Πριν τις πορείες από τα ηχεία στα φοιτητικά σαλόνια ακούγεται συχνά η φωνή του. Μία θα θυμίζει τη δολοφονία του 15χρονου Μπερκίν Ελβάν από αστυνομικό στην Τουρκία. Θα χωρά στους ίδιους στίχους τη μνήμη του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου και του Παύλου Φύσσα. Θα φτιάχνει έναν κοινό ουρανό, όπου όλοι οι αγωνιστές συναντούν και προσέχουν ο ένας τον άλλο.
Την άλλη θα φέρνει στην καρέκλα δίπλα μας τους σπουδαίους που άντεξαν το ανυπόφορο παρελθόν. Με μια ωδή στον Χρόνη Μίσσιο και σ’ εκείνους που γνώρισαν τη φυλακή και την εξορία, θα μπολιάζει με θάρρος το βλέμμα απέναντι στο άδικο. Θα κάνει τα χείλη να ψιθυρίσουν την κραυγή απ’ την κραυγή εκείνων «που κοιτούσαν τον βασανιστή μέσα στα μάτια και του ’λεγαν “βάρα”».
Στη χύτρα θα ρίξει και λατινοαμερικάνικο τσαγανό. Θα μας φτάσει με την πειρατική γαλέρα του στους τόπους του Γκεβάρα και των Ζαπατίστας. Και όλοι αυτοί οι αγώνες μπορεί να είναι ξακουστοί, όμως εκείνος βάζει με μεράκι τις λέξεις στον πάπυρο των Social Waste, ζωντανεύοντας ξανά τη φλόγα τους. Να ’σου πάλι αυτή φουντώνει κι εκείνος δεν μπορεί να απουσιάζει. Σε ένα διάλειμμα από τις διαλέξεις του στο πανεπιστήμιο, ο Λεωνίδας Οικονομάκης μάς χαιρετά με τη σκέψη του από το Ρέθυμνο.
Αν δεν κάνω λάθος, από τότε που έγινε το δυστύχημα των Τεμπών οι Social Waste δεν έχουν πραγματοποιήσει ακόμη κάποιο live. Αν βρισκόσουν όμως μία απ’ αυτές τις μέρες επί σκηνής, με το μικρόφωνο στο χέρι και τόσα πρόσωπα να σε κοιτάνε, τι λόγια θα διάλεγες;
Δεν γίνεται να κάνουμε ότι δεν συμβαίνει τίποτα στον κόσμο και ν’ ανεβαίνουμε στη σκηνή, να λέμε απλά τα τραγουδάκια μας, να κάνουμε την παράσταση και μετά τέλος. Αυτό το κάνουν οι διασκεδαστές. Εμείς έχουμε επιλέξει να μην είμαστε διασκεδαστές. Οπότε αναπόφευκτα κάνουμε και την κοινωνική μας κριτική, την πολιτική μας κριτική, όπου κι αν βρεθούμε. Ακόμη κι αν είναι πάνω στη σκηνή. Διότι, προσωπικά, αν δεν το έκανα, θα ήμουν και ψεύτικος. Οπότε δεν μπορείς να μην δεις ότι όλο αυτό που συνέβη είναι αποτέλεσμα συνάντησης διαφόρων παθογενειών, που δεν είναι ελληνικές πατέντες, αλλά υπάρχουν κι εδώ πέρα, ξεκινώντας από τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές, την πολιτική διαφθορά, μέχρι την οικογενειοκρατία.
Αν προσπαθήσεις να περιγράψεις, από την άλλη, σε έναν ξένο το πολιτικό σύστημα στην Ελλάδα, ίσως να αντιληφθείς κι εσύ πόσο γελοίο είναι, αλλά σίγουρα θα το αντιληφθεί αυτός. Δηλαδή θα του πεις ότι έχεις πρωθυπουργό κάποιον του οποίου ο πατέρας υπήρξε πρωθυπουργός κι αυτός, η αδερφή υπουργός Εξωτερικών και δήμαρχος Αθηναίων, ο ανιψιός είναι κι αυτός τώρα δήμαρχος Αθηναίων και κάπως έτσι είναι διαμορφωμένο όλο το πολιτικό σύστημα. Εντάξει, θα σε κοροϊδεύει ο άνθρωπος και θα έχει δίκιο. Θα πει πού ζείτε;
Πολλά απ’ αυτά τα παιδιά που θα έβλεπες μπροστά σου στο live βρέθηκαν επί μέρες στους δρόμους. Σύμφωνα μάλιστα με τα τελευταία ευρήματα, οι κινητοποιήσεις που πραγματοποιήθηκαν ήταν οι μαζικότερες των τελευταίων 12 χρόνων. Πώς το ερμηνεύεις, με την έννοια ότι κυριαρχούσε πολύ η άποψη ότι οι νέοι δεν ασχολούνται με κοινωνικοπολιτικά ζητήματα;
Θα θέλανε να μην ασχολούνται. Δεν νομίζω ότι δεν ασχολούνται, ειδικά όταν τους αγγίζουν κιόλας τα ζητήματα. Για παράδειγμα, δες ας πούμε την αστυνομία στα πανεπιστήμια. Αν δεν έχει εφαρμοστεί το νομοσχέδιο αυτό, είναι ακριβώς επειδή το φοιτητικό κίνημα κατέβηκε στον δρόμο. Και ιδιαίτερα τώρα, με τις τελευταίες κινητοποιήσεις που ήταν διαταξικές και είχαν διάφορες πλευρές της κοινωνίας μας, έβλεπα συμμετοχή μαθητών που δεν έβλεπα παλιότερα.
Ενας λόγος είναι και ότι τα παιδιά ταυτίστηκαν με τα θύματα στα βαγόνια.
Ναι, γιατί αυτά τα παιδιά είναι που παίρνουν το φτηνό τρένο. Είναι και ταξικός ο θάνατος αυτός. Το έγκλημα, να πούμε καλύτερα. Το δρομολόγιο ήταν το τελευταίο, το βραδινό και άρα το χαμηλότερο σε κόστος. Οπότε αυτό το παίρνουν όσοι δεν έχουν λεφτά. Οι μετανάστες, οι φοιτητές που δεν δουλεύουν ή δουλεύουν κι έχουν λίγα χρήματα, η εργατική τάξη.
Και από τον αριστερό χώρο πάντως υπήρχε αυτή η κριτική ότι ο νέος κόσμος δεν πολυασχολείται και ότι έχει μειωθεί η μαζικότητα στις συλλογικές διαδικασίες.
Νομίζω ότι το πρόβλημα το έχουν οι διαδικασίες, δεν το έχει ο νέος κόσμος. Επίσης, δεν είναι ότι ασχολούνταν και πάρα πολύ κόσμος γενικότερα. Δεν κινητοποιούνταν πάρα πολύς κόσμος τα τελευταία χρόνια.
Εχετε κι έναν στίχο εν τω μεταξύ που λέει «πώς να αντικρίσουνε τα μάτια μου τα Τέμπη», τοποθετημένο μέσα σε ένα εντελώς άλλο πλαίσιο φυσικά. Αν το χρησιμοποιήσουμε όμως ως μια φράση με λέξεις που μας ταιριάζουν και στο τώρα, τι είναι δυσκολότερο να αντικρίσουμε σ’ αυτή την πραγματικότητα που μας ξημέρωσε έτσι ξαφνικά ένα πρωί;
Εγώ θα έφευγα από τα Τέμπη. Και να μην είχαν συμβεί τα Τέμπη, εγώ δεν αντέχω να βλέπω τον Άδωνι Γεωργιάδη υπουργό, είναι προσβολή στη νοημοσύνη μου. Ή τον Κυριάκο Μητσοτάκη πρωθυπουργό ή τον Μπακογιάννη δήμαρχο Αθηναίων. Δηλαδή πραγματικά είναι δυστοπία. Είναι η δυστοπία σήμερα. Που τη βλέπουμε μπροστά μας.
Αρκετοί νέοι πάλι που βγαίνουν μπροστά τώρα, έχουν κι ένα ζευγάρι μικρόφωνο στα αυτιά απ’ όπου ακούγονται οι μουσικές σας. Το είδος σας είναι αυτό που ακούγεται περισσότερο. «Τα παιδιά με τα φαρδιά παντελόνια που ορκίστηκαν να μην γίνουν πιόνια» φαίνεται να μεταδίδουν αυτό το πνεύμα.
Το hip hop στην Ελλάδα θα το ακούσεις στους ακαδημαϊκούς κύκλους ως υποκουλτούρα, με την έννοια ότι δεν είναι η κυρίαρχη κουλτούρα. Πλέον όμως μπορεί και να είναι. Εμείς κάνουμε το δικό μας χρέος και όσοι το ακούσουν. Είμαστε τυχεροί να ζούμε σε μια εποχή που έχουμε μεγαλύτερο ακροατήριο, όχι μόνο εμείς, πολλοί της γενιάς μας που ασχολήθηκαν με το hip hop. Έχω παίξει μπροστά σε 30 άτομα κι έχω παίξει μπροστά και σε 30.000. Το έχω ανέβει όλο. Ένα-ένα τα βήματα. Οπότε τώρα που έχουμε μεγαλύτερο ακροατήριο, ίσως και να μπορούμε κάπως να επηρεάζουμε και περισσότερες συνειδήσεις.
Βέβαια υπάρχει και στον χώρο σας το πρότυπο «του λεφτά, του μαγκιόρου, του γκάνγκστερ και της αλητείας». Πώς μπορεί να φτάσει το πιο χρήσιμο στον πιτσιρικά, που δεν γεννήθηκε με έναν Μαρξ στη βιβλιοθήκη;
Νομίζω πάει ανάποδα. Νομίζω ότι πρώτα θ’ ακούσουν τα τραγούδια και μετά θα πάνε να τα διαβάσουν. Δεν χρειάζεται να έχουν διαβάσει από πριν. Υπάρχουν παιδιά που μας βρίσκουν και μας λένε ότι «δεν ξέραμε καν ποιος είναι ο Χρόνης Μίσσιος», «για το Ποτοσί δεν είχαμε ιδέα» και ακούγοντάς τα, έκατσαν, έψαξαν, διάβασαν. Και μετά συνεχίζουν και διαβάζουν κι άλλα πράγματα.
Εσύ πώς θυμάσαι τον εαυτό σου σ’ αυτή την ηλικία; Ήσουν παιδί που έγραφε τετράστιχα πάνω στο θρανίο; Τι ήταν αυτό που σε έκανε να θες να πας αντίθετα στο ρεύμα; Τι ήταν αυτό που σε έκανε να πιάσεις την πένα και «ν’ αμολήσεις στίχους που αλητεύουν»;
Ναι. Κοίτα, κι εγώ τέτοιο παιδί ήμουν, αλλά εντάξει, ήμουν καλός μαθητής, προβλεπέ ας πούμε. Όταν άκουσα hip hop, άρχισε λίγο μέσα μου να αμφισβητείται το κυρίαρχο αφήγημα. Το κυρίαρχο αφήγημα γύρω από το πώς κινούνται τα πράγματα στην κοινωνία που ζούμε. Οπότε, ακούγοντας hip hop, άρχισα μετά να ψάχνω και πηγές είτε λογοτεχνικές είτε ακαδημαϊκές, που κάπως πάλι αμφισβητούσαν το κυρίαρχο αφήγημα. Αλλά πρώτα από το hip hop ξεκίνησα να το αμφισβητώ. Ε, και μετά ασχολήθηκα και μόνος μου.
Εχοντας εμπειρία από τη μελέτη των κινημάτων στο εσωτερικό τους, παρατηρείς να εμφανίζονται στοιχεία που δείχνουν ότι μπορούμε να πάμε για το κάτι παραπάνω στην Ελλάδα που δεν θα καταλήγουν μόνο στην ψήφο και θα επιτύχουν μια πιο συνολική ανατροπή;
Νομίζω πως όχι. Νομίζω ότι οι εκλογές γενικότερα ως πολιτική διαδικασία έχουν το χαρακτηριστικό να επισκιάζουν οτιδήποτε άλλο. Και καμιά φορά βλέπεις ότι λίγο πριν τις εκλογές έχουμε κύματα και κύκλους διαμαρτυρίας, αλλά με το που ερχόμαστε στην εβδομάδα των εκλογών σταματάνε όλα.
Υπήρξαν περίοδοι που είχαν ριζοσπαστικοποιηθεί ευρύτερα κομμάτια της κοινωνίας, αλλά σήμερα δεν νομίζω ότι είμαστε εκεί. Σήμερα έχει μετακινηθεί τόσο πολύ προς τα δεξιά η πολιτική πραγματικότητα, εξαιτίας του νεοφιλελεύθερου συστήματος και των κρίσεων, που ακόμη και η σοσιαλδημοκρατία φαντάζει ριζοσπαστικότατη.
Εκείνα τα λόγια, τα απλά του Νικόλα, δεν θα γίνουν ποτέ πραγματικότητα; Ότι «είναι οι πλούσιοι από τη μια κι εμείς οι φτωχοί από την άλλη. Και να τα μοιράσουμε όλα στα ίσα».
Εγώ δεν θεωρώ ότι ισχύει η άποψη του Χομπς ή του Άνταμ Σμιθ ότι ο άνθρωπος είναι ωφελιμιστικό ον και θα προσπαθήσει να εκμεταλλευτεί οτιδήποτε μπορεί να εκμεταλλευτεί προς ίδιον όφελος. Εγώ νομίζω ότι ο άνθρωπος, σε διάφορες εποχές και κοινωνίες, έχει αποδείξει ότι μπορεί να είναι και ον που βάζει πρώτη την αμοιβαιότητα. Και θεωρώ ότι δεν υπάρχει μια βιολογική τάση του ανθρώπου προς την αδικία. Αυτές είναι κοινωνικές κατασκευές. Δεν είναι βιολογικές. Οπότε γιατί όχι; Μπορούμε τουλάχιστον να το φανταστούμε. Άμα το φανταστούμε, είναι το πρώτο βήμα για να προσπαθήσουμε να το κάνουμε.
Η καθημερινότητα στο Ρέθυμνο όπου ζεις και εργάζεσαι πώς είναι; Η απόσταση από τη μεγάλη πόλη απορροφά τους κραδασμούς που προκύπτουν με τις διάφορες εξελίξεις;
Οχι, εντάξει δεν ζούμε στο φεγγάρι, γνωρίζουμε τι συμβαίνει. Μας αγγίζει κι εμάς. Οτιδήποτε συμβαίνει στην Ελλάδα γενικότερα μας αγγίζει κι εμάς, οπότε συμμετέχουμε σε διαδικασίες, σε διαδηλώσεις, κι εδώ είχαμε τις μεγαλύτερες διαδηλώσεις που έχει δει το Ρέθυμνο τα τελευταία χρόνια για τα Τέμπη. Για το νοσοκομείο επίσης. Η μεγαλύτερη στην Ελλάδα νομίζω. Είναι και φοιτητούπολη το Ρέθυμνο, οπότε είναι ενεργά τα πράγματα.
Προτιμάς τη ζωή μακριά από το μεγάλο αστικό κέντρο;
Απόλυτα. Προτιμώ να μπορώ να βγω και σε δύο-τρία λεπτά από το σπίτι μου να κάνω βόλτα στη θάλασσα. Ή σε μισή ώρα να είμαι στη Νότια Κρήτη. Στην Αθήνα, σε μισή ώρα το πολύ-πολύ να είσαι απ’ τον Πειραιά στην Κηφισιά. Νομίζω είναι άλλη ποιότητα ζωής. Εντάξει, δεν θα μπορείς να πας σε θέατρα και τόσες συναυλίες. Αλλά κάτι δίνεις, κάτι παίρνεις, κάτι χάνεις, κάτι κερδίζεις.
Ως άνθρωπος που διδάσκει και έχει απέναντί του νέα παιδιά, αλλά και άνθρωπος που τραγουδά και έχει πάλι απέναντί του την επόμενη γενιά σκέψης, ποιες διαφορές εντοπίζεις;
Η διδασκαλία είναι πολύ πιο δύσκολη. Το να διδάξεις 50 άτομα ή 100 είναι πολύ πιο δύσκολο απ’ το να βγεις μπροστά σε 3.000 και να ραπάρεις. Είναι άλλη διαδικασία. Όταν θα βγεις στη σκηνή, συνήθως οι άνθρωποι που έρχονται σε ακούνε ήδη, σε ξέρουν ήδη, δεν χρειάζεται να τους πείσεις για τίποτα. Τα παιδιά στο αμφιθέατρο θα πρέπει να τα πείσεις. Δεν θα ξαναρθούν άμα είμαι βαρετός καθηγητής. Δεν είναι υποχρεωμένα, ούτε εισιτήριο έχουν πληρώσει.