίες.
* Η Φανή Κουντούρη είναι επίκουρη καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
