Κιλελέρ, Μάρτιος 1910 - Σκουριές Χαλκιδικής, σήμερα. Τι θα μπορούσε να συνδέσει τα δύο αυτά γεγονότα που χωρίζονται μεταξύ τους από έναν ολόκληρο αιώνα;
Στην πρώτη περίπτωση ξεσηκώθηκαν οι κολλήγοι του θεσσαλικού κάμπου ενάντια στην εξαθλίωση της ζωής τους από τη βάρβαρη εκμετάλλευση των τσιφλικάδων και το ελληνικό κράτος της υπηρεσιακής κυβέρνησης Στεφάνου Δραγούμη τους αντιμετώπισε με στρατιωτική βία. Στην δεύτερη περίπτωση, ξεσηκώνονται οι κάτοικοι της περιοχής της Βόρειας Κασσάνδρας ενάντια στις μεταλλευτικές - χρυσοθηρικές δραστηριότητες ενός αμαρτωλού κονσόρτσιουμ εταιρειών που προξενούν μη αναστρέψιμες και ολοκληρωτικές καταστροφές στο περιβάλλον και αποσαθρώνουν τις τοπικές οικονομικές δραστηριότητες. Στην περίπτωση αυτή, το κράτος της μνημονιακής συγκυβέρνησης εξαπέλυσε βάρβαρη και πρωτοφανή καταστολή, αντίστοιχη με τις επιχειρήσεις των περασμένων ετών στην Κερατέα Αττικής.
Οι δύο περιπτώσεις έχουν μια ουσιαστική διαφορά: τα γεγονότα στο Κιλελέρ συνέβησαν στο πλαίσιο μιας κοινωνικής εξέγερσης που έλαβε εκρηκτικό χαρακτήρα. Έχουν όμως και μια ουσιαστική ομοιότητα: και στις δύο περιπτώσεις, έχουμε ειρηνικές λαϊκές εκδηλώσεις διαμαρτυρίας και την αντίδραση του κράτους με ωμή καταστολή. Πέρα από αυτή την πρόδηλη ομοιότητα υπάρχουν και άλλες, λιγότερο εμφανείς. Συγκεκριμένα:
α) Και στις δύο περιπτώσεις, τα γεγονότα τοποθετούνται στο πλαίσιο βαθιών διαρθρωτικών αλλαγών οι οποίες είναι και οι γενεσιουργοί αιτίες των γεγονότων αυτών.
Στην πρώτη περίπτωση, είναι η εγκαθίδρυση των καπιταλιστικών σχέσεων στην αγροτική οικονομία, μετά την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας το 1881. Στο 70% της καλλιεργήσιμης γης, που ήταν οργανωμένο σε τσιφλίκια, επικρατούσε ένα τιμαριωτικό σύστημα όπου οι τσιφλικάδες είχαν την τυπική ιδιοκτησία της γης και εισέπρατταν ως γαιοπρόσοδο από τους αγρότες (κολλήγους) το ένα τρίτο ή και παραπάνω του ακαθάριστου προϊόντος. Οι κολλήγοι κατείχαν τη γη, από την οποία κανείς δεν μπορούσε να τους διώξει, καθώς και τα μέσα παραγωγής.
Με την εφαρμογή του αστικού δικαίου επιδεινώνεται ραγδαία η κατάσταση των αγροτών, οι τσιφλικάδες αναγνωρίζονται ως ουσιαστικοί ιδιοκτήτες και αποκτούν την κατοχή των γαιών τους, ενώ οι κολλήγοι θεωρούνται ως συνεταιρισμένοι εκμισθωτές γης, χάνοντας την πρόσβαση στη γη, στα βοσκοτόπια, στις δασικές εκμεταλλεύσεις και τελικά και στις εστίες τους.
Η κατάσταση αυτή οδηγεί σε κοινωνικές συγκρούσεις με αποκορύφωμα τη δολοφονία του Μαρίνου Αντύπα (1907) και τη μαζική εξέγερση του 1910. Η ειρηνική πανθεσσαλική συγκέντρωση στη Λάρισα τον Μάρτιο του 1910 πνίγηκε στο αίμα στον σταθμό του Κιλελέρ (Κυψέλη) και του Τσουλάρ (Μελία). Τα γεγονότα αυτά άνοιξαν τον δρόμο για την εφαρμογή της αγροτικής μεταρρύθμισης, με την απαλλοτρίωση των γαιών και την αναγνώριση των αγροτών ως ιδιοκτητών των κλήρων, εισάγοντας στη γεωργική παραγωγή της Θεσσαλίας και αργότερα και της Μακεδονίας - Θράκης την απλή εμπορευματική παραγωγή που ίσχυε και στη «Παλαιά Ελλάδα».
Στη δεύτερη περίπτωση, στη Χαλκιδική, η διαρθρωτική αλλαγή αφορά την εφαρμογή του νεοφιλελεύθερου μοντέλου ανάπτυξης, που συνοδεύεται από την ολοκληρωτική αντίληψη ιδιωτικοποιήσεων, δηλαδή της ιδιοποίησης και εκμετάλλευσης του δημόσιου χώρου. Η διαδικασία αυτή υλοποιείται μέσω επεκτατικών - καταστροφικών επενδύσεων, σε δραστηριότητες για τις οποίες δεν λαμβάνονται υπόψη οι πολλαπλές παρούσες ή μελλοντικές επιπτώσεις, η αειφορία ή η δυνατότητα εναλλακτικών λύσεων κοινωνικής ανταποδοτικότητας. Το μόνο κριτήριο είναι η απόσπαση κερδών από τους ιδιώτες επιχειρηματίες και πλεονεκτημάτων από τις ομάδες πολιτικού προσωπικού που στηρίζουν ή προωθούν αυτές τις «επενδύσεις». Οι αντιδράσεις των άμεσα θιγομένων γίνονται αντικείμενο ακραίας καταστολής, καθ' υπέρβαση της νομιμότητας.
β) Και στις δύο περιπτώσεις, ασκείται βία με κινητοποίηση του κρατικού μηχανισμού (του Δημοσίου, κατά μία έννοια) εις βάρος των θιγομένων κοινωνικών ομάδων και προς όφελος ιδιωτικών συμφερόντων.
Και στις δύο περιπτώσεις, η ασκούμενη κρατική βία ασκείται εις βάρος του λαού ή των μελών τοπικών κοινωνιών προς όφελος της τάξης των ιδιοκτητών, των τσιφλικάδων το 1910 και των διεθνών και ντόπιων ραντιέρηδων σήμερα. Θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε αυτή τη βία σαν Δημόσια Βία Ιδιωτικού Δικαίου! Στην περίπτωση του Κιλελέρ, ασκείται ωμή, αιματηρή και απροσχημάτιστη βία, στη περίπτωση της Χαλκιδικής πολυεπίπεδη, «έντεχνη», άμεση και έμμεση, συνοδευόμενη από πρωτοφανείς προβοκάτσιες. Στις Σκουριές, οι πρακτικές της αστυνομίας παραβιάζουν κάθε έννοια νομιμότητας, συνταγματικής τάξης και ηθικής και αφορούν την καταπάτηση των δικαιωμάτων της ελληνικής κοινωνίας συνολικά.
Στην περίπτωση της Χαλκιδικής μάλιστα, οι κυβερνήσεις του δικομματισμού και των Μνημονίων και ο διαβόητος «εκπρόσωπος» των εργολάβων στην Τοπική Αυτοδιοίκηση δήμαρχος κ. Πάχτας ενεργούν όχι απλώς ως υπερασπιστές των ιδιωτικών συμφερόντων αλλά παρεμβαίνουν ενεργά στη διανομή της λείας, καταπατούν τους ευρωπαϊκούς κανονισμούς, κινούνται γενικά στα όρια της παρατυπίας. Αναρωτιέται κανείς αν ο επιδεικνυόμενος ζήλος έχει και άλλες, ανομολόγητες προεκτάσεις...
γ) Και στις δύο περιπτώσεις, οι κυβερνήσεις αρνούνται τη διαπραγμάτευση, τον διάλογο και την αναζήτηση βιώσιμων εναλλακτικών λύσεων.
Στην περίπτωση των κολλήγων του θεσσαλικού κάμπου, οι κυβερνήσεις δεν μπορούν (δεν προβλέπονταν θεσμικά απαλλοτριώσεις), αλλά κυρίως δεν θέλουν να δώσουν λύσεις, όπως έγινε με τη θεσμοθέτηση των «εθνικών γαιών» που επέλυσε το αγροτικό ζήτημα στη νότια Ελλάδα. Λειτουργώντας αποκλειστικά υπέρ των συμφερόντων των τσιφλικάδων, δεν αναγνωρίζουν καν ως ενδεχόμενους συνομιλητές τους αγρότες.
Στην περίπτωση της Χαλκιδικής, συμβαίνει ακριβώς το ίδιο, πλήρης περιφρόνηση των αιτημάτων και των προσδοκιών των κατοίκων, με τη διαφορά ότι μπορεί πλέον μια κυβέρνηση με τα καθεστωτικά ΜΜΕ να πείθει την κοινή γνώμη ότι συνομιλεί, διαλέγεται, διαβουλεύεται και προσπαθεί να βρει τις βέλτιστες λύσεις. Η «επένδυση» θα υλοποιηθεί οπωσδήποτε και θα προστατευθεί «με κάθε κόστος», όπως δήλωσε ο πρωθυπουργός.
δ) Και στις δύο περιπτώσεις καλλιεργείται ανάλογο ιδεολογικό πλαίσιο κατασυκοφάντησης και παραπληροφόρησης από τα καθεστωτικά μέσα ενημέρωσης της κάθε εποχής.
Το ιδεολογικό πλαίσιο της καταπίεσης του αγροτικού κόσμου της περιόδου της αγροτικής εξέγερσης είναι ο σεβασμός του «ιερού δικαιώματος της ιδιοκτησίας», των τσιφλικάδων φυσικά, και η εμμονή στην εισροή κεφαλαίων μέσω της προσέλκυσης ξένων επενδυτών. Όταν ξεσπά η αγροτική εξέγερση, χαρακτηρίζεται από τον καθεστωτικό τύπο της εποχής «παράλογος», «αντιπατριωτική», που θα μπορούσε να επισύρει ακόμα και ξένη επέμβαση! Τελικά θα «πρέπει να περισταλή πάση θυσία». Οι εξεγερμένοι χαρακτηρίζονται από «αναρχοσοσιαλιστές», «αναρχοαθεϊστές» έως «κτήνη».
Στην περίπτωση των Σκουριών, το ιδεολογικό πλαίσιο είναι «η σωτηρία της χώρας» (της δικής τους, όχι της δικής μας), πάντα ο σεβασμός του «ιερού δικαιώματος της ιδιοκτησίας» και η ιδεοληπτική εμμονή στην εισροή κεφαλαίων μέσω της προσέλκυσης ξένων και εγχώριων τυχάρπαστων «επενδυτών», που στοχεύουν με αρπαχτές στη λεηλασία του εθνικού πλούτου. Οι διαδηλωτές αναφέρονται από τον καθεστωτικό Τύπο ως έκνομοι, ταραξίες, κουκουλοφόροι, περιφερόμενοι, συντεχνίες που τορπιλίζουν την προσπάθεια ανάκαμψης της οικονομίας και διώχνουν τους επενδυτές κ.λπ., η 'ανομία' θα παταχθεί και «καταδικάζεται η βία απ' όπου κι αν προέρχεται». Δεν γίνεται καμία αναφορά στον καταστροφικό τρόπο εξόρυξης με τη χρήση κυανίου, που δηλητηριάζει τα πάντα με συνέπειες στον υδροφόρο ορίζοντα, στον αέρα και στην τροφική αλυσίδα και υπονομεύει το μέλλον των επόμενων γενιών, δεν γίνεται καμία αναφορά στην επιφανειακή εκμετάλλευση που θερίζει ένα αρχέγονο δάσος - φυσικό μνημείο σε προστατευόμενη περιοχή.
ε) Τέλος, υπάρχει και μια άλλη, μη προφανής ομοιότητα, σε ένα ευαίσθητο πεδίο, στην προσπάθεια επηρεασμού της στάσης της δικαστικής εξουσίας από τις εκάστοτε κυβερνήσεις.
Στην περίπτωση του θεσσαλικού αγροτικού αγώνα, η τρίτη εξουσία, συνεπικουρούμενη και από το θεσμικό πλαίσιο της εποχής, ήταν με την πλευρά του τσιφλικά. Στερούσε το δικαίωμα κατοχής της γης από τους κολλήγους, ενώ αναγνώριζε πλήρως το διευθυντικό δικαίωμα του τσιφλικά ως καπιταλιστή ιδιοκτήτη, ο οποίος μπορούσε να «απολύσει» από την εκμετάλλευση τον αγρότη, αφού πρώτα «νομίμως» του υφάρπαζε τα περιουσιακά στοιχεία. Η υπόθεση δολοφονίας του Μ. Αντύπα συγκαλύφθηκε. Όταν όμως οδηγήθηκαν ενώπιον της Δικαιοσύνης οι 62 κατηγορούμενοι αγρότες ως υποκινητές των επεισοδίων στο Κιλελέρ και τη Λάρισα, αθωώθηκαν. Αυτό έγινε προφανώς για την εκτόνωση της κατάστασης.
Για την περίπτωση των Σκουριών, η δικαστική εξουσία ανέχτηκε τους νομικούς ακροβατισμούς των χειρισμών του Πάχτα, που από το 2003 διαμόρφωσαν το ιδιοκτησιακό καθεστώς των χρυσωρυχείων, φτάνοντας, τέλος, στην υπ' αριθ. 398/2012 απόφασή του Συμβούλιου της Επικρατείας, όπου απερρίφθη προσωρινά η προσφυγή των κατοίκων, κρίνοντας ότι δεν συντρέχει λόγος να ανασταλούν οι ενέργειες εξόρυξης, καθώς οι λόγοι που προβάλλουν οι κάτοικοι δεν είναι βάσιμοι και συντρέχουν λόγοι δημοσίου συμφέροντος για τη συνέχιση της καταστροφής. Η στάση της Δικαιοσύνης θα κριθεί και τον Νοέμβριο του 2013, οπότε θα διεξαχθεί η αναβληθείσα δίκη των 14 κατηγορούμενων για τα επεισόδια στις Σκουριές. Θα αρθεί στο ύψος των περιστάσεων ή θα υποκύψει σε πιέσεις;
Έναν αιώνα μετά το Κιλελέρ, οι κυβερνήσεις και η «συντεταγμένη» πολιτεία γενικά, εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν με τον ίδιο τρόπο και πάντοτε σύμφωνα με τα συμφέροντα των «από πάνω» τα προβλήματα των τοπικών κοινωνιών, των κοινωνικών και επαγγελματικών ομάδων των «από κάτω», όταν αυτοί διαμαρτύρονται ή ακόμα κι όταν εξεγείρονται. Χρησιμοποιούν τους ίδιους μηχανισμούς, κατασταλτικούς ή ιδεολογικούς, ψελλίζουν τα ίδια ιδεολογήματα, τις ίδιες συκοφαντίες παρ' όλο τον εκμοντερνισμό και τη φαντασμαγορία της νεοφιλελεύθερης προσέγγισης, καμία πρωτοτυπία επί της ουσίας. Λάθος, υπάρχει μια καινοτομία: Στις Σκουριές πυροβόλησαν τους διαμαρτυρόμενους πολίτες με πλαστικές σφαίρες. Φανταστείτε να τις είχαν ανακαλύψει το 1910. Θα είχαν σίγουρα περισσότερα θύματα...
* Μέλος της Γραμματείας του Ενωτικού Μετώπου, βουλευτής επικρατείας του ΣΥΡΙΖΑ ΕΚΜ
