Live τώρα    
18°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
14.5°C19.6°C
3 BF 59%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Σποραδικές νεφώσεις
16 °C
13.5°C17.7°C
1 BF 73%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
14.3°C16.6°C
2 BF 63%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
16 °C
14.8°C18.0°C
1 BF 58%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
16.3°C16.3°C
1 BF 65%
Εμβόλιο για τον κορωνοϊό SARS-CoV-2
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Εμβόλιο για τον κορωνοϊό SARS-CoV-2

ΕΜΒΟΛΙΟ

Η πιο σημαντική μάχη της σύγχρονης ιατρικής

Κύμα ενθουσιασμού και αισιοδοξίας προκάλεσαν σε ολόκληρη την ανθρωπότητα που προσμένει με ανυπομονησία το τέλος της πανδημίας, τα πρώτα αποτελέσματα από τη φάση ΙΙΙ των κλινικών δοκιμών του εμβολίου της εταιρείας Pfizer που ανακοινώθηκαν στις 9 Νοεμβρίου.

Το εμβόλιο που ανέπτυξε η συγκεκριμένη εταιρεία σε συνεργασία με την BioNtech, με ονομασία BNT162b2, έχει παρασκευαστεί με διαφορετικό τρόπο σε σχέση με τα συμβατικά εμβόλια καθώς αποτελείται από mRNA. Το εν λόγω μόριο (mRNA) χρησιμοποιεί τα κύτταρα του οργανισμού για να συνθέσει πρωτεΐνες που μοιάζουν με τις πρωτεΐνες του ιού. Οι πρωτεΐνες αυτές προκαλούν την αντίδραση των κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος που σπεύδουν να τις εξολοθρεύσουν. Έτσι, το ανοσοποιητικό σύστημα «εκπαιδεύεται» ώστε να αντιμετωπίσει με επιτυχία και χωρίς το άτομο να νοσήσει, ενδεχόμενη μόλυνση από τον ιό. Αντίστοιχα υποψήφια εμβόλια έχουν προταθεί και μελετώνται από άλλες εταιρίες, όπως το εμβόλιο mRNA-1273 της εταιρείας Moderna Inc.

Οι στρατηγικές για την εκπαίδευση και μνήμη του ανοσοποιητικού συστήματος

Οι πυρετώδεις προσπάθειες αντανακλούν την μεγάλη ανάγκη για εμβολιασμό του πληθυσμού, ενώ οι διάφορες προσεγγίσεις συμπυκνώνουν όλη τη συσσωρευμένη γνώση γύρω από τα εμβόλια και την ανοσοποίηση. Τα εμβόλια θεωρούνται κορυφαίο επίτευγμα της σύγχρονης ιατρικής, διότι με αυτά πολλές μολυσματικές ασθένειες, όπως η ιλαρά, που μάστιζαν την ανθρωπότητα μπορούν πλέον να προληφθούν. Με το εμβόλιο ο οργανισμός εκτίθεται σε αδρανοποιημένο ή εξασθενημένο μικροοργανισμό ή σε τμήματά του, όπως για παράδειγμα σε πρωτεΐνες της επιφάνειάς του, με σκοπό να αποκτήσει επίκτητη ανοσία. Η επίκτητη ανοσία είναι ένας μηχανισμός που περιλαμβάνει εξειδικευμένα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος που επιστρατεύονται όχι μόνο για να εξολοθρεύσουν τον ξένο «εισβολέα» αλλά και για να δημιουργήσουν «ανοσολογική μνήμη», έτσι ώστε το ανοσοποιητικό σύστημα να αναγνωρίσει και να εξολοθρεύσει τον μικροοργανισμό όταν τον ξανασυναντήσει.

Η παραγωγή ενός εμβολίου είναι μια σύνθετη και αυστηρά ελεγχόμενη διαδικασία που διαρκεί πέντε με δέκα χρόνια και περιλαμβάνει προκλινικές και κλινικές δοκιμές πριν από την έγκριση για χρήση από τον γενικό πληθυσμό. Στην περίπτωση της ασθένειας COVID-19, μέσα σε λίγες βδομάδες αφού έγινε γνωστή η αλληλουχία του γενετικού υλικού του, ξεκίνησε ο αγώνας για την ανάπτυξη εμβολίου από διάφορες εταιρίες και ερευνητικές ομάδες.

Η σύνθεση και η δράση των υποψήφιων εμβολίων

Πλέον υπάρχουν 47 υποψήφια εμβόλια στο στάδιο των κλινικών δοκιμών. Τα δέκα από αυτά βρίσκονται στην φάση ΙΙΙ των κλινικών δοκιμών, η οποία περιλαμβάνει τη συμμετοχή πολλών ανθρώπων για την διερεύνηση της αποτελεσματικότητας και ασφάλειάς τους. Άλλα 155 υποψήφια εμβόλια βρίσκονται σε προκλινικό στάδιο, δεν έχουν δηλαδή ακόμα δοκιμαστεί σε ανθρώπους. Τα υποψήφια εμβόλια για την νόσο COVID-19, ανάλογα με τη σύνθεση και δράση τους, ταξινομούνται στις εξής κατηγορίες:

Στα εμβόλια που περιέχουν ζωντανό, εξασθενημένο ιό. Σε αυτά ο ιός έχει τροποποιηθεί έτσι ώστε να μην μπορεί να προκαλέσει νόσο. Μπορεί ωστόσο να προκαλέσει την αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος. Η παραγωγή των εμβολίων αυτής της κατηγορίας είναι συνήθως πιο οικονομική και η ανοσία που παρέχουν αρκετά ικανοποιητική. Πολλά εμβόλια αυτής της κατηγορίας χρησιμοποιούνται σε ζώα και έχουν βοηθήσει πολύ στην καταπολέμηση μολυσματικών νόσων. Η εξάλειψη της πανώλης των βοοειδών, που οδήγησε στον θάνατο τεράστιο αριθμό βουβαλιών και βοοειδών και σε λιμούς σε διάφορα χρονικά διαστήματα, οφείλεται σε εμβόλιο που έχει παραχθεί με αυτόν τον τρόπο.

Στα εμβόλια που περιέχουν αδρανοποιημένο ιό. Αυτά τα εμβόλια περιλαμβάνουν ολόκληρους ιούς των οποίων το γενετικό υλικό (RNA ή DNA) έχει καταστραφεί συνήθως με κάποια χημική επεξεργασία, έτσι ώστε να διατηρούνται ανέπαφα τα υπόλοιπα τμήματα του ιού που μπορούν να προκαλέσουν ανοσοβιολογική απόκριση. Αυτά τα εμβόλια, παρόλο που είναι πιο ασφαλή σε σχέση με αυτά που περιέχουν εξασθενημένο ιό, θεωρούνται λιγότερο αποτελεσματικά.

Στα εμβόλια που περιέχουν ϊικούς φορείς. Τα εμβόλια αυτά περιέχουν έναν γενετικά τροποποιημένο ιό που φέρει τη γενετική πληροφορία για τη σύνθεση μιας πρωτεΐνης-στόχου, εν προκειμένω της πρωτεΐνης ακίδας που βρίσκεται στην επιφάνεια του κορωνοϊού. Στα εμβόλια αυτά η πρωτεΐνη- στόχος παράγεται μέσα στα κύτταρα και προκαλεί ανοσολογική απόκριση και μνήμη. Διάφοροι αδενοϊοί προσβάλλουν τους ανθρώπινους πληθυσμούς προκαλώντας κοινό κρυολόγημα, επομένως μέρος του πληθυσμού μπορεί να έχει αντισώματα εναντίων ϊικών φορέων, γεγονός που μειώνει την αποτελεσματικότητά του εμβολίου. Το εμβόλιο με την επιστημονική ονομασία ChAdOx1 nCoV-19 το οποίο ανέπτυξε η AstraZeneca PLC σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, βασίζεται σε αυτή την τεχνολογία: περιέχει έναν αδενοϊό-φορέα χιμπατζήδων, που προέρχεται από εξασθενημένο ιό, αβλαβή για τον άνθρωπο, που προκαλεί κρυολόγημα σε αυτά τα ζώα. Μέσα στον συγκεκριμένο φορέα οι ερευνητές ενσωμάτωσαν την γενετική πληροφορία για την παραγωγή της πρωτεΐνης- ακίδας του κορωνοϊού. Το εμβόλιο βρίσκεται στην φάση ΙΙΙ των κλινικών δοκιμών, τα αποτελέσματα της οποίας αναμένεται να ανακοινωθούν τέλος Δεκεμβρίου.

Στα εμβόλια που περιέχουν πρωτεΐνες ή τμήματά τους. Αντί να εισάγονται στον οργανισμό ολόκληροι ιοί, επιλέγεται ένα τμήμα τους προκειμένου να προκληθεί απόκριση του ανοσοποιητικού συστήματος. Επειδή δεν περιέχουν γενετικό υλικό δεν μπορούν να πολλαπλασιαστούν μέσα στα κύτταρα και θεωρούνται πολύ ασφαλή. Στην περίπτωση του νέου κορωνοϊού περιλαμβάνονται στη σύσταση του εμβολίου τμήματα των πρωτεϊνών της επιφάνειάς του, όπως της πρωτεΐνης- ακίδας στην οποία οφείλει το χαρακτηριστικό σχήμα και το όνομά του.

Στα εμβολια που περιέχουν σωματίδια που μοιάζουν με τον ιό (Virus-like particles, VLPs). Πρόκειται για συνθετικές πρωτεϊνικές δομές που προσομοιάζουν τη δομή του ιού, χωρίς όμως να περιλαμβάνουν γενετικό υλικό στο εσωτερικό τους. Τα VLPs δεν είναι καθόλου μολυσματικά και μπορούν να προκαλέσουν ισχυρή ανοσοβιολογική απόκριση. Είναι πιο δύσκολο να παρασκευαστούν και μπορεί να απαιτείται η χορήγηση περισσότερης από μία δόσης για να είναι αποτελεσματικά.

Στα εμβόλια που περιέχουν πλασμίδια. Πρόκειται για μόρια DNA προερχόμενα από βακτήρια τα οποία υφίστανται γενετική τροποποίηση έτσι ώστε να περιέχουν τη γενετική πληροφορία για τη σύνθεση των πρωτεϊνών του ιού που θα στοχεύσει το ανοσοποιητικό σύστημα. Τα πλασμίδια εισέρχονται στα κύτταρα και αρχίζει η σύνθεση των πρωτεϊνών-στόχων, οι οποίες στη συνέχεια εντοπίζονται από τα κύτταρα του ανοσοποιητικού. Τα εμβόλια αυτά προκαλούν ισχυρή ανοσολογική απόκριση και μπορούν να παραχθούν σχετικά εύκολα και με χαμηλό κόστος. Η συγκεκριμένη τεχνολογία είναι σχετικά πρόσφατη και μέχρι στιγμής δεν έχει εγκριθεί κανένα τέτοιο εμβόλιο για ανθρώπινη νόσο. Χρησιμοποιούνται όμως στην κτηνιατρική για τον εμβολιασμό ζώων, όπως για παράδειγμα για την πρόληψη του ιού του Δυτικού Νείλου στα άλογα. Τέσσερα υποψήφια εμβόλια για τον κορωνοϊό που έχουν παραχθεί με αυτήν την τεχνολογία βρίσκονται στο δεύτερο στάδιο των κλινικών δοκιμών.

Στα εμβόλια που περιέχουν mRNA. Αυτά τα εμβόλια περιέχουν τη γενετική πληροφορία για την σύνθεση πρωτεϊνών του κορωνοϊού με τη μορφή του αγγελιοφόρου RNA (mRNA). Μόλις το mRNA εισέλθει στα κύτταρα του οργανισμού χρησιμοποιεί τον μηχανισμό παραγωγής πρωτεϊνών τους για να συνθέσει την πρωτεΐνη του κορωνοϊού. Η πρωτεΐνη αυτή στη συνέχεια εντοπίζεται από τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος τα οποία παράγουν αντισώματα και κύτταρα μνήμης. Το mRNA δεν εισέρχεται στον πυρήνα των κυττάρων, γεγονός που αυξάνει την ασφάλεια των εμβολίων. Το mRNA είναι αρκετά πιο ασταθές μόριο σε σχέση με το DNA και μπορεί πολύ εύκολα να καταστραφεί. Για να χρησιμοποιηθεί στα εμβόλια το mRNA περιβάλλεται από ένα προστατευτικό λιπιδικό περίβλημα. Σε ένα μόνο εμβόλιο μπορούν να συμπεριληφθούν διάφορα μόρια mRNA που περιέχουν τη γενετική πληροφορία για διάφορες πρωτεΐνες του ϊού, καθιστώντας την ανοσολογική απόκριση του οργανισμού ακόμα πιο αποτελεσματική. Ωστόσο πρόκειται για τεχνολογία που αναπτύχθηκε πολύ πρόσφατα και για αυτό δεν υπάρχουν ακόμα εγκεκριμένα εμβόλια προς χρήση σε ανθρώπους ή ζώα. Παρόλα αυτά η εύκολη και γρήγορη σύνθεση και παραγωγή τους επιτρέπει την επιτάχυνση των προκλινικών δοκιμών και τα φέρει σε πλεονεκτική θέση σε σχέση με τα συμβατικά εμβόλια. Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν τα εμβόλια των Pfizer/BioNtech και Moderna Inc. για την COVID-19. Eμβόλια εναντίων του ιού Zika και του κυτταρομεγαλοϊού σε προκλινικές μελέτες έδειξαν ότι είναι πολύ αποτελεσματικά σε χαμηλότερες δόσεις σε σχέση με τα αντίστοιχα εμβόλια που περιέχουν DNA.

Παρά τις αλματώδεις εξελίξεις γύρω από τη δημιουργία εμβολίου για την πρόληψη της COVID-19, κρίσιμα ερωτηματικά παραμένουν ακόμα αναπάντητα, που αφορούν την αποτελεσματικότητα των εμβολίων στις ευπαθείς ομάδες και στον υπόλοιπο πληθυσμό, και την διάρκεια της ανοσίας. Παρόλα αυτά, η παραγωγή του εμβολίου ενάντια στον νέο κορωνοϊό αποτελεί χωρίς αμφιβολία μία από τις σημαντικότερες μάχες της σύγχρονης ιατρικής, αφού αναμένεται να συμβάλλει καθοριστικά στην αντιμετώπιση της πανδημίας.

 

Πηγές:

1. www.who.int

2. F. Krammer, "SARS-CoV-2 vaccines in development", Nature, Οκτώβριος 2020, 586(7830): 516-527.

3. N. Lurie κ.ά., "Developing Covid-19 Vaccines at Pandemic Speed", Engl J Med, 21 Μαΐου 2020, 382(21): 1969-1973

4. www.clinicaltrials.gov

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL