To 2019 η Γερμανική Υπηρεσία Ακαδημαϊκής Ανταλλαγής (German Academic Exchange Service - DAAD), η οποία είναι ένας από τους μεγαλύτερους χρηματοδότες ανταλλαγής φοιτητών και ερευνητών σε διεθνές επίπεδο, δημιούργησε μία καινούρια υπηρεσία: το Κέντρο Ικανοτήτων για Διεθνή Ακαδημαϊκή Συνεργασία (Competence Centre for International Academic Cooperation - KIWi). Το κέντρο αυτό παρέχει εξατομικευμένες συμβουλευτικές υπηρεσίες σε πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα επάνω σε ζητήματα διεθνούς επιστημονικής συνεργασίας. Το κέντρο αυτό έχει αποδειχθεί εξαιρετικά δημοφιλές, σε σημείο που οι υπάρχοντες πόροι που του έχουν διατεθεί από το DAAD να μην επαρκούν πια για την εξυπηρέτηση όλων των αιτήσεων.
Οι συμβουλές που ζητούν τα γερμανικά πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα, εντοπίζονται όλο και συχνότερα εντός του πλαισίου των ανησυχιών που δημιουργούνται από τις ευρείας κλίμακας γεωπολιτικές μεταβολές που συμβαίνουν εδώ και ένα χρόνο τόσο στην ευρωπαϊκή, όσο και στην διεθνή σκηνή. Πιο συγκεκριμένα, οι συμβουλές που αναζητούνται σχετίζονται, ως επί το πλείστον, με την ασφάλεια και την αποτίμηση κινδύνου στο πλαίσιο διεθνών επιστημονικών συνεργασιών.
Ιδιαίτερη σημασία έχουν οι αιτήσεις που σχετίζονται με συνεργασία με χώρες που έχουν διαφορετικά πολιτικά συστήματα και διαφορετικά πλαίσια προστασίας πνευματικής ιδιοκτησίας, που εγείρουν ανησυχίες επάνω σε ζητήματα έρευνας διττής χρήσης (dual use research), καθώς και με την δυνατότητα εφαρμογής ερευνητικών προγραμμάτων σε περιοχές κρίσεων. Ο πρόεδρος του DAAD, Dr. Joybrato Mukherjee, αναφέρει (στο άρθρο του SCIENCE|BUSINESS με τίτλο «Shifting geopolitics prompts Germany to offer researchers extra help on international cooperation» του Goda Naujokaitytė) ότι υπάρχει ανάγκη για επέκταση των υπηρεσιών που προσφέρονται από το KIWi. Αυτή τη στιγμή, υπάρχει προσπάθεια να διπλασιαστεί ο προϋπολογισμός του, φτάνοντας τα 2 εκατομμύρια ευρώ ετησίως.
Όπως είναι προφανές από την θεματική των ζητημάτων που απαριθμήθηκαν παραπάνω, το διακύβευμα δεν είναι ο τρόπος που θα εκτελεστεί η έρευνα, αλλά ο τρόπος που θα πρέπει να αντιμετωπιστούν πολιτικά ζητήματα που δεν μπορούν να διαχωριστούν από την ερευνητική πρακτική. Ενώ ακόμα υπάρχουν ισχυρές απόψεις που υποστηρίζουν ότι οι επιστήμονες θα πρέπει να κρατηθούν εκτός της πολιτικής, οι γεωπολιτικές εξελίξεις μετατρέπουν – ή απλώς αναδεικνύουν πιο καθαρά – ότι οι ερευνητικοί οργανισμοί είναι και παράγοντες της εξωτερικής πολιτικής, με όλες τις ευθύνες που ένας τέτοιος ρόλος συνεπάγεται.
Αυτός ακριβώς ο πρόσθετος ρόλος διαφάνηκε κατά την περίοδο συζήτησης του Brexit και της πανδημίας. Το πιο πρόσφατο και ξεκάθαρο παράδειγμα όμως δόθηκε πριν περίπου ένα χρόνο, όταν τα γερμανικά πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα έκοψαν κάθε είδους συνεργασίας με τα αντίστοιχα ρωσικά, σχεδόν αμέσως μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Εκτός όμως από αυτές τις κρίσεις, υπάρχει και μία ακόμα που σοβεί και που επηρεάζει ήδη βαθιά την παγκόσμια τάξη πραγμάτων, και συνεπώς και τις διεθνείς επιστημονικές συνεργασίες. Πρόκειται για την τεκτονική μετατόπιση του οικονομικού, εμπορικού και τεχνολογικού κέντρου βάρους της υφηλίου προς την Κίνα. Αυτή ακριβώς η αναδυόμενη υπερδύναμη έρχεται να αμφισβητήσει την κυριαρχία του ευρύτερου «δυτικού κόσμου» και να θέσει σε δοκιμασία τις ερευνητικές συνεργασίες της με τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η «δοκιμασία» αναφέρεται στο γεγονός ότι ενώ η Κίνα αντιπροσωπεύει μία σημαντικά διαφορετική επιστημονική κουλτούρα, η ερευνητική συνεργασία στο πλαίσιο πλανητικών προκλήσεων, όπως η κλιματική αλλαγή, είναι επιβεβλημένη. Επίσης, λαμβάνοντας υπόψη ότι τα κινεζικά πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα δεν έχουν πια να ζηλέψουν πολλά από τα αντίστοιχα – και πρώην πρωτοπόρα – του «δυτικού κόσμου», κανείς πια δεν μπορεί να αδιαφορήσει για τις επιθυμίες της Κίνας, είτε το θέλει είτε όχι. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Mukherjee, στο ίδιο άρθρο που αναφέρθηκε παραπάνω: «Για την ώρα, θα πρέπει να αποδεχτούμε την Κίνα όπως είναι. Η Κίνα είναι ένα αυταρχικό σύστημα. Αυτό δεν είναι κάτι καινούριο.» Κατά τον διευθυντή του DAAD αυτό που είναι καινούριο είναι ότι «η Κίνα βρίσκεται στη διαδικασία μετατροπής της σε μια επιστημονική δύναμη ισότιμη με τις Ηνωμένες Πολιτείες.»
Έτσι, λοιπόν, είναι φανερό ότι το DAAD, μέσω του KIWi, εκφράζει την επιθυμία της γερμανικής κυβέρνησης να συμβουλέψει τους επιστήμονες της χώρας για τον βέλτιστο τρόπο συνεργασίας με μία υπερδύναμη, η οποία είναι και συνεργάτης και αντίπαλος. Η παραπάνω πρωτοβουλία με την δημιουργία του KIWi εντάσσεται στο πλαίσιο του νέου πεδίου που ονομάζεται «Διάλογος Επιστημονικής Πολιτικής και Εξωτερική Δράση» (Science Policy Dialogue and External Action), το οποίο αναμένεται να προωθήσει τις γερμανικές θέσεις στο πλαίσιο του διαλόγου που γίνεται στην Ευρώπη, αλλά και εκτός Ευρώπης, επάνω στην επιστημονική διπλωματία, την ασφάλεια της έρευνας και την ακεραιότητα της έρευνας.
Το KIWi, λοιπόν, θα παρέχει συμβουλές, αλλά δεν θα επιβάλλει στα πανεπιστήμια και στα ερευνητικά κέντρα να τις ακολουθούν. Στο προαναφερθέν άρθρο του SCIENCE|BUSINESS ερμηνεύεται αυτή η ήπια προσέγγιση από το ότι το ευρωπαϊκό σύστημα βασίζεται επάνω στην υπευθυνότητα των επιστημόνων και των επιστημονικών οργανισμών, σε αντίθεση με τις χώρες που κανοναρχούνται από «αυταρχικά καθεστώτα», τα οποία επιβάλουν αυστηρά κανονιστικά πλαίσια στην πρακτική της επιστημονικής έρευνας.
Η περίπτωση του KIWi δεν φαίνεται να αποτελεί κάτι παροδικό· ούτε κάτι που απαραιτήτως θα περιοριστεί εντός των γερμανικών συνόρων. Δυστυχώς ή ευτυχώς φαίνεται να αποτελεί μία αναγκαία προσαρμογή προς μία πιο κλειστή ερευνητική κουλτούρα, η οποία βρίσκεται σε αντίστιξη με τις πρακτικές της Ανοιχτής Επιστήμης που βρίσκονται ακόμα πολύ ψηλά στην πολιτική ατζέντα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Δεν θα ήταν υπερβολή να λέγαμε ότι η ιδιαιτέρως πολύπλοκη κατάσταση στην οποία βρίσκονται οι σύγχρονοι ερευνητές, στην προσπάθειά τους να υπηρετήσουν και την Ανοιχτή Επιστήμη και τον Γενικό Κανονισμό για την Προστασία των Δεδομένων, θα γίνει ακόμα πιο πολύπλοκη.
