Στις 31 Οκτωβρίου 2021 ξεκίνησε στη Γλασκόβη η 26η Διάσκεψη για το Κλίμα των Ηνωμένων Εθνών, όπου θα συζητηθούν οι στρατηγικές των κρατών για τη μείωση των ρύπων και την μετρίαση της κλιματικής κρίσης. Η Διάσκεψη θα διαρκέσει ως τις 12 Νοεμβρίου και σκοπός της είναι η αναθεώρηση και τροποποίηση των πρακτικών για την επίτευξη των στόχων που τέθηκαν στην αντίστοιχη Διάσκεψη του Παρισιού το 2015. Τότε, οι χώρες που συμμετείχαν συμφώνησαν να συνεργαστούν ώστε να περιοριστεί η παγκόσμια θέρμανση οπωσδήποτε κάτω από το κρίσιμο σημείο των 2 βαθμών Κελσίου, ένας στόχος που μέχρι στιγμής δεν φαίνεται να βρίσκεται σε πορεία υλοποίησης.
Η διάσκεψη καλείται να επεξεργαστεί αυτά τα ζητήματα, μαζί με άλλα που αφορούν την οικονομία εκπομπών άνθρακα, την παγκόσμια οικονομική διαχείριση του κλίματος και τις δεσμεύσεις των χωρών προκειμένου η ανθρωπότητα να μείνει σε τροχιά υλοποίησης των στόχων. Για δυο εβδομάδες, χώρες και διεθνείς οργανισμοί, εταιρείες και μη κυβερνητικές οργανώσεις θα επεξεργαστούν ζητήματα και θα διαπραγματευτούν λύσεις σχετικά με τις εκπομπές των μεταφορών και της βιομηχανίας, τα πράσινα υλικά δόμησης, τις εκπομπές μεθανίου κ.α.
Προηγήθηκε η σύνοδος των G20 στη Ρώμη, των είκοσι ισχυρότερων οικονομιών, οι οποίες παράγουν το 80% των παγκόσμιων εκπομπών ρύπων. Κάποιες από αυτές δεν έχουν ακόμη προτείνει σχέδια για μείωση των εθνικών τους εκπομπών ενώ άλλες αρνούνται να ακολουθήσουν τις συμφωνημένες κατευθυντήριες γραμμές της συνθήκης του Παρισιού. Το ζήτημα δεν είναι αμιγώς περιβαλλοντικό, καθώς οι στρατηγικοί σχεδιασμοί των κρατών εξαρτώνται από το πολιτικό σκηνικό στο εσωτερικό των χωρών και από τους ανταγωνισμούς μεταξύ των ισχυρότερων οικονομιών. Η πολιτική διαχείριση του ζητήματος της κλιματικής κρίσης είναι πολύ πιο πολύπλοκη από την επιστήμη που βρίσκεται πίσω από την ίδια την κλιματική αλλαγή.
Αγορές ρύπων άνθρακα και οικονομικές ανισότητες
Ένα από τα κεντρικά ζητήματα της Διάσκεψης είναι η ρύθμιση των αγορών ρύπων άνθρακα. Παρόλο που οι πιθανές επιπτώσεις των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα είχαν αναγνωριστεί από τα τέλη της δεκαετίας του 1970, οι πρώτοι στόχοι για μείωση των εκπομπών τέθηκαν το 1992, κατά τη διάρκεια της Συνόδου Κορυφής του Ρίο. Τότε καταστρώθηκε το θεσμικό πλαίσιο των Διασκέψεων για το κλίμα, γνωστές ως Conferences of the Parties (COP), χωρίς ωστόσο να θεσπιστεί κάποιο δεσμευτικό μέτρο για τις χώρες με ανεπτυγμένη βιομηχανία. Το 1997, στην τρίτη Διάσκεψη για το κλίμα υιοθετήθηκε το γνωστό πρωτόκολλο του Κιότο, που τέθηκε σε ισχύ το 2005 και έθεσε για πρώτη φορά δεσμευτικούς στόχους μείωσης ρύπων, για τις βιομηχανικά ανεπτυγμένες χώρες, στο 5.2% των ρύπων του 1990 ως το 2012. Προκειμένου να καταστήσει ρεαλιστικό τον στόχο αυτό και να δώσει κίνητρα στις χώρες να τηρήσουν τις δεσμεύσεις τους εγκαθίδρυσε ένα ανταλλακτικό σύστημα ορίων εκπομπών μεταξύ των χωρών, δηλαδή μια αγορά ρύπων άνθρακα. Στη Διάσκεψη του Παρισιού (COP21), οι στόχοι για μείωση των ρύπων αναθεωρήθηκαν ώστε η αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας να παραμείνει χαμηλότερη των 2 βαθμών και θεσπίστηκε η επιτήρηση των δεσμεύσεων σε πενταετή βάση.
Σε αυτό το πλαίσιο, στη Διάσκεψη της Γλασκόβης (COP26) θα πρέπει να αποσαφηνιστεί ο τρόπος με τον οποίο θα γίνεται η ανταλλαγή «μονάδων» ρύπων μεταξύ κρατών και εταιρειών, και να τεθούν κανόνες που θα καθιστούν την αγορά ρύπων άνθρακα ένα αποτελεσματικό μέτρο μείωσης των εκπομπών. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να οριστεί ένα πρότυπο σύστημα απολογισμού της μείωσης των εκπομπών, το οποίο να υιοθετηθεί από κάθε χώρα και εταιρεία. Σε αυτό το πλαίσιο όλα τα κράτη θα πρέπει να παρουσιάζουν συστηματικά αναλυτικά προγράμματα μείωσης των ρύπων και των επιτευγμάτων τους. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το μέτρο των αγορών ρύπων άνθρακα στην τωρινή του μορφή είναι αμφιλεγόμενο και υποστηρίζεται από ομάδες ερευνητών ότι δεν θα φέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα. Χωρίς θεσμοθετημένους και καθολικά αποδεκτούς κανόνες και διαφανείς διαδικασίες είναι πιθανότερο αντί για μια δραστική μείωση των εκπομπών να παρέχει απλώς άλλοθι σε εταιρείες και κράτη να συνεχίσουν τις επιβλαβείς για το κλίμα πρακτικές τους (greenwashing).
Ένα άλλο ζήτημα που καλείται να αντιμετωπίσει η Διάσκεψη της Γλασκόβης σχετίζεται με τη δίκαιη συμπερίληψη των οικονομικά αδύναμων, αναπτυσσόμενων κρατών. Οι χώρες αυτές καλούνται να διαπραγματευτούν την προσαρμογή τους σε νέες πολιτικές με τις χώρες που, παραδοσιακά, μέσω τις ραγδαίας βιομηχανικής τους ανάπτυξης, έχουν προκαλέσει την κρίση. Το 2015 συμφωνήθηκε ότι οι πλουσιότερες χώρες θα συνεισφέρουν 100 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως για την χρηματοδότηση της προσαρμογής και των αναπτυσσόμενων χωρών στα νέα δεδομένα.
Εδώ αξίζει να τονιστεί ότι, κατά κανόνα, οι αναπτυσσόμενες χώρες που δεν έχουν συνεισφέρει στην κλιματική κρίση βιώνουν και τις καταστροφικές συνέπειες του φαινομένου, μέσω φυσικών καταστροφών. Επομένως απαιτείται επιπλέον χρηματοδότηση, όχι μόνο για την πράσινη ανάπτυξη αυτών των χωρών αλλά και για την αντιμετώπιση των ζημιών που οφείλονται στην κλιματική κρίση. Παρά τα θετικά βήματα που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια προς αυτή την κατεύθυνση, θα είναι εξαιρετικά σημαντικό η Διάσκεψη της Γλασκόβης να εγγυηθεί την άμεση και συστηματική παροχή κεφαλαίων από τις πλουσιότερες χώρες στις φτωχότερες, ώστε η αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης να μην οδηγήσει σε περαιτέρω όξυνση των οικονομικών αντιθέσεων.
Κοινωνικοί παράγοντες και ρεαλισμός των στόχων του Παρισιού
Στο τεύχος 113 έγινε αναφορά στους τρόπους που εξετάζονται από την επιστημονική κοινότητα για την απομάκρυνση διοξειδίου του άνθρακα από την ατμόσφαιρα αλλά και στη σημασία που φαίνεται να έχουν διάφοροι κοινωνικοί παράγοντες για την επίτευξη των στόχων που τίθενται για τη μετρίαση της κλιματικής κρίσης. Παρακάτω επισημαίνονται και πάλι κάποιοι κοινωνικοί παράγοντες της κλιματικής αλλαγής και η δυναμική τους, όπως προέκυψε από τις μελέτες του προγράμματος για την κλιματική αλλαγή και την κοινωνία CLICCS (Climate, Climatic Change, and Society). Το πρόγραμμα αποτελεί μια κοινοπραξία ινστιτούτων και πανεπιστημιακών τμημάτων της Γερμανίας, υπό το συντονισμό του Πανεπιστημίου του Αμβούργου.
Οι ερευνητές του CLICCS επισημαίνουν ότι η επίτευξη των στόχων του Παρισιού δεν είναι μόνο ζήτημα τεχνολογικών λύσεων. Υπογραμμίζουν τη διάκριση μεταξύ του τι είναι δυνατό και τι πραγματικά εφικτό, συνυπολογίζοντας τις διακρατικές πρωτοβουλίες, τη διακυβέρνηση του κλίματος από τα Ηνωμένα Έθνη, τους θεσμοθετημένους κανόνες λειτουργίας για το κλίμα, τα σχετικά κοινωνικά κινήματα, τη δικαιοσύνη των προωθούμενων πολιτικών, την ανταπόκριση των εταιρειών, την πρόοδο στη σταδιακή αντικατάσταση των ορυκτών καυσίμων, τα μοτίβα της κατανάλωσης, την κλιματική αρθρογραφία και την παραγωγή νέας γνώσης. Τονίζεται ότι λήφθηκαν υπόψη τόσο η παρούσα κατάσταση όσο και οι συνθήκες που μπορεί να επηρεάσουν τη μελλοντική τους εξέλιξη.
Σύμφωνα με τη μελέτη, οι πρακτικές των εταιρειών και τα μοτίβα κατανάλωσης εμποδίζουν ξεκάθαρα τους στόχους του Παρισιού ενώ, ταυτόχρονα, κανένας από τους άλλους παράγοντες δεν δείχνει να έχει την δυναμική να οδηγήσει στην επίτευξή τους. Για παράδειγμα, η κατανάλωση δεν προβλέπεται να μειωθεί όσο οι πολιτισμικά εδραιωμένες συνήθειες κατανάλωσης δεν έχουν περιοριστεί στα πλαίσια μιας πράσινης πολιτικής, παρά τη βελτίωση που παρουσιάστηκε τα δυο τελευταία έτη λόγω της πανδημίας. Η αντικατάσταση των ορυκτών καυσίμων έχει απροσδόκητες αρνητικές επιπτώσεις καθώς μερικά κράτη επενδύουν σε ανανεώσιμες μορφές ενέργειας για τη δική τους κατανάλωση, επενδύοντας, ταυτόχρονα, σε εγκαταστάσεις ορυκτών καυσίμων σε άλλα κράτη. Τα κοινωνικά κινήματα φαίνεται να έχουν θετικά αποτελέσματα σε ορισμένες χώρες αλλά είναι αβέβαιο πώς θα ωριμάσει το πολιτικό τους όραμα είτε με το τέλος της πανδημίας ή σε χώρες όπου η κατανάλωση ορυκτών καυσίμων είναι μεγάλη και η συμμετοχή των κινημάτων αυτών στη χάραξη της εθνικής πολιτικής είναι περιορισμένη ή ανύπαρκτη. Συνεκτιμώντας αυτά τα ευρήματα, τις προβλέψεις μοντέλων μελλοντικών εκπομπών και τα τελευταία τεχνολογικά/επιστημονικά επιτεύγματα φαίνεται ότι η θέρμανση του πλανήτη μέχρι το τέλος του αιώνα θα είναι μεγαλύτερη του 1.7 βαθμού και μπορεί να πλησιάσει τους 4.9, σημαντικά ψηλότερα από τους στόχους του Παρισιού.
Αν και το αποτέλεσμα αυτό δεν μπορεί να χαρακτηριστεί θετικό, οι ερευνητές που συμμετείχαν στο CLICCS τονίζουν ότι σκοπός τους δεν είναι να παράσχουν επιχειρήματα υπέρ της απόρριψης η αναθεώρησης των στόχων του Παρισιού. Αντίθετα, υποστηρίζουν ότι εμβαθύνοντας στην κατανόηση της δυναμικής εξέλιξη των κοινωνικών παραγόντων της κλιματικής κρίσης και τη σημασία τους, συνεισφέρουν στη διαμόρφωση πιο αποτελεσματικών στρατηγικών για την αντιμετώπισή της.
Πηγές και περαιτέρω πληροφορίες
https://www.scientificamerican.com/article/four-key-issues-to-watch-at-the-upcoming-climate-summit/
https://www.scientificamerican.com/article/a-quick-guide-to-climate-change-jargon-ahead-of-cop26/
https://www.hec.edu/en/knowledge/articles/are-carbon-markets-solution-against-climate-change
