Live τώρα    
25°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
25 °C
22.8°C26.3°C
3 BF 32%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
24 °C
22.6°C26.2°C
3 BF 34%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
21 °C
19.0°C24.8°C
2 BF 50%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.8°C21.8°C
2 BF 65%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
24 °C
23.9°C24.5°C
2 BF 33%
Ο μύθος είναι ότι δεν υπάρχει μύθος
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Ο μύθος είναι ότι δεν υπάρχει μύθος

Βρισκόμαστε στο 1907 σε ένα πολυτελές διαμέρισμα, στη λεωφόρο Σεν Ζερμαίν στο Παρίσι. Τα φώτα είναι σβηστά και κάποιοι κάθονται γύρω από ένα τραπέζι πιασμένοι χέρι-χέρι. Μαζί τους είναι και η διάσημη χημικός Μαρί Κιουρί. Παρακολουθούν μία ενδιάμεσο (μέντιουμ) να μουρμουρίζει με μια περίεργη χαμηλή φωνή εκ μέρους του Τζον Κινγκ, του πνεύματος που την έχει καταλάβει. Ενώ έχει καταληφθεί από το πνεύμα, το τραπέζι ανακινείται. Η Γιουζέπια Παλαντίνο (Eusapia Palladino) ήταν μία από τις πιο διάσημες ψυχικές ενδιάμεσες (μέντιουμ) και είχε τη φήμη ότι μπορούσε να κινεί αντικείμενα χωρίς να τα αγγίξει. Λέγεται ότι μπορούσε να προκαλέσει οράματα με περίεργα φώτα ή με σκιές να κινούνται. Στη σεάνς που περιγράψαμε η Κιουρί και οι υπόλοιποι παρευρισκόμενοι ανέφεραν ότι είδαν φωτεινά σημεία να κινούνται στο σκοτάδι, ένα φωτοστέφανο να λάμπει στο κεφάλι της Γιουζέπια και την ίδια τη μέντιουμ να υψώνει τα χέρια της και να στέλνει μια φωτεινή λάμψη μέσα από τα μαλλιά της Κιουρί.

Μοιάζει με αποκύημα φαντασίας η παραπάνω περιγραφή, όμως δεν είναι. Η Μαρί Κιουρί ήταν μια εξαιρετικά ορθολογική επιστήμονας, η πρώτη γυναίκα που κέρδισε το βραβείο Νόμπελ και μία από τους ελάχιστους ανθρώπους με δύο βραβεία Νόμπελ σε δύο διαφορετικές επιστήμες (φυσική και χημεία). Στα μάτια ενός σύγχρονου ανθρώπου, η Κιουρί δεν θα έπρεπε καν να βρίσκεται σε αυτό το δωμάτιο και να συμμετέχει στην επίκληση πνευμάτων και μαγικών δυνάμεων. Το ερώτημα είναι: Γιατί δεν θα έπρεπε; Η εικόνα που έχουμε για την επιστήμη της νεωτερικότητας είναι πως βρίσκεται στους αντίποδες του μυστικισμού και, εν προκειμένω, του ανιμισμού. Ο ανιμισμός αποτελούσε μια δημοφιλή θεώρηση για τη φύση ιδιαίτερα στην περίοδο της Αναγέννησης και είχε στο επίκεντρο τη θέση ότι η φύση είναι ζωντανή και διέπεται από αόρατες δυνάμεις. Για την ακρίβεια, ο σύγχρονος κόσμος θεωρείται σύγχρονος επειδή δεν έχει καμία σχέση με τη μαγεία και τις απόκρυφες δυνάμεις. Η επιστήμη έχει εξαλείψει κάθε εξήγηση που περιλαμβάνει φαντάσματα, δαίμονες, πνεύματα και μάγους. Όμως, η Κιουρί καλούσε πνεύματα και μελετούσε τα παραφυσικά φαινόμενα ως μέρος της μελέτης της για τη φύση. Κάποιος θα μπορούσε να πει ότι η Κιουρί πίστευε ότι μπορούσε να επικοινωνήσει με πνεύματα από τον άλλο κόσμο επειδή είχε χάσει τον σύζυγό της. Ωστόσο, από τα ημερολόγιά της συμπεραίνουμε ότι είχε αυτό το ειδικό ενδιαφέρον πριν από τον θάνατο του συζύγου της.

Από το 1905 μερικοί από τους πιο διάσημους επιστήμονες της Γαλλίας συγκεντρώνονταν σε διαμερίσματα και εργαστήρια στο Παρίσι και μελετούσαν το φαινόμενο που άκουγε στο όνομα Γιουζέπια Παλαντίνο. Σε αυτές τις συναντήσεις παρευρίσκονταν ο διάσημος φυσιολόγος Ζακ Αρσέν ντ’Αρσονβάλ, ο ψυχίατρος Ζιλμπέρ Μπαλέ, ο γιατρός Κόμης Αρνό ντε Γκραμόν και τρεις μελλοντικοί νομπελίστες, ο φυσικός Ζαν Μπατίστ Περέν, ο φυσιολόγος Σαρλ Ρισέ και ο φιλόσοφος Ανρί Μπεργκσόν. Δεν ήταν, όμως, μόνο οι Γάλλοι που ενδιαφέρονταν για την Παλαντίνο. Από το 1872 έως τον θάνατό της το 1918, οι δυνάμεις της εξετάστηκαν από ομάδες ερευνητών στην Αγγλία, Ιταλία, Πολωνία, Γερμανία, Ρωσία και ΗΠΑ. Όλοι οι ερευνητές δεν ήταν εκκεντρικοί αλλά αποτελούσαν την ελίτ των ακαδημαϊκών τους ιδρυμάτων. Ωστόσο, ερευνούσαν περιοχές που θεωρούνταν από άλλους συναδέλφους τους ως μυστικιστικές. Σκοπός τους δεν ήταν η ανατροπή και αμφισβήτηση των επιτευγμάτων της επιστήμης ούτε κάποιος διακαής πόθος να επιστρέψει η επιστήμη σε άλλες εποχές. Σκοπός τους ήταν η διεύρυνση των ορίων της επιστήμης.

Στο τέλος του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου, ο πνευματισμός και η θεοσοφία ήταν εξαιρετικά δημοφιλείς. Η θεοσοφία αποτελούσε έναν συνδυασμό Χριστιανικού μυστικισμού, Ινδουϊσμού και Ελληνικού Νεοπλατωνισμού. Ο πνευματισμός και η θεοσοφία ήταν ελκυστικές ενασχολήσεις και σε βιολόγους όπως ο Άλφρεντ Ράσελ Γουάλας ή σε εφευρέτες όπως ο Τόμας Έντισον. Αρκετοί επιστήμονες ενδιαφέρονταν για την παραψυχολογία και, ακόμη και ο Άλαν Τούρινγκ, πίστευαν σε ψυχικές δυνάμεις. Η λίστα είναι πραγματικά ανεξάντλητη και πολλοί επιστήμονες, έως το πρώτο μισό του 20ού αιώνα, είχαν απόψεις που δεν συνάδουν με την εικόνα που έχουμε σήμερα για την επιστήμη. Το ερώτημα είναι: Τι σημαίνει αυτό για την επιστήμη;

Συχνά, σε αυτή την ερώτηση υπάρχουν δύο κατηγορίες απαντήσεων. Από τη μία, εκείνοι/ες που θεωρούν ότι άξιο λόγου είναι οτιδήποτε ταιριάζει στην εικόνα που έχουμε σήμερα για την επιστήμη. Κατά συνέπεια, οτιδήποτε δεν ταιριάζει στην εικόνα που έχουμε, αποτελεί απλώς ένδειξη ελλιπούς γνώσης από τους ανθρώπους που διατύπωσαν αυτές τις απόψεις. Είναι ένας ιδιόμορφος ισχυρισμός, ωστόσο, ειδικά αν σκεφτεί κανείς ότι πρέπει να το πούμε για επιστήμονες όπως η Κιουρί. Από την άλλη, υπάρχουν εκείνοι/ες που θεωρούν ότι τα παραπάνω ιστορικά τεκμήρια αποτελούν ενδείξεις ότι η επιστήμη μπορεί να αποδείξει την ύπαρξη υπερφυσικών δυνάμεων. Σε αυτή τη δεύτερη κατηγορία έχουμε δύο σημαντικές υποκατηγορίες, ανθρώπους που υποστηρίζουν ότι η επιστήμη απλώς θα εκλογικεύσει και θα εξηγήσει αυτές τις δυνάμεις με έναν εντελώς φυσικό τρόπο και ανθρώπους που υποστηρίζουν ότι η επιστήμη θα συμπορευτεί με τη θρησκεία ή άλλες μεταφυσικές θεωρήσεις.

Το πρόβλημα με τις παραπάνω κατηγορίες είναι πως δεν δίνουν σημασία σε κάτι ιδιαίτερα σημαντικό. Οι ιδέες ανήκουν σε συγκεκριμένους ανθρώπους που έζησαν σε ένα συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο. Οποιαδήποτε προσπάθεια αναγωγής των απόψεών τους σε σημερινές ερμηνείες περισσότερο συσκοτίζει παρά διαφωτίζει την προσπάθεια να καταλάβουμε το παρελθόν. Γιατί είναι σημαντικό, όμως, να καταλάβουμε το παρελθόν, ειδικά από τη στιγμή που η σημερινή επιστήμη δεν ασχολείται πλέον με τέτοιες θεωρήσεις; Στο παρόν άρθρο η μόνη σύντομη απάντηση που μπορεί να δοθεί είναι ότι η κατανόηση του-πρόσφατου εν προκειμένω-παρελθόντος βοηθάει να συνειδητοποιήσουμε ότι η καθολική απομάγευση και εκκοσμίκευση, που με τόση βεβαιότητα αποδίδουμε στη νεωτερικότητα, δεν υπήρξε ποτέ. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο πραγματικός μύθος είναι πως δεν υπάρχει πλέον μύθος. Αντιθέτως, ο μύθος συνεχίζει να είναι παρών με διάφορους τρόπους, ακόμη και με τον μανδύα της επιστήμης. Ας συλλογιστούμε πόσο εύκολα αποδίδουμε υπερβατικές δυνατότητες στην επιστήμη και πόσο εύκολα απογοητευόμαστε από εκείνη όταν δεν έχει τις λύσεις για κάθε πρόβλημα. Τι μπορούμε να κάνουμε; Το ερώτημα είναι λάθος γιατί προϋποθέτει την ύπαρξη προβλήματος. Το ερώτημα που αξίζει να διατυπώσουμε είναι ελαφρώς πιο σύνθετο: Είναι απαραίτητο να κάνουμε κάτι; Ίσως ναι, ίσως όχι. Οτιδήποτε και αν επιλέξουμε-και αυτό δεν αφορά μόνο την επιστήμη-πρέπει να έχει στο επίκεντρο εμάς και όχι μια αφηρημένη έννοια από την οποία περιμένουμε περισσότερα από όσα μπορούμε να προσφέρουμε.

Πηγές: Jason Ananda Josephson Storm. The Myth of Disenchantment: Magic, Modernity, and the Birth of the Human Sciences.

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL