Δημοσιεύτηκε η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για την υπόθεση «Σάφι και άλλοι κατά της Ελλάδας» , που αφορά την βύθιση στις 20 Ιανουαρίου του 2014 ενός αλιευτικού που μετέφερε 27 άτομα, ανοιχτά του Φαρμακονησίου. Έχασαν την ζωή τους 11 άτομα, μεταξύ τους συγγενείς των εναγόντων.
Δύο ημέρες μετά τις τελευταίες δηλώσεις του Κυριάκου Μητσοτάκη στο Ευρωκοινοβούλιο ότι η Ελλάδα δεν κάνει επαναπροωθήσεις προσφύγων και αυτά είναι «τουρκική προπαγάνδα», η απόφαση αυτή αποτελεί «χαστούκι» για τον ίδιο ως πρωθυπουργό σήμερα και υπουργό τότε της κυβέρνησης Σαμαρά.
Αναλυτικά, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έκρινε ομόφωνα ότι η Ελλάδα παραβίασε:
- το Άρθρο 2 (δικαίωμα στη ζωή) της Ευρωπαϊκής Συνθήκης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα
α) με ελλιπείς διαδικασίες μετά το ναυάγιο, καθώς δεν έγινε λεπτομερής και αποτελεσματική διερεύνηση των συνθηκών υπό τις οποίες βυθίστηκε το σκάφος
β) με μη συμμόρφωση στις υποχρεώσεις που προκύπτουν από το συγκεκριμένο άρθρο, καθώς οι αρμόδιες Αρχές δεν παρείχαν στους επιζήσαντες και τους συγγενείς τους το επίπεδο προστασίας που επιβαλλόταν
- το Άρθρο 3 (απαγόρευση απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης) για 12 από τους ενάγοντες που ήταν μεταξύ των επιβαινόντων στο αλιευτικό και μετά την διάσωση και αποβίβασή τους στο Φαρμακονήσι υποβλήθηκαν σε σωματικό έλεγχο
Παραθέτοντας τα βασικά δεδομένα της υπόθεσης, η ανακοίνωση αναφέρει ότι οι ενάγοντες υποστήριξαν ότι η φονική βύθιση του αλιευτικού οφείλεται σε ανατροπή που προκάλεσαν τα απόνερα σκάφους του Λιμενικού που έκανε επικίνδυνους ελιγμούς για να αναγκάσει τον κυβερνήτη να επιστρέψει προς την Τουρκία. Η θέση των ελληνικών Αρχών είναι ότι το αλιευτικό βυθίστηκε ενώ ρυμουλκείτο, λόγω απότομης μετατόπισης των επιβαινόντων που πανικοβλήθηκαν.
Στην απόφασή του, το δικαστήριο επισημαίνει ότι:
1) οι ελληνικές Αρχές δεν παρείχαν στους επιζήσαντες ικανοποιητικές υπηρεσίες διερμηνείας προκειμένου να δώσουν καταθέσεις, κάτι που θέτει υπό αμφισβήτηση τις διαδικασίες που ακολούθησαν. Σημειώνεται ότι οι ενάγοντες είναι Αφγανοί (13), Σύριοι (2) και Παλαιστίνιος (1) και δηλώνουν πως ποτέ δεν κατέθεσαν ότι το αλιευτικό ανατράπηκε λόγω μετατόπισης των επιβαινόντων. Ήδη έχει επιβεβαιωθεί ότι ο ένας διερμηνέας δεν μιλούσε καν τις απαιτούμενες γλώσσες. Το δικαστήριο τονίζει ότι οι ελληνικές Αρχές γνώριζαν αυτά τα προβλήματα διερμηνείας ήδη στις 23 Ιανουαρίου 2014, αλλά παρά ταύτα οι διαδικασίες περιέλαβαν τις εξόχως προβληματικές «καταθέσεις».
2) δεν δόθηκαν στους ενάγοντες στοιχεία από το ραντάρ της στρατιωτικής μονάδας στο Φαρμακονήσι και δεν επετράπη διορισμός ανεξάρτητου εμπειρογνώμονα, με αποτέλεσμα κρίσιμες πληροφορίες να είναι γνωστές μόνο στις ελληνικές Αρχές, με αποτέλεσμα να αμφισβητείται έντονα το αν μπορούσαν να μετέχουν κατάλληλα στην διαδικασία.
3) ο Έλληνας εισαγγελέας αρχειοθέτησε την υπόθεση δηλώνοντας ότι «δεν υπάρχει πρακτική pushback για απομάκρυνση ή ρυμούλκηση προς τα χωρικά ύδατα της Τουρκίας», την ίδια περίοδο που ο τότε υπουργός Ναυτιλίας δήλωνε ότι οι ελληνικές Αρχές «στέλνουν πρόσφυγες πίσω στην τουρκική πλευρά» και μάλιστα ότι ο αριθμός αυτών που εμποδίστηκαν να φτάσουν στην Ελλάδα ήταν «πολλαπλάσιος» (των 7.000 που είχαν συλληφθεί).
Η έλλειψη επιβεβαιωμένων στοιχείων οδήγησε το δικαστήριο να δηλώσει ότι «δεν μπορεί να πάρει θέση» σε σειρά συγκεκριμένων λεπτομερειών για την επιχείρηση της 20ης Ιανουαρίου 2014, ή για το αν επιχειρήθηκε επαναπροώθηση. Αποδίδει αυτή την αδυναμία αποκλειστικά στην απουσία λεπτομερούς και αποτελεσματικής έρευνας από τις ελληνικές Αρχές.
Τονίζει ωστόσο πως υπάρχουν αδιαμφισβήτητα δεδομένα για την υπόθεση και τις αποφάσεις των ελληνικών Αρχών. Εν μέσω κακών καιρικών συνθηκών, εστάλη ταχύπλοο με τέσσερα άτομα πλήρωμα, που δεν διέθετε σωστικά μέσα για τους δεκάδες επιβαίνοντες στο αλιευτικό. Όταν υπήρξε και αυτοψία της κατάστασης από το πλήρωμα, δεν ζητήθηκε επιπλέον βοήθεια. Το κέντρο συντονισμού και έρευνας δεν ενημερώθηκε για τον αρχικό εντοπισμό και την επιχείρηση μέχρι τις 2.13 τα ξημερώματα. Το αλιευτικό ήταν ήδη μισοβυθισμένο και βυθίστηκε πλήρως μόλις 3 λεπτά αργότερα, στις 2.16. Έκκληση σε παραπλέοντα σκάφη να βοηθήσουν εστάλη πρώτη φορά στις 2.25. Ελικόπτερο ζητήθηκε στις 2.29 και έφτασε στο σημείο στις 3.52. Αίτημα για εμπλοκή επιπλέον σκαφών ζητήθηκε στις 2.45 και το πρώτο έφτασε στις 3.32. Όπως τονίζει το δικαστήριο, η ελληνική κυβέρνηση δεν έδωσε καμία εξήγηση για αυτές τις καθυστερήσεις. «Προκύπτουν σοβαρά ερωτήματα για τον τρόπο που οργανώθηκε και διεξήχθη η επιχείρηση».
Μπροστά στο στίγμα που αποτελεί για την Ελλάδα η καταδίκη, το οικονομικό κόστος από τις αποζημιώσεις είναι δευτερεύον. Σε έναν ενάγοντα θα καταβληθούν 100.000 ευρώ, σε έναν ακόμη 40.000 ευρώ, σε τρεις 80.000 ευρώ από κοινού, ενώ στους υπόλοιπους 11 από 10.000 ευρώ στον καθένα.