Σε ένα από τα μικρά διηγήματα του σημαντικού συγγραφέα Φραντς Κάφκα, ένας πολίτης προσπαθεί να μάθει ποιοι είναι οι νόμοι του κράτους του. Δυστυχώς, αυτό δεν είναι εύκολο, διότι ενώ από μακροχρόνιες προσπάθειες δημιουργήθηκε ένας μεγάλος κατάλογος των πιθανών εκδοχών εκείνων των νόμων, δεν αρκούν για να εξηγήσουν τα πολλά επικίνδυνα φαινόμενα που παρατηρεί στην καθημερινότητά του, ενώ κανένας απλός πολίτης δεν έχει πρόσβαση σε επίσημες πηγές. Έτσι, μερικοί συμπολίτες του έβαλαν στην άκρη τη μελέτη των εκδοχών αυτών και πλέον εστιάζουν την προσοχή τους στους Ευγενείς του κράτους, διότι η προφανής ατιμωρησία των Ευγενών τούς οδήγησε στο συμπέρασμα πως στην πράξη ο αληθινός νόμος του κράτους είναι η δικαίωση της κάθε ιδιοτροπίας των Ευγενών...
Πριν δούμε τι εννοεί ο Κάφκα με τη στενάχωρη αυτή ιστορία, ας θυμηθούμε δύο παρόμοιες σημειώσεις, μια από τον Θουκυδίδη και μια από τον Αργεντινό λογοτέχνη Χόρχε Λουίς Μπόρχες.
Ο Θουκυδίδης μας λέει πως ο νόμος είναι όπως ο ιστός της αράχνης: σταματάει τα μικρότερα πλάσματα, αλλά τα μεγαλύτερα τον καταστρέφουν και περνούν. Στο κομψό διήγημα του Μπόρχες Ο Άνθρωπος στο Κατώφλι, οι δύσμοιροι κάτοικοι μιας ινδικής επαρχίας αναγκάστηκαν στο τέλος να δεχτούν ότι η αλλοπρόσαλλη και σκληρή συμπεριφορά του Βρετανού διοικητή δεν οφειλόταν σε άγνωστες πτυχές του Βρετανικού Δικαίου, αλλά στη φαυλότητα εκείνου του αμείλικτου και αιμοσταγούς τυράννου.
“Οι Ευγενείς είναι πάντα ατιμώρητοι”
Επιστρέφοντας στον Κάφκα, στο κείμενό του ο νόμος συντηρεί στο απυρόβλητο τους προνομιούχους, μάλιστα το βιβλίο τού (επίσημου, αλλά άγνωστου στους απλούς πολίτες) νόμου αναδιαμορφώνεται συνεχώς για να ενσωματώσει κάθε νέα αυθαιρεσία των προνομιούχων και να τη νομιμοποιήσει. Δεν θα είχε λοιπόν άδικο κάποιος σε εκείνη την κοινωνία εάν συνόψιζε τον νόμο με τη φράση: “Οι Ευγενείς είναι πάντα ατιμώρητοι”.
Στη δική μας κοινωνία, θέλουμε σίγουρα να πιστεύουμε πως ο νόμος είναι γνωστός και ίδιος για όλους. Όντως, οι αντίστοιχοι “Ευγενείς” δεν θα μπορούσαν τόσο ωμά να διακηρύξουν ότι βρίσκονται στο απυρόβλητο... Και πάλι, όμως, διατηρούν τη δυνατότητα να θολώσουν τα νερά, παρουσιάζοντας τον εαυτό τους ως προστάτη ενός μέρους των απλών πολιτών και υποκινώντας αυτούς τους πολίτες, στη συνέχεια, να παίξουν με τη σειρά τους ρόλο προστάτη για τον Ευγενή και να συγκρουστούν με άλλους πολίτες. Ο νόμος λοιπόν και εδώ μοιάζει με ιδιοτροπία και το μόνο που διαφέρει από την κατάσταση στο διήγημα του Κάφκα είναι πως στη δική μας περίπτωση οι Ευγενείς τυπικά ζητούν τη συγκατάθεση ενός μέρους του απλού κόσμου, ενώ οι συζητήσεις περί ηθικής ή συνταγματικότητας σπρώχνονται στο περιθώριο.
Αποθράσυνση
Τελικά, λόγω της αποθράσυνσης, ακόμα και τα επιχειρήματα για τους νέους νόμους γίνονται απρόσεκτα και κωμικά, όπως ο ισχυρισμός ότι ένα πρόστιμο σε συνταξιούχους θα αναπληρώσει κενά στη χρηματοδότηση του συστήματος Υγείας. Σκεφτείτε λοιπόν μια επόμενη προσταγή - νόμος να είναι πως όποιος δεν προσκομίσει κάθε μήνα αποδείξεις για την αγορά τριών βιβλίων, θα πρέπει να πληρώνει 100 ευρώ πρόστιμο. Τα χρήματα αυτά, φυσικά, θα δοθούν για ενίσχυση του εκπαιδευτικού μας συστήματος, διότι η έγνοια είναι οι πολίτες να σκέφτονται όλο και καλύτερα. Αν συμβεί αυτό, προτείνω τα τρία βιβλία που αναφέρθηκαν στο άρθρο...
* Ο Κυριάκος Χαλκόπουλος είναι μεταφραστής λογοτεχνίας και εκπαιδευτικός. (Ο τίτλος του άρθρου “Το πρόβλημα με τους νόμους μας” είναι τίτλος διηγήματος του Κάφκα.)
