Η χώρα μας έχει δοκιμαστεί από αρκετές παλινωδίες τόσο στη δημόσια όσο και στην ιδιωτική οικονομία από τη Μεταπολίτευση και εντεύθεν. Η πολιτική και οικονομική ελίτ όμως αντιμετώπιζε διαχρονικά αυτές τις ενδογενείς ή εξωγενείς κρίσεις είτε ως έκτακτα σχέδια είτε ως ευκαιρίες για μεγαλύτερη ισχύ και πλούτο εις βάρος του εισοδήματος των μεσαίων και χαμηλότερων στρωμάτων.
Συνήθως πριν την εμφάνιση μιας σημαντικής κρίσης (την περίοδο της αλματώδους χρηματιστικοποίησης της ελληνικής οικονομίας, δηλαδή από το 1990 έως το 2010) προηγούνταν ένα αφήγημα νεοφιλελεύθερου καταναλωτικού λαϊκισμού ή «στρατηγικού» εθνικού στόχου που υιοθετούσε αβασάνιστα το κυρίαρχο πολιτικό σύστημα. Τι να πρωτοθυμηθούμε;
Το κραχ του ελληνικού χρηματιστηρίου το 1999 με 2003, που διέψευσε βροντερά το αφήγημα του «λαϊκού» καπιταλισμού ότι «όλοι κερδίζουμε γρήγορα και εύκολα»; Τη «σχεδιασμένη» επέκταση των ελληνικών τραπεζών και εταιρειών στη Νοτιανατολική Ευρώπη από το 1993 έως το 2010 με βάση το αφήγημα του «εθνικού» οικονομικού επεκτατισμού; Την ανεξέλεγκτη τραπεζική πίστωση στην εγχώρια λιανική με βάση το αφήγημα της «ιδιόκτητης» κατοικίας «για όλους» και τις ονειρεμένες διακοπές με κάρτες και δάνεια;
Είναι σαφές ότι οι ανωτέρω προσδοκίες, που καλλιεργήθηκαν για συλλογική ευμάρεια μέσω της αλόγιστης πίστωσης και της άυλης «επένδυσης», στηρίζονταν σε επίπλαστες παραγωγικές, εισοδηματικές και επενδυτικές δυνατότητες και σε πρόχειρους σχεδιασμούς.
Δυστυχώς, στις ελίτ αυτής της χώρας, πέρα από την αναμενόμενη δίψα για νέα κέρδη και ζώνες εκμετάλλευσης-επιρροής, επικρατεί έως και σήμερα ένας αδούλευτος δυτικοφανής μιμιτισμός που δεν προάγει μια υπεύθυνη μεσομακροπρόθεσμη εθνική στάση στα ζητήματα της σταθερότητας της οικονομικής πολιτικής.
Ας θυμηθούμε λίγο τις δηλώσεις του πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη τον Οκτώβριο του 1999 στο Εκτελεστικό Γραφείο του ΠΑΣΟΚ ότι «σε ένα-δύο 24ωρα η κατάσταση στο χρηματιστήριο θα έχει ομαλοποιηθεί» ή την προεκλογική αφίσα του ΠΑΣΟΚ για τις ευρωεκλογές του 1999 με τίτλο «Σήμερα 1.000.000 επενδυτές ξέρουν ότι οι μετοχές τους έχουν αξία»,αλλά και τη δήλωση του προέδρου της Νέας Δημοκρατίας Κώστα Καραμανλή, ο οποίος λίγες μέρες πριν το κραχ έλεγε: «Πιστεύουμε ότι σήμερα το χρηματιστήριο είναι σε μια φάση έντονης ανάπτυξης και πιστεύουμε ότι στο μέλλον, κοντινό και απώτερο, θα είναι ακόμη πιο ανθηρό». Αυτή η νοσηρή κατάσταση της μη επίγνωσης συνεχίζεται δυστυχώς και μια δεκαετία μετά. Ενδεικτικά, την άνοιξη του 2009 υψηλόβαθμα τραπεζικά στελέχη, παρά την κρίση των subprimes στην Αμερική (πτώχευση Bear Stearns, Lehman Brothers), διαβεβαίωναν ότι το ελληνικό τραπεζικό σύστημα είναι ανθεκτικό και μπορούσε να συνεχιστεί η προσπάθεια για πώληση προϊόντων λιανικής (στεγαστικά, καταναλωτικά, κάρτες) διότι στην Ελλάδα καλύπτουν ένα πολύ μικρότερο ποσοστό του ΑΕΠ απ’ ό,τι οι προηγμένες χρηματοοικονομικά χώρες! Εν τω μεταξύ, έντεκα μεγάλες τράπεζες στις δύο όχθες του Ατλαντικού είχαν ήδη διασωθεί μέσω κρατικοποίησης ή φιλικής εξαγοράς και οι κυβερνήσεις προγραμμάτιζαν μεγάλα προγράμματα άμεσων ή έμμεσων κρατικών ενισχύσεων για να ανακόψουν τη μετάδοση της χρηματοοικονομικής μόλυνσης… Τον Σεπτέμβριο δε του 2009 ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ Γιώργος Παπανδρέου διατύπωσε το περιβόητο «λεφτά υπάρχουν»…
Το κοντόθωρο σχέδιο λοιπόν της εγχώριας κυρίαρχης τάξης για μόχλευση σημαντικών κεφαλαίων και παραγωγική επέκταση στην Ελλάδα και τη Νοτιανατολική Ευρώπη αγνόησε επιδεικτικά τις δομικές παθογένειες της ελληνικής οικονομίας (έλλειμμα παραγωγικότητας/ανταγωνιστικότητας, πελατειακός κορπορατισμός, χρηματοοικονομικός αναλφαβητισμός, ρυθμιστικός κατακερματισμός, μειωμένη ανθεκτικότητα λόγω περιορισμένης παραγωγικής βάσης) και προφανώς αρνήθηκε πεισματικά να «διαβάσει» έγκαιρα τις εξελίξεις στην παγκόσμια και την ευρωπαϊκή οικονομία. Τα ελλείμματα και ο δημοσιονομικός εκτροχιασμός δεν άργησαν να έρθουν.
Από το 2010 και μετά βέβαια φτάνει η ώρα του λογαριασμού της «ανέφελης» Μεταπολίτευσης (Μνημόνια, εσωτερική υποτίμηση, επιτηρήσεις). Ο μαύρος χειμώνας όμως των τραπεζών και το τελειωτικό χτύπημα ήρθε με το πρόγραμμα ανταλλαγής ομολόγων PSI που εξαΰλωσε την κεφαλαιακή τους βάση και τις υποχρέωσε σε έναν πολυετή κύκλο απορροφήσεων, εξυγιάνσεων και ανακεφαλαιοποίησεων που ακόμα δεν έχει κλείσει οριστικά.
Σήμερα το Ελληνικό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΤΧΣ), που ιδρύθηκε ως διασωστικό εργαλείο με κεφάλαια του Δημοσίου, συνεχίζει να έχει υπό την κατοχή του μετοχές σε όλες τις μεγάλες τράπεζες και πρόσφατα στην Τράπεζα Αττικής. Το ΤΧΣ κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ με την τρίτη και τελευταία ανακεφαλαιοποίηση περιόρισε δραστικά τη συμμετοχή του σε δύο εξ αυτών (Eurobank 1,4% και Alpha 9%) και διακράτησε σημαντικά ποσοστά στρατηγικού χαρακτήρα στις άλλες δύο (Εθνική 40,39% και Πειραιώς 26,42%). Τα ποσοστά αυτά σήμερα παραμένουν με ελάχιστες διαφοροποιήσεις.
Το νέο κλίμα αβεβαιότητας και παγκόσμιας οικονομικής επιβράδυνσης που διανύουμε καθιστά απαγορευτική οποιαδήποτε σκέψη εσπευσμένης αποεπένδυσης και ιδίως στις τράπεζες που υπάρχουν στρατηγικά ποσοστά. Η ωφέλεια των τραπεζών στα έσοδα και τα κέρδη από την άνοδο των επιτοκίων θα γίνει ανέφελα μόνο μέσα στη χρήση του 2022. Το 2023 μέρος της αύξησης πρέπει να αποδοθεί και στους καταθέτες. Οι τράπεζες δεν έχουν ολοκληρώσει ακόμα τον ψηφιακό μετασχηματισμό τους, ενώ οι δείκτες κεφαλαίων τους είναι χαμηλότεροι του μέσου ευρωπαϊκού όρου. Η άνοδος των επιτοκίων των ομολόγων δυσκολεύει την άντληση ειδικών εποπτικών κεφαλαίων για περαιτέρω θωράκιση. Η άνοδος του επιτοκιακού κόστους των δανείων σε συνδυασμό με το ενεργειακό και πληθωριστικό κόστος νοικοκυριών και επιχειρήσεων ενδέχεται να δημιουργήσουν νέα γενιά κόκκινων δανείων, κυρίως σε ρυθμισμένα δάνεια, ενώ παράλληλα θα περιορίσουν τη ζήτηση για νέα δάνεια. Οι συστάσεις του SSM (ο ευρωπαϊκός μηχανισμός εποπτείας) να τρέξουν στο λογιστικό τους βιβλίο ακραία στρεσαρισμένα σενάρια καθώς και οι κίνδυνοι που επισημαίνει η BIS (ας την πούμε διεθνή των τραπεζών) για επερχόμενη συναλλαγματική αστάθεια και φούσκα στις τιμές των ακινήτων δεν αφήνουν πολλά περιθώρια εφησυχασμού και θα υποχρεώσουν τις τράπεζες σε σημαντικές πρόσθετες προβλέψεις εντός του 2023. Τέλος, η επενδυτική βαθμίδα της ελληνικής οικονομίας δεν έχει ακόμα κατακτηθεί και η απειλή της εμφάνισης ύφεσης στην Ευρώπη εντός του 2023 παραμένει ισχυρή.
Με βάση το ιστορικό της στρεβλής ανάπτυξης (χρηματοοικονομικής και μη) του αμαρτωλού παρελθόντος και τους σύγχρονους αναδυόμενους κινδύνους, η θέση του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. για την αναγκαιότητα συγκρότησης δημόσιου πυλώνα στο εγχώριο banking είναι μονόδρομος. Η Εθνική Τράπεζα και η Ελληνική Αναπτυξιακή Τράπεζα συγκεντρώνουν όλες τις αντικειμενικές και υποκειμενικές προϋποθέσεις γι’ αυτόν τον στρατηγικό στόχο.
Η συνέχεια επίκειται…
* Ο Βαγγέλης Πιλάλης είναι επικεφαλής της Γραμματείας Χρηματοπιστωτικού Τομέα του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ.
