Η έξαρση, πρόσφατα, της τέλεσης στην Ελλάδα του κακουργήματος της ανθρωποκτονίας από πρόθεση με θύτες άνδρες και θύματα γυναίκες και η ισχύουσα σήμερα διαδικασία της ποινικής τιμωρίας των ενόχων έχει προκαλέσει πολλά σχόλια και συζητήσεις στον χώρο της δημοσιογραφίας και γενικότερα της κοινής γνώμης. Πέρα από τα σχόλια αυτά, υπήρξαν ήδη και συγκεκριμένες προτάσεις για τη θεσμοθέτηση ενός νέου ιδιώνυμου κακουργήματος, της «γυναικοκτονίας», αλλά και για την επανεξέταση του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί σήμερα ο θεσμός των ενόρκων στο ζήτημα της εξαίρεσης (συνήθως των γυναικών). Ο επιδιωκόμενος στόχος αυτού του προβληματισμού είναι προφανώς η διευκόλυνση των μικτών ορκωτών δικαστηρίων στην αποτελεσματικότερη καταστολή του σεξισμού και η προαγωγή, παράλληλα, στην πράξη της αρχής της ισοτιμίας των δύο φύλων.
Βασικά επιχειρήματα για τις προτάσεις αυτές στην εξελισσόμενη συζήτηση είναι:
α) Ότι με την ισχύουσα νομοθεσία η επιβαλλόμενη από το δικαστήριο των συνέδρων ποινή στους θύτες (που συνήθως είναι άνδρες) δεν είναι ανάλογη της βαρύτητας του εγκλήματος.
β) Ότι ο θεσμός της εξαίρεσης των ενόρκων (που συνήθως ζητείται σε γυναίκες) οδηγεί σε αναίρεση στην πράξη της συνταγματικής επιταγής της ισοτιμίας των δύο φύλων, αφού με την εξαίρεση αυτή καλλιεργείται στην κοινή γνώμη η εντύπωση ότι οι γυναίκες δεν διαθέτουν την ευθυκρισία που απαιτείται για να διαμορφώσουν τη σωστή ετυμηγορία (στο ερώτημα της ενοχής του κατηγορουμένου) για το βαρύτατο κακούργημα της ανθρωποκτονίας από πρόθεση. Κάτι βέβαια που εξ αντιδιαστολής σημαίνει ότι την ευθυκρισία αυτή διαθέτουν περισσότερο οι άνδρες. Και επειδή συνήθως οι «γυναικοκτονίες» έχουν ως δράστες άνδρες και θύματα γυναίκες, οδηγούμαστε εύκολα στο συμπέρασμα ότι οι γυναίκες - ένορκοι, ταυτιζόμενες συνήθως συναισθηματικά με το θύμα, μεροληπτούν τελικά υπέρ των γυναικών.
Σε όλα τα παραπάνω θα μπορούσε κανείς να αντιτάξει ότι η προβλεπόμενη σήμερα ποινή για τον θύτη κυμαίνεται μέσα σε ορισμένα πλαίσια και επομένως υπάρχει και σήμερα η δυνατότητα στους συνέδρους (γιατί αυτοί μόνο αποφασίζουν για την ποινή) να την επιμετρήσουν ανάλογα.
Προκύπτουν όμως και άλλα ζητήματα που πρέπει να λυθούν για την αναγνώριση της «γυναικοκτονίας» ως ιδιώνυμου εγκλήματος:
- Η «γυναικοκτονία» θα υπάρχει μόνο στην περίπτωση όπου θύτης θα είναι άνδρας; Όταν δηλαδή και ο θύτης είναι γυναίκα, το έγκλημα δεν θα χαρακτηρίζεται ως «γυναικοκτονία»;
- Δημιουργία του ιδιώνυμου εγκλήματος της «γυναικοκτονίας» σημαίνει υποχρεωτικά και δημιουργία αντίστοιχα του ιδιώνυμου εγκλήματος της «ανδροκτονίας». Και, επομένως, θα πρέπει τότε να καταργηθεί και το κακούργημα γενικά της ανθρωποκτονίας. Αυτό μήπως καλλιεργεί την αίσθηση ότι άνθρωποι είναι μόνο οι άνδρες και όχι και οι γυναίκες;
- Και μήπως όλα αυτά θα έπρεπε να επεκταθούν και σε άλλα κακουργήματα από δόλο με θύματα γυναίκες (π.χ. βαρύτατες ή και θανατηφόρες σωματικές βλάβες με έμφυλη βία κ.λπ.); Μια τέτοια έμμονη γενίκευση θα βοηθούσε στην ισότιμη αντιμετώπιση των δύο φύλων ή μήπως θα καλλιεργούσε ακριβώς το αντίθετο;
- Και στην ανθρωποκτονία εξ αμελείας θα πρέπει να καταργηθεί ο όρος «ανθρωποκτονία» και να διακρίνουμε το αδίκημα σε γυναικοκτονία εξ αμελείας και σε ανδροκτονία εξ αμελείας; Ή επιπλέον και εδώ θα διακρίνουμε και το ποιο είναι το φύλο του θύτη και ποιο το φύλο του θύματος;
- Απ’ όλα τα παραπάνω προκύπτει ότι τα ζητήματα που γεννώνται από τη θέσπιση του ιδιώνυμου εγκλήματος της «γυναικοκτονίας» είναι πάρα πολλά, δυσεπίλυτα και προκαλούν προβλήματα ορολογίας, νομοτεχνικά και ενίοτε συνταγματικά. Και οπωσδήποτε απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή και εκτεταμένη επαναδιατύπωση μεγάλου τμήματος και του Ποινικού Κώδικα και του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας.
- Όσον αφορά το θέμα της λειτουργίας του θεσμού των ενόρκων (ιδιαίτερα στο ζήτημα της εξαίρεσης), πρέπει να ληφθεί υπόψη και το εξής: Δεν είναι πάντα το πιθανότερο ότι οι γυναίκες μεροληπτούν υπέρ των γυναικών. Υπάρχουν παλαιότερες περιπτώσεις όπου όλοι οι ένορκοι, γυναίκες και άνδρες (δέκα συνολικά παλαιότερα), σε δίκες «γυναικοκτονίας» είχαν μεροληπτήσει όλοι, και μάλιστα κατά τρόπο σκανδαλώδη, υπέρ των ανδρών θυτών. Αυτό σημαίνει ότι σε αυτές τις περιπτώσεις δεν λειτούργησε η συναισθηματική ταύτιση των γυναικών με το θύμα - γυναίκα. Αντίθετα, για κάποιους λόγους που μπορεί κανείς να υποπτευθεί (εξαγορά, παζάρι ή πλύση εγκεφάλου κ.λπ.), αυτοί οι δέκα ένορκοι «σύρθηκαν όλοι» σε ανίερη ή ακατανόητη ταύτιση με τον άνδρα - θύτη. Με μια τέτοια εξόχως διδακτική και ταυτόχρονα θλιβερή για την ελληνική Δικαιοσύνη παλαιότερη περίπτωση, που εξόργισε τότε την κοινή γνώμη, αλλά και το σύνολο του νομικού κόσμου, θα ασχοληθούμε σε επόμενο σημείωμα. Σ’ αυτή την περίπτωση πάντως καλλιεργήθηκε ο μύθος ότι μόνο οι γυναίκες έχουν ευάλωτο ή ασταθή χαρακτήρα και άρα εύκολα «σύρονται» σε εσφαλμένη κρίση. Οδηγούμαστε δηλαδή και πάλι σε σεξιστικό συμπέρασμα. Ενώ σ’ αυτές τις περιπτώσεις τα αίτια της μεροληψίας υπέρ του άνδρα - θύτη ήταν κοινωνικά και δεν αφορούσαν μόνο τις γυναίκες αλλά το σύνολο των ενόρκων.
- Δεν είναι λοιπόν απλά τα πράγματα. Δεν αρκεί η θέσπιση του αδικήματος της «γυναικοκτονίας» ή και κάποιες αλλαγές στο σύστημα της λειτουργίας του θεσμού των ενόρκων. Το ζήτημα είναι πολύ πιο σύνθετο. Απαιτείται και ελπίζω ότι θα υπάρξει τελικά βαθύτερη και πιο βασανιστική ανάλυση των προβλημάτων αυτών με στόχο πάντα τη δικαιότερη ποινική αντιμετώπιση των ενόχων και την ταυτόχρονη περιφρούρηση και ενίσχυση στην πράξη της αρχής της ισοτιμίας των δύο φύλων.
* Ο Απόστολος Κ. Κοκόλιας είναι συνταξιούχος δικηγόρος - συγγραφέας, μέλος του ΣΥΡΙΖΑ Βύρωνα